ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΔΙΚΑΙΟ
Μιά ἀπόπειρα ἀντιπαραβολῆς
(Β΄)
A3. Ὁ Βασιλεύς εἶναι ὁ «ἔµψυχος νόµος» (lex animata),
ὄχι ὁ Τύραννος!
Συνεχίζοντας τήν παρουσίαση πτυχῶν τῆς συγκρότησης τοῦ βυζαντινοῦ κράτους καί ἰδίως σέ σχέση µέ τά ὅρια τῆς βασιλικῆς ἐξουσίας, σηµειώνουµε καί τό στερεότυπο ρητό ὅτι ὁ βασιλεύς εἶναι ὁ «ἔµψυχος νόµος» (lex animata). Συνήθως, ἡ ἀναφορά αὐτή ἀξιοποιεῖται γιά νά ὑποστηριχθεῖ ὅτι ὁ βασιλεύς µποροῦσε νά τροποποιεῖ τούς νόµους κατά τό δοκοῦν καί ὅτι ἑποµένως εἶχε ἐξουσία αὐθαίρετη. Ὅµως, ἡ φράση αὐτή δέν µπορεῖ νά ἔχει τό νόηµα ὅτι ἀναγνωρίζεται στόν βασιλέα ἀπό-λυτη (:λελυµένη, χωρίς ὅρια) ἐξουσία νά µεταβάλλει τούς νόµους κατά τό δοκοῦν, διότι τότε, ὅπως προεκτέθηκε, θά ἐξέπιπτε σέ «τύραννον». Πρόκειται, µᾶλλον, γιά ρητή πρόνοια γιά τήν προσαρµογή τῶν νόµων ἐν ὄψει τῶν διαρκῶς µεταβαλλόµενων συνθηκῶν, πρόνοια πού λαµβάνεται, ἀπό τήν ἴδια τή λογική τῶν πραγµάτων, σέ κάθε ἐφαρµοσµένο σύστηµα κανόνων δικαίου, ὥστε νά ἐπιτευχθοῦν οἱ σκοποί του. Διότι κάθε γραπτός κανόνας δικαίου, ὅπως αὐτό γίνεται ἀναµφισβήτητα φανερό σέ κάθε ἐφαρµοστή τοῦ δικαίου, εἶναι ἐκ καταβολῆς ἀτελής καί ἄκαµπτος καί γιά τόν λόγο αὐτό εἶναι ἐπιβεβληµένη ἀπό τό «αἴσθηµα δικαίου» ἡ προσαρµογή του µέ τή µέθοδο τῆς ἑρµηνείας στά δεδοµένα τῆς κάθε περίπτωσης, ἑρµηνεία πού ἀναγνωρίζεται ὅτι µπορεῖ νά φθάσει ἀκόµη καί στήν κατάργηση τοῦ νόµου.
