ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

«Καισαροπαπισµός» καί «Συναλληλία»
 στό Βυζάντιο

Ὁ ἅγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως, ὅπως ὁ ἴδιος µᾶς πληροφορεῖ στόν πρόλογο τοῦ βιβλίου του, ἀνέλαβε τό ἐγχείρηµα νά συγγράψει µιά συνοπτική ἱστορία τῶν Οἰκουµενικῶν Συνόδων, διότι εἶχε διαγνώσει πώς «ἡ τῶν θρησκευτικῶν µελετῶν ὀλιγωρία πολλούς τῶν ἡµετέρων ὁµογενῶν ἤγαγεν, ὡς µή ὤφειλεν, εἰς κρίσεις πεπλανηµένας καί δοξασίας ἀτόπους. Ἡ δ’ ἐξ αὐτῆς προκύπτουσα ἄγνοια ἐπί τοσοῦτον ἠλλοίωσεν τήν ἀληθῆ τῶν πραγµάτων ὄψιν, ὥστε καί αὐτά τά ἀναγκαιότατα καί τά χρησιµώτατα γεγονότα τά δοξάσαντα τήν Ἐκκλησίαν µετά τοῦ Ἔθνους νά ἐκλαµβάνωνται ὡς ὀλεθριώτατα, αἱ δέ τῆς Ἁγίας ἡµῶν Ἐκκλησίας σπουδαιόταται διατάξεις νά περιφρονῶνται...» (βλ. Ἁγ. Νεκταρίου Πενταπόλεως, «Αἱ Οἰκουµενικαί Σύνοδοι τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας», Ἐκδ. Ρηγοπούλου, 1972).

Δέν γνωρίζουµε σέ ποιές εἰδικότερες «πεπλανηµένες κρίσεις» καί «ἀτόπους δοξασίας» ἀναφερόταν ὁ ἅγιος, νοµίζουµε, ὅµως, ὅτι δέν θά ἦταν παρακινδυνευµένο νά συµπεριλάβουµε µεταξύ τῶν κρίσεων καί τῶν δοξασιῶν αὐτοῦ τοῦ εἴδους τήν ἀντίληψη πού ἔχουµε οἱ Νεοέλληνες γιά τίς σχέσεις Ἐκκλησίας καί Κράτους κατά τή Βυζαντινή περίοδο.

Πράγµατι, ἐάν κανείς ἐπιχειρήσει, ἔστω πρόχειρα καί ἐρασιτεχνικά, νά ἀναζητήσει τίς ἀπόψεις, πού κατά καιρούς ἔχουν διατυπωθεῖ σχετικά µέ τό θέµα αὐτό, θά εὑρεθεῖ πρό ἐκτιµήσεων ἐκ διαµέτρου ἀντιθέτων µεταξύ τους. Ἄλλοι, δηλαδή, ἱστορικοί, ἀσπαζόµενοι τή θεωρία τοῦ λεγόµενου «καισαροπαπισµοῦ», διαβεβαιώνουν ὅτι ἐπί Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας οἱ ἑκάστοτε αὐτοκράτορες εἶχαν ὑποτάξει πλήρως τήν Ἐκκλησία, µετατρέποντάς την σέ ἕνα εἶδος κρατικῆς ὑπηρεσίας. Ἄλλοι, πάλι, µελετῶντας τό αὐτό ἱστορικό ὑλικό καί συµβουλευόµενοι τίς αὐτές πηγές µέ τούς προηγούµενους, ἐκτιµοῦν, ἀντιθέτως, ὅτι ἐπί Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας ἡ Ἐκκλησία ἦταν ἀνεξάρτητη ἀπό τόν αὐτοκράτορα καί ὅτι, ἑποµένως, οἱ σχέσεις Ἐκκλησίας καί Πολιτείας διέπονταν ἀπό τό σύστηµα τῆς «συναλληλίας» ἤ τῆς «ἰσότιµης συνεργασίας». Στή διαπίστωση τῶν ἀντιγνωµιῶν αὐτῶν εἶχε ἤδη προβεῖ ὁ καθηγητής τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας Ἀρχιµ. Βασίλειος Στεφανίδης, πού εἶχε κάνει λόγο περί τοῦ ὅτι «διετυπώθησαν παρ’ ἡµῖν ἐκ διαµέτρου ἀντίθετοι γνῶµαι, τῶν µέν ἰσχυρισθέντων ὅτι ὑφίσταντο ἄρισται σχέσεις ἐκκλησίας καί πολιτείας, τῶν δέ ὅτι ἐκράτει καισαροπαπισµός» («Ἔρευναι περί τῶν ἐν τῷ Βυζαντινῷ Κράτει σχέσεων Ἐκκλησίας καί Πολιτείας», Ἀθῆναι, 1923).

Ἡ Τζεροµική οὐτοπία
 ὡς ζοφερή προφητεία

 γι’ αὐτό πού µπορεῖ νά συµβεῖ  σέ µιά ὑπερασφαλῆ κοινωνία

Ἄν ὁ στόχος τῆς ἀπόλυτης ἀσφάλειας ἦταν ὑλοποιήσιµος, τότε ἡ κοινωνία στήν ὁποία θά ζοῦσαν οἱ βρεφοποιηµένοι πολῖτες θά θύµιζε δυστοπία κάποιου λογοτεχνικοῦ ἔργου ἤ κινηµατογραφικῆς ταινίας, χαρακτηριστικό τῆς ὁποίας εἶναι ἡ ὁµοιοµορφία, ἡ καθολική γαλήνη, ἡ προβλεψιµότητα. Ἀντιπροσωπευτικό παράδειγµα ἀποτελεῖ  ὁ Ἄγγλος πεζογράφος καί θεατρικός συγγραφέας Τζερόµ Κλάπκα Τζερόµ (1859-1927), ὁ ὁποῖος τό 1891 δηµοσίευσε τήν σατιρική, δυστοπική νουβέλα «Ἡ Νέα Οὐτοπία», ἡ ὁποία τό 1893 µεταφράσθηκε στήν Ἑλληνική γλῶσσα ἀπό τόν Ἀλέξανδρο Παπαδιαµάντη καί δηµοσιεύθηκε στό περιοδικό «Τό Νέον Πνεῦµα».

Ἡ νουβέλα ξεκινᾶ µέ τόν ἀφηγητή νά βρίσκεται ἀνάµεσα σέ συνδαιτηµόνες τῆς «Ἐθνικῆς Σοσιαλιστικῆς Λέσχης» καί νά ἀπολαµβάνει ἕνα θεσπέσιο δεῖπνο, συζητῶντας γιά τήν ἐπερχόµενη ἰσότητα τῶν ἀνθρώπων καί τήν ἐθνικοποίηση τοῦ κεφαλαίου. Στόχος τῶν συζητητῶν ἦταν νά βάλουν τάξη σέ ἕναν κόσµο πού «ἐπήγαινε στραβά», ἐπιτυγχάνοντας τήν πλήρη ἰσότητα «εἰς ὅλα τά πράγµατα». Τό σύνθηµά τους ἦταν: «ἰσότης εἰς τήν ἰδιοκτησίαν καί ἰσότης εἰς τήν [κοινωνικήν] θέσιν καί ἐπιρροήν, ἰσότης εἰς τάς ὑποχρεώσεις καί ἰσότης εἰς τήν εὐτυχίαν καί τήν αὐτάρκειαν. Ὁ κόσµος ἀνήκει εἰς ὅλους ὀµαδόν καί πρέπει νά µοιρασθῇ ἐξ ἴσου. Ἡ ἐργασία ἑκάστου ἀνθρώπου εἶναι κτῆµα, ὄχι τοῦ ἰδίου, ἀλλά τῆς πολιτείας ἥτις τόν τρέφει καί τόν ἐνδύει, καί πρέπει νά ἐφαρµοσθῇ ὄχι πρός ἰδίαν του ἀνάπτυξιν, ἀλλά πρός πλουτισµόν τῆς φυλῆς».

Ἀναγκαῖες ὑπενθυμίσεις

ΜΕΓΑΣ ΑΓΙΑΣΜΟΣ - ΜΕΓΑΛΟ ΦΑΡΜΑΚΟ

Πολλοὶ ἀναγνῶστες τοῦ περιοδικοῦ μας ἐξέφρασαν τὴν ἐπιθυμία νὰ ἐπανέλθουμε καὶ φέτος, μέσῳ τῶν στηλῶν τῆς «Ἐνοριακῆς Εὐλογίας» στὸ θέμα τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ, διότι παρατηρεῖται ἐπ’ αὐτοῦ μεγάλη σύγχυση,  ἀκόμη καὶ μεταξὺ τῶν κληρικῶν, μὲ ἀποτέλεσμα οἱ πιστοὶ νὰ δέχονται ἀλληλοσυγκρουόμενες ὁδηγίες, νὰ ἀποπροσανατολίζονται καί, τελικά, νὰ μὴν ὠφελοῦνται.

Δεχθήκαμε, λοιπόν, τὴν ὑπόδειξη τῶν ἀναγνωστῶν μας, γιατὶ ἀναγνωρίζουμε ὅτι ὑπάρχει πράγματι πρόβλημα στὸ προκείμενο θέμα καὶ γι’ αὐτὸ ἐπανερχόμεθα, ὑπενθυμίζοντες στοὺς ἀναγνῶστες μας τὸ φρόνημα τῆς Ἐκκλησίας μας γιὰ τὸν Μεγάλο Ἁγιασμὸ καὶ τὴν σημασία του, ἀφοῦ ὅλοι γνωρίζουμε ὅτι «ἡ ἐπανάληψη εἶναι ἡ μητέρα τῆς μαθήσεως».