ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΕῼ
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΕῼ
(Μιά πατερική - διαφορετική τῶν ἄλλων - ἐξήγηση
τοῦ Εὐαγγελικοῦ Ἀναγνώσματος τῆς Θείας Λειτουργίας)
Ματθ. 25, 31-46
«Ὁ Θεός, ὁ Θεός μου … ἐδίψησέ σε ἡ ψυχή μου» (Ψαλμός 62)
Εἶναι ἕνας στίχος ἀπό τόν Ἑξάψαλμο, πού κάθε μέρα διαβάζουμε ἤ ἀκοῦμε, στήν ἀρχή τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Ὄρθρου. Γίνεται λόγος γιά μιά δίψα, πού φαίνεται νά εἶναι «διπλῆς γραμμῆς καί κατευθύνσεως» καί ὄχι «μονόδρομος», διότι καί ὁ ἴδιος «ὁ Θεός, ὁ Θεός μας», διψᾶ τήν σωτηρία μας· τό λέει κάπου καί τό «Θεοτοκάριο», ὅτι ὁ Θεός «ὑπέρ πᾶσαν ἄλλην θυσίαν, τῶν ἁμαρτανόντων ποθεῖ τήν σωτηρίαν». Ἔτσι λοιπόν, καί ὁ ἄνθρωπος (κατά τόν ψαλμικό στίχο) διψᾶ τόν Θεό, ἀλλά καί ὁ Θεός διψᾶ καί ποθεῖ τήν σωτηρία μας· καί μάλιστα, ὄχι εὑρισκόμενος κάπου ἐκτός, ἀλλ’ «ἐντός ἡμῶν», ἀπό τήν ἡμέρα ἤδη τῆς Βαπτίσεώς μας! Ὦ βάθος πλούτου! Ἕνα περίεργο καί «ἀμφίδρομο» μυστήριο· κι ὅμως ἀληθινό, ἄν καί ἀνεξήγητο. Γι’ αὐτό ἄλλωστε εἶναι μυστήριο· ἄν μᾶς ἦταν κατανοητό, ἁπλούστατα, δέν θά ἦταν μυστήριο. Ἄς θυμηθοῦμε τήν διήγηση τοῦ Ἱεροῦ Εὐαγγελίου, σχετικά μέ τήν Σαμαρείτιδα, παρά τό φρέαρ τοῦ Ἰακώβ. Ὁ Δεσπότης Χριστός, κουρασμένος καί πεινασμένος, ἐκάθησε παρά τό φρέαρ. Οἱ Ἀπόστολοι πῆγαν ἀμέσως νά ἀγοράσουν στήν κοντινή πόλη Συχάρ τρόφιμα γιά νά ἀνακουφίσουν τήν πεῖνα τοῦ Διδασκάλου καί ὅταν ἐπέστρεψαν καί Τοῦ τά πρόσφεραν, τούς ἀπήντησε ὅτι ἤδη εἶχε φάει. Ἀπεδείχθη, ὅτι πεινοῦσε καί διψοῦσε τήν σωτηρία τῆς ἤδη μετανοησάσης γυναικός Σαμαρείτιδος. Σήμερα, διψᾶ τό ἴδιο γιά μᾶς, εὑρισκόμενος «ἐντός ἡμῶν».
Ἡ θρησκεία τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ, νομίζει πώς, σκότωσε τόν Θεό!
Ἡ θρησκεία τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ,
νομίζει πώς, σκότωσε τόν Θεό!
Προσπαθῶ νά μελετῶ προσεκτικά τά ἄρθρα τοῦ περιοδικοῦ «Ἐνοριακή Εὐλογία» γιατί προσφέρουν, ὄχι μόνο οὐσιαστικές γνώσεις, ἀλλά καί καλλιεργοῦν τήν δυνατότητα τῆς ἐλεύθερης καί κριτικῆς σκέψης ἀπέναντι σέ ὅ,τι συμβαίνει. Αὐτή τήν δυνατότητα θά ἤθελα νά ἀξιοποιήσω στίς γραμμές πού ἀκολουθοῦν, καταγράφοντας μερικές σκέψεις καί προβληματισμούς.
Εἶναι γεγονός πώς καθηγητές καί εἰδικοί, βρίσκονται κάθε μέρα στό κέντρο τῆς ἐπικαιρότητας. Γιά νά τούς καταλάβουμε καλύτερα θά μπορούσαμε, πολύ συνοπτικά, νά τούς χωρίσουμε σέ δύο κατηγορίες. Ἡ πρώτη περιλαμβάνει τούς γνωστούς σέ ὅλους μας “ἐπίσημους” εἰδικούς. Τούς παρακολουθοῦμε μέ μεγάλη προσοχή διότι ἀπό αὐτούς ἐξαρτῶνται ὅλες μά ὅλες, οἱ δραστηριότητες τῆς ζωῆς μας. Ἄν π.χ. θά βγοῦμε αὔριο ἔξω, τί θά φορᾶμε, πού θά πᾶμε καί ἄλλα. Ἡ δεύτερη κατηγορία εἰδικῶν χαίρει ἐξ ἴσου τῆς προσοχῆς μας ἤ καί περισσότερο. Αὐτή ἡ πλευρά ἀντιδρᾶ στό ἐπίσημο «ἀφήγημα» καί ὅσοι ψάχνουμε μιά φωνή λογικῆς κρεμόμαστε ἀπό τά χείλη τους. Στήν πλειοψηφία τους, ἔχουν σπουδάσει κάποια ἐπιστήμη τῆς ὑγείας καί τά βιογραφικά τους μοιάζουν πράγματι ἐντυπωσιακά. Ὅμως ὀφείλουμε νά γνωρίσουμε καί νά ἐξετάσουμε προσεκτικότερα αὐτή τή δεύτερη κατηγορία. Ἰδιαίτερα τώρα πού πολλοί ἐξ αὐτῶν ἑτοιμάζονται νά ἐνταχθοῦν σέ πολιτικά κόμματα ζητῶντας τήν ἐμπιστοσύνη μας.
Ἕνας φίλος, πρό ἡμερῶν, μοῦ εἶπε κάτι πού ἐκφράζει νομίζω μιά πραγματικότητα: «Πάσχω ἀπό τό σύνδρομο τοῦ μεσσιανισμοῦ, θέλω πολύ νά πιστέψω σέ κάποιον πού θά βάλει σέ μιά σειρά αὐτό τό χάος πού ζοῦμε». Ὅμως πρέπει νά δοῦμε τό ζήτημα λίγο βαθύτερα. Ὄχι καί μεσσίες κάποιοι ἄνθρωποι, ἔστω ἐπιστήμονες, ἐπειδή στό ζήτημα τοῦ γνωστοῦ ἰοῦ πού ἀπασχολεῖ σύσσωμη τήν ἀνθρωπότητα, εἶπαν μερικά λογικά πράγματα! Δέν θά ἐξετάσουμε ἐδῶ τά ὅσα ἐπιστημονικά ὑποστηρίζουν. Ἄν καί μπορεῖ κανείς νά βρεῖ πολλά σωστά καί χρήσιμα στά λεγόμενά τους, δυστυχῶς, βρίσκει καί πολλές ἀντιφάσεις, ἀνάλογες τῶν συναδέλφων τους (τῶν “ἐπισήμων” εἰδικῶν), τίς ὁποῖες διακρίνει κανείς χωρίς νά κατέχει ἰδιαίτερες γνώσεις. Αὐτό πού μᾶς ἀπασχολεῖ ἐδῶ εἶναι τό πνευματικό ὑπόβαθρο αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων, ἡ φιλοσοφία τους ἀπό τήν ὁποία ἀπορρέει καί ἡ στάση ζωῆς τους.
Ὀργανούληδες!
Ὀργανούληδες!
Τούς γνωρίζετε, τούς ὀργανούληδες; Μᾶλλον ὄχι. Εὐκαιρία καί καιρός λοιπόν νά μάθετε γι’ αὐτούς, ἀφοῦ τά παιδιά μας ἀπό 7 ἕως 11 ἐτῶν, ἤδη ἀπό τόν Ἰανουάριο τοῦ 2021 προοδευτικά σέ ὅλο καί περισσότερα σχολεῖα γνωρίζονται μέ αὐτές τίς συμπαθητικές ὑπάρξεις. Πρόκειται γιά ἰδιαίτερα χαριτωμένες φιγοῦρες, πού ἀπεικονίζουν τά ὄργανα καί τούς ἱστούς ἐκείνους, πού κυρίως χρησιμοποιοῦνται γιά τίς μεταμοσχεύσεις.
Τό ἐκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ὀργανούληδες», ὅπως διαβάζουμε στήν ἱστοσελίδα τοῦ Ἱδρύματος Ὠνάση1, ἀποτελεῖ μέρος μιᾶς πρωτοβουλίας πού ἔχει ἀναλάβει τό Ἵδρυμα μέ «ὅραμα τήν ἀνοικοδόμηση τοῦ τομέα τῶν μεταμοσχεύσεων» στήν Ἑλλάδα. Κορύφωση τῆς πρωτοβουλίας θά εἶναι ἡ δημιουργία τοῦ Ὠνάσειου Ἐθνικοῦ Μεταμοσχευτικοῦ Κέντρου, τό ὁποῖο ἀναμένεται νά παραδοθεῖ στήν Πολιτεία τό 2024.
Ὁ σπόρος τῆς ἀλαζονείας τῆς Ἐπιστήμης καί οἱ καρποί πού παράγει!
Ὁ σπόρος τῆς ἀλαζονείας τῆς Ἐπιστήμης
καί οἱ καρποί πού παράγει!
Ὅταν ἄρχισε ἡ ἐπιστήμη νά προοδεύει καί μέσα ἀπό αὐτήν ἡ τεχνολογία νά ἐξελίσσεται σέ σημεῖο πού νά μπορεῖ νά ἀλλάξει τή ζωή μας πρός τό καλύτερο, κάνοντάς την πιό εὔκολη, βελτιώνοντας τήν παραγωγικότητα, τήν ἐπικοινωνία καί τήν ὑγεία μας, ὅλη ἡ ἀνθρωπότητα τήν ὑποδέχθηκε «μετά βαΐων καί κλάδων» καί “γονάτισε” νά προσκυνήσει τόν νέο Μεσσία! Ὡστόσο, ἐπειδή ἰσχύει καί τό «οὐδέν καλόν ἀμιγές κακοῦ», μέ μόνες ἐξαιρέσεις (πού ἐπιβεβαιώνουν τόν κανόνα) τόν Χριστό μας, τήν Παναγία μας καί τούς Ἁγίους Πατέρες μας, διαπιστώσαμε διά τῆς πράξης ὅτι ἡ τεχνολογία μπορεῖ νά προσέφερε ὑπηρεσίες καί διευκολύνσεις, ταὐτόχρονα, ὅμως, μᾶς ἔβλαψε σέ σημεῖο πού νά ἀπειλεῖται ἡ ἴδια ἡ ὕπαρξή μας στή Γῆ!
Γιά παράδειγμα, αὐτό πού ὀνομάζουμε κλιματική ἀλλαγή ‒ὅπου κατά τόν “ἄγγελο-ἐξάγγελο” Μπίλ Γκέϊτς, εἶναι ἡ νέα μεγάλη πρόκληση τῆς ἀνθρωπότητας‒ εἶναι ἕνα φυσικό φαινόμενο αὔξησης τῆς θερμοκρασίας τοῦ πλανήτη μας, τό ὁποῖο, ὅπως φαίνεται, ἔχει ἐπιταχυνθεῖ ἐξαιτίας τῆς τεχνολογικῆς μας δραστηριότητας μέ ἐκπομπές διοξειδίου τοῦ ἄνθρακα καί ρύπων, πού διαταράσουν τίς φυσικές ἰσορροπίες καί καταστρέφουν τό περιβάλλον.
Ὁ ἅγιος Νεκτάριος γιά τήν ἔννοια τοῦ «φυσικοῦ νόµου»
Ὁ ἅγιος Νεκτάριος
γιά τήν ἔννοια τοῦ «φυσικοῦ νόµου»
Ἐπί ἀρκετούς µῆνες ἤδη ἔχουµε ἀσχοληθεῖ µέ τό νόηµα τῆς φράσης «ὅπου Θεός βούλεται νικᾶται φύσεως τάξις», τήν ὁποία συναντᾶµε σέ τροπάρια τῆς Ἐκκλησίας. Ἰδιαιτέρως ἐπισηµάνθηκε ὅτι ἡ «φυσική τάξις», στήν ὁποία ἀναφέρεται ἡ φράση αὐτή, δέν εἶναι αὐτόνοµη, ἀλλά ἐξαρτᾶται διαρκῶς ἀπό τόν Θεό, καθώς ἐπίσης καί τό ὅτι ἡ τάξις τῶν φυσικῶν φαινοµένων δέν εἶναι λογικῶς ἀναγκαία καί ἄρα ἀπαράβατη, ἀλλά ὅτι ἐπιδέχεται τροποποιήσεις κατά τήν βούλησιν τοῦ Θεοῦ.
Ὁ ἅγιος Νεκτάριος, ἐπίσκοπος Πενταπόλεως, στό βιβλίο του µέ τόν τίτλο «Χριστολογία» καί στό κεφάλαιο ΣΤ΄ µέ τόν ἐπιµέρους τίτλο «Περί τῆς Θειότητος τῆς Χριστιανικῆς πίστεως καί τῆς δυνάµεως αὐτῆς, Περί θαυµάτων» ἀναφέρει σχετικά µέ τά ζητήµατα αὐτά: «Οἱ τῆς ὑπερφυσικότητος πολέµιοι λέγουσιν ὅτι “ἡ πίστις πρός τήν ἄµεσον τοῦ Θεοῦ µεσολάβησιν ἐστίν ἀσυµβίβαστος πρός τήν νεωτέραν ἐπιστήµην”. Ἀλλά τότε πιστεύουσιν ὅτι ὁ Θεός ἤ δέν δύναται ἤ δέν θέλει νά ἐνεργήσει ἐν τῷ κόσµω. Ἀλλ’ ἀµφότερα διά τήν χριστιανικήν περί Θεοῦ ἔννοιαν εἰσί βλάσφηµα. Διότι ὁ Θεός καί δύναται καί θέλει νά ἐνεργῇ ἐν τῷ κόσµῳ, ὅν ἔπλασεν ἐξ ἰδίας ἀγαθότητος ἵνα καταστήση αὐτόν µέτοχον τῆς ἰδίας αὐτοῦ ἀγαθότητος καί µακαριότητος».
ΤΡΕΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΕΙΝΑΙ 3.000 ΛΕΞΕΙΣ!
ΤΡΕΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΕΙΝΑΙ 3.000 ΛΕΞΕΙΣ!
Ἀφιερώνονται ἐξαιρετικά στούς Κληρικούς μας!
Μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ οἱ συνεργάτες τοῦ Περιοδικοῦ μας ἐφρόντισαν καί ἐκάλυψαν τίς σελίδες αὐτοῦ τοῦ τεύχους μέ πληρότητα 150% καί μέ ἐκλεκτά κείμενα, γι’ αὐτό καί ἔμειναν κάποια ἄρθρα γιά τό ἑπόμενο τεῦχος. Γιά μένα ἔμεινε μιά σελίδα καί θέλησα νά ἀναπληρώσω τίς λέξεις μέ τρεῖς φωτογραφίες (τίς ἄλλες, τίς παραθέτουμε στή σελίδα 53) καί νά τίς ἀφιερώσω στούς Κληρικούς μας, πού πίστεψαν καί ἐξακολουθοῦν νά πιστεύουν τά πολιτικά παιχνίδια μέ τήν νόσο covid-19 καί ἀποϊεροποίησαν τήν Λατρεία μας καί καταβαράθρωσαν τίς ἔννοιες Ἐκκλησία-Πίστις-Πνευματικός! Ἔχουμε γράψει ἐπ’ αὐτοῦ πολλά, ἀλλά καί στό τεῦχος αὐτό συνεχίζουμε νά γράφουμε.
ΓΙΑΤΙ ΞΕΣΤΟΜΙΖΟΥΜΕ ΒΡΩΜΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ;
ΓΙΑΤΙ ΞΕΣΤΟΜΙΖΟΥΜΕ ΒΡΩΜΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ;
Σκεφτόμουν τίς προάλλες, δέν ὑπάρχουν ὄμορφες λέξεις γιά νά περιγράψουμε ἕναν φίλο, ὅπως ἡ φίλη πού κάνω παρέα, “φίλε” καί ἄλλα;
Δέν εἶναι ἄλλωστε περίεργο νά μήν ὑπάρχουν ὡραῖες λέξεις; Ἀλλά ὄχι, ὑπάρχει μόνο μία. Βγαίνεις ἔξω στό προαύλιο τοῦ σχολείου καί ἀκοῦς αὐτή τή λέξη συνεχῶς:
– Ρέ μ.. ( ἡ λέξη) τί μ...( ἡ λέξη) λές;
Ἄν ἤτανε κάποια ὄμορφη καί πλούσια λέξη, θά σᾶς τήν ἔγραφα μάλιστα μέ πολλή χαρά καί μεγάλα πλατειά γράμματα. Μά ὄχι μόνο δέν εἶναι ὄμορφη, ἀλλά καί βρώμικη καί δέν θέλω νά σᾶς τήν γράψω γιά νά μήν σᾶς βρωμίσω καί σᾶς χαλάσω τή διάθεση.
«ΝΟΡΑ»
«ΝΟΡΑ»
Ἡ παρουσίαση θεατρικῶν ἔργων μᾶς δίνει τήν εὐκαιρία νά καταδυθοῦμε στά κείμενά τους, νά ἀνασύρουμε μαργαριτάρια καί νά τά προσφέρουμε στούς ἀναγνῶστες τῆς ΕΝΟΡΙΑΚΗΣ ΕΥΛΟΓΙΑΣ μέ τά σχόλιά μας. Γράφοντας «μαργαριτάρια», δέν ἐννοοῦμε μόνον ἐνέργειες καί ρήσεις προσώπων ἀξιολογικά ὀρθές καί ἐποικοδομητικές σύμφωνα μέ τήν Πίστη μας, τήν Ἀποκεκαλυμμένη Ἀλήθεια. Ἐννοοῦμε καί λόγους καί ἐνέργειες προσώπων τῶν θεατρικῶν ἔργων ἀξιολογικά ἀρνητικές πού ἐπισημαίνουν τίς συνέπειες τῶν ἐσφαλμένων ἐπιλογῶν μας. Τό θέατρο, καί ὄχι μόνον, πειστικά ἀναπαριστάνει (μίμησις πράξεως κατά τόν Ἀριστοτέλη) φάσεις ἀτομικῆς καί συλλογικῆς ζωῆς μέ θετικά καί ἀρνητικά στοιχεῖα. Λόγοι καί ἐνέργειες φέρουν στήν ἐπιφάνεια, προσφέροντας στήν παρατήρηση καί μελέτη μας, ψυχικές καταστάσεις, συναισθήματα, ἐπιθυμίες, ἰδέες, κριτήρια, ἀντιλήψεις, προθέσεις, κίνητρα, ἐπιδιώξεις, φιλοδοξίες.
Τό ἐνδιαφέρον αὐτό ἔργο τοῦ σπουδαίου Νορβηγοῦ δραματουργοῦ Ἑρρίκου Ἴψεν (1828-1906) παίζεται στό θέατρο ΑΝΕΣΙΣ μέ τόν τίτλο «Τό Κουκλόσπιτο». Τό ἔργο φέρει καί αὐτόν τόν τίτλο.
Στό σπίτι τοῦ Τόρβαλτ καί τῆς Νόρας Χέλμερ παραμονές Χριστουγέννων. Οἱ δύσκολες ἡμέρες πέρασαν. Ἔρχονται καλύτερες ἀπό οἰκονομικῆς ἀπόψεως. Ὁ Τόρβαλτ Χέλμερ, δικηγόρος, πού ἐργαζόταν σέ ὑπουργεῖο, ἀναγκάστηκε νά ἀποχωρήσει γιά λόγους ὑγείας καί νά ζήσει κάποιο διάστημα στήν Ἰταλία μέ τήν οἰκογένειά του. Εἶχε τήν ἐντύπωση ὅτι τά ἔξοδά τους τά εἶχε καλύψει ὁ πατέρας τῆς Νόρας. Στήν πραγματικότητα ἡ Νόρα εἶχε δανειστεῖ ἀπό τόν Κρόγκστατ. Καί ἐπειδή χρειαζόταν ἡ ἐγγύηση τοῦ πατέρα της, ἡ Νόρα πλαστογράφησε τήν ὑπογραφή του στό σχετικό ὁμόλογο, διότι ὁ πατέρας της πέθανε πρίν ὑπογράψει ὡς ἐγγυητής.
Ἄραγε ἔγινε ὁ κόσμος μας καλύτερος;
Ἄραγε ἔγινε ὁ κόσμος μας καλύτερος;
Κατηφορίζοντας, κάποια ἀπό αὐτές τίς ἡμέρες τήν Λεωφόρο Ἀλεξάνδρας, ὁ κόκκινος σηματοδότης μέ ἀνάγκασε νά σταματήσω στό ὕψος τῆς «Σόνιας», τῆς γνωστῆς καί ἱστορικῆς πλέον καφετέριας, πού ἔδωσε τό ὄνομά της σέ ὅλη ἐκείνη τήν ἀθηναϊκή γειτονιά, ἀλλά ἐδῶ καί καιρό δέν λειτουργεῖ, θῦμα καί αὐτή τῆς κρίσης πού ἔπληξε τήν ἀγορά τά τελευταῖα χρόνια, καί ὄχι μόνον.
Στή διάρκεια τῆς σύντομης ἀναμονῆς μου, μέχρι νά «ἀνάψει τό πράσινο», τό μυαλό μου ἔτρεξε κινηματογραφικά στά χρόνια πού γνώρισα τήν περιοχή τῆς μεγάλης λεωφόρου ἀλλά καί ὅλου τοῦ κέντρου τῆς Πρωτεύουσας μέ τήν τόση ζωντάνια, τούς ἀνθρώπους πού κυκλοφοροῦσαν στήν ἀγορά, τήν κοινωνία πού ἔνοιωθες ὅτι εὐημεροῦσε, τήν σχετική ἄνεση μέ τήν ὁποία ζοῦσαν οἱ περισσότεροι, καί τόν γενικότερο τρόπο ζωῆς τῶν ἀνθρώπων, ὄχι μόνο στήν μεγάλη πόλη ἀλλά καί σέ ὅλη τήν ἐπικράτεια, πού δημιουργοῦσε τήν πεποίθηση ὅτι, ὁ κόσμος πέρναγε καλά.
Καί τό δικαιοῦταν ὁ λαός γιατί δούλεψε σκληρά γιά νά φτάσει σέ τέτοιο ἐπίπεδο. Στερημένος καί κατατρεγμένος μετά ἀπό σαράντα χρόνια πολέμων καί καταστροφῶν ἄρχισε μετά τό 1950 νά ξαναστήνει τή Χώρα του.
Ἰὸς Corona – Χωρὶς μάσκα (γ ΄ Μέρος)
Τό νέο βιβλίο τοῦ διάσημου Ἰατροῦ Sucharit Bhakdi
Ἰὸς Corona – Χωρὶς μάσκα (γ ΄ Μέρος)
Ἡ νάρκη τοῦ ἐμβολιασμοῦ
Ὁ διττός βασικός κανόνας γιά τή χρήση ἐμβολίων, ἡ προστασία ἀπό μιά βαριά καί ἀπειλητική γιά τή ζωή τοῦ ἀνθρώπου ἀσθένεια καί μιά ἀνεκτή καί ὑποφερτή συχνότητα στήν ἐμφάνιση παρενεργειῶν, προφανῶς δέν τηρεῖται στήν περίπτωση τοῦ ἰοῦ Κορώνα. Ἐπίσης σέ ἄλλη μιά οὐσιαστική παράμετρο δέν δόθηκε βαρύτητα: δέν ἔχει νόημα, ὁ κάθε ἕνας ἄνθρωπος νά ἐμβολιάζεται μέ τό κάθε ἐμβόλιο. Ὁμάδα ὑψηλοῦ κινδύνου στήν περίπτωση τοῦ COVID-19 εἶναι οἱ ἄνθρωποι ἄνω των 70 μέ ὑποκείμενα νοσήματα. Ἐκεῖ ἴσως θά εἶχε νόημα ὁ ἐμβολιασμός.