Ἀναγκαῖες ὑπενθυμίσεις
ΜΕΓΑΣ ΑΓΙΑΣΜΟΣ - ΜΕΓΑΛΟ ΦΑΡΜΑΚΟ
Πολλοὶ ἀναγνῶστες τοῦ περιοδικοῦ μας ἐξέφρασαν τὴν ἐπιθυμία νὰ ἐπανέλθουμε καὶ φέτος, μέσῳ τῶν στηλῶν τῆς «Ἐνοριακῆς Εὐλογίας» στὸ θέμα τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ, διότι παρατηρεῖται ἐπ’ αὐτοῦ μεγάλη σύγχυση, ἀκόμη καὶ μεταξὺ τῶν κληρικῶν, μὲ ἀποτέλεσμα οἱ πιστοὶ νὰ δέχονται ἀλληλοσυγκρουόμενες ὁδηγίες, νὰ ἀποπροσανατολίζονται καί, τελικά, νὰ μὴν ὠφελοῦνται.
Δεχθήκαμε, λοιπόν, τὴν ὑπόδειξη τῶν ἀναγνωστῶν μας, γιατὶ ἀναγνωρίζουμε ὅτι ὑπάρχει πράγματι πρόβλημα στὸ προκείμενο θέμα καὶ γι’ αὐτὸ ἐπανερχόμεθα, ὑπενθυμίζοντες στοὺς ἀναγνῶστες μας τὸ φρόνημα τῆς Ἐκκλησίας μας γιὰ τὸν Μεγάλο Ἁγιασμὸ καὶ τὴν σημασία του, ἀφοῦ ὅλοι γνωρίζουμε ὅτι «ἡ ἐπανάληψη εἶναι ἡ μητέρα τῆς μαθήσεως».
* * *
Στὶς 5 Ἰανουαρίου, τελεῖται στοὺς Ὀρθοδόξους Ἱεροὺς Ναοὺς ἡ Ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ καὶ ἐν συνεχείᾳ οἱ ἱερεῖς θὰ ἁγιάσουν τὰ σπίτια ὅσων χριστιανῶν τὸ ἐπιθυμοῦν καὶ τὸ ζητήσουν.
Ἡ ἴδια Ἀκολουθία θὰ τελεσθῆ καὶ αὔριο, ἑορτὴ τῶν Θεοφανείων, κατὰ τὴν ὁποία ἑορτὴ πανηγυρίζουμε τὸ γεγονὸς τῆς Φανερώσεως ἐπὶ τῆς γῆς τοῦ Χριστοῦ ὡς Μονογενοῦς Υἱοῦ καὶ λόγου τοῦ Θεοῦ Πατρός. Ταυτοχρόνως ἑορτάζουμε καὶ τὴ φανέρωση τῆς Ἁγίας Τριάδος, καθ’ ὅτι, ὅπως ψάλλει ἡ Ἐκκλησία μας «Τριάδος ἡ φανέρωσις ἐν Ἰορδάνῃ γέγονεν».
Ὁ ἁγιασμὸς καὶ τῶν δύο ἡμερῶν, 5ης καὶ 6ης Ἰανουαρίου, εἶναι ἴδιος. Δηλαδὴ ἔχει τὴν ἴδια ἁγιαστικὴ δύναμη.
Μερικοί, ὅμως, παρασυρόμενοι ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι τὴν παραμονὴ τῶν Θεοφανείων παραλείπεται ἡ ἀνάγνωση τῆς πρώτης μεγάλης Εὐχῆς ἰσχυρίζονται ὅτι, ἕνεκα αὐτῆς τῆς ἐλλείψεως, ὁ ἁγιασμὸς τῆς 6ης Ἰανουαρίου εἶναι μεγαλυτέρας ἁγιαστικῆς χάριτος. Οἱ ὑποστηρικτὲς αὐτῆς τῆς ἀπόψεως δὲν ἔχουν δίκιο, διότι ἡ παραλειπομένη εὐχὴ δὲν εἶναι ἁγιαστικὴ ἀλλὰ κηρυκτική. Ἀναλύει θεολογικὰ τὸ νόημα τῆς ἑορτῆς χωρίς, ὅμως, νὰ περιέχη ἐπίκληση τῆς ἁγιαστικῆς Θ. Χάριτος.
Πραγματικὴ διαφορὰ ἁγιαστικῆς δυνάμεως ὑπάρχει μεταξὺ τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ καὶ τοῦ Μικροῦ Ἁγιασμοῦ ποὺ τελεῖται στὴν ἀρχὴ κάθε μηνός.
Ἡ διαφορὰ ἁγιαστικῆς Χάριτος Μικροῦ καὶ Μεγάλου ἁγιασμοῦ δὲν εἶναι ποιοτικὴ ἀλλὰ ποσοτική. Δὲν διαφέρει ἡ ποιότητα τῆς Θ. Χάριτος, ἡ Ὁποία εἶναι ἡ αὐτὴ πάντοτε ἀλλὰ διαφέρει ἡ ποσότητα. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τὴν Ἱερωσύνη. Καὶ οἱ τρεῖς βαθμοί της, Ἐπίσκοπος, Πρεσβύτερος, Διάκονος ἔχουν λάβει τὴν ἴδια ποιότητα Θ. Χάριτος ἀλλὰ ὄχι τὴν ἴδια ποσότητα καὶ γι’ αὐτὸ ὑπάρχει διαφορὰ στὴν ἐνέργεια τῶν τριῶν βαθμίδων τῆς Ἱερωσύνης.
Ὁ Μέγας Ἁγιασμὸς εἶναι τὸ σπουδαιότερο φάρμακο τῆς Ἐκκλησίας μας μετὰ τὴ Θ. Κοινωνία καὶ γι’ αὐτὸ μεταλαμβάνουμε τοῦ ἁγιασμοῦ πρὶν νὰ λάβουμε τὸ ἀντίδωρο, ἐνῶ, ἀντιθέτως, ὁ μικρὸς Ἁγιασμός, ὡς τέταρτος κατὰ σειρὰν δυνάμεως, λαμβάνεται μετὰ τὸ ἀντίδωρο. Μέγα Ἁγιασμὸ λαμβάνουν καὶ ὅσοι δὲν ἔχουν τὶς προϋποθέσεις καὶ τὴν ἀνάλογη προετοιμασία γιὰ τὴ Θ. Μετάληψη.
Ὁ Μέγας Ἁγιασμὸς συνδέεται ἄμεσα μὲ τὸ μυστήριο τῆς Μετανοίας καὶ τὴν Ἐξομολόγηση, καθ’ ὅτι ἡ ἀρχή του ἀνάγεται στὸ βάπτισμα μετανοίας τοῦ ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου, τὸ ὁποῖο ἐνεργοποιήθηκε καὶ ὁλοκληρώθηκε μὲ τὴν Παρουσία καὶ τὴν Βάπτιση τοῦ Κυρίου μας στὸν Ἰορδάνη ποταμό.
Ἡ σύνδεση τοῦ Μ. Ἁγιασμοῦ μὲ τὸ μυστήριο τῆς Μετανοίας ἐπιτάσσει νὰ προηγεῖται τῆς μεταλήψεως τοῦ Μ. Ἁγιασμοῦ νηστεία ἄνευ ἐλαίου, δεδομένου ὅτι ἡ νηστεία εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένη μὲ τὴ μετάνοια. Ἡ ἀνέλαιος νηστεία γιὰ τὴν μετάληψη τοῦ Μ. Ἁγιασμοῦ τηρεῖται πάντοτε καὶ ὄχι μόνο κατὰ τὴν παραμονὴ τῶν Θεοφανείων, ἐφ’ ὅσον μετάληψη Μεγάλου Ἁγιασμοῦ γίνεται καθ’ ὅλη τὴ διάρκεια τοῦ ἔτους.
Μερικοὶ ἐπιμένουν νὰ πιοῦν Μ. Ἁγιασμὸ τὴν παραμονὴ τῶν Θεοφανείων, χωρὶς νὰ ἔχουν νηστέψει τὸ λάδι, συνεπικουρούμενοι καὶ ἀπὸ κάποιους ἱερεῖς ποὺ τοὺς ἐξοπλίζουν μὲ τὸ τἄχα... ἀκαταμάχητο ἐπιχείρημα: “-Μά, γιατὶ νὰ χρειάζεται νὰ νηστέψουμε τὸ λάδι γιὰ νὰ πιοῦμε Μ. Ἁγιασμό, ἀφοῦ μὲ αὐτὸν ραντίζουμε τοὺς τοίχους καὶ τὸν χύνουμε στὸ ἔδαφος;”.
Οἱ ἄνθρωποι ποὺ προτάσσουν αὐτὸ τὸ ἐπιχείρημα πρέπει νὰ γνωρίζουν ὅτι μόνο δύο ἡμέρες (5 καὶ 6 Ἰανουαρίου) τὸ χρόνο ὁ Μ. Ἁγιασμὸς ρίπτεται στὸ ἔδαφος καὶ ραντίζεται καὶ αὐτό, γιὰ νὰ ἁγιασθῆ τὸ περιβάλλον μέσα στὸ ὁποῖο ζοῦμε καὶ κινούμεθα ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι. Τὸ πάτωμα καὶ τὰ πλακάκια δὲν μποροῦν νὰ νηστέψουν! Οἱ πιστοί, ὅμως, μποροῦμε καὶ πρέπει νὰ νηστέψουμε, γιατί, ὅπως προείπαμε, ὁ Μ. Ἁγιασμὸς συνδέεται μὲ τὸ μυστήριο τῆς Μετανοίας.
Ἐξαίρεση στὴν ἀνέλαιο νηστεία γίνεται ἂν συμπέση ἡ παραμονὴ τῶν Θεοφανείων, ἡμέρα Σάββατο ἢ Κυριακή, ὁπότε γίνεται κατάλυση ἐλαίου, διότι ποτὲ δὲν νηστεύουμε τὸ λάδι, τὰ Σάββατα καὶ τὶς Κυριακὲς παρεκτὸς μόνο τὸ Μ. Σάββατο.
Οἱ ἁγιαστικὲς Εὐχὲς καθιστοῦν τὸ νερὸ τοῦ Μ. Ἁγιασμοῦ ἰσοδύναμο μὲ τὸ νερὸ τῆς βαπτίσεως καὶ γι’ αὐτὸ ὁ Μ. Ἁγιασμὸς χρησιμοποιεῖται γιὰ τὴν βάπτιση βρεφῶν, ποὺ εἶναι ἑτοιμοθάνατα, ἢ βαρειὰ ἄρρωστα πρὸς συντόμευση τῆς Ἀκολουθίας τῆς Βαπτίσεως. Ἐπίσης, ἐὰν τελεσθῆ βάπτιση τὴν ἡμέρα τῶν Θεοφανείων χρησιμοποιεῖται στὴν κολυμβήθρα Μέγας Ἁγιασμός, χωρὶς νὰ ἀναγνωσθῆ ἡ Εὐχὴ τοῦ Ἁγιασμοῦ τοῦ ὕδατος ἀλλὰ μόνο τὰ λόγια, ποὺ ἀφοροῦν στὸν βαπτιζόμενο.
Ἡ Ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ Ἁγιασμοῦ (ποὺ τελεῖται κάθε μῆνα) δὲν περιέχει ἁγιαστικὴ Εὐχή, δηλαδὴ ἐπίκληση τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀλλὰ ὁ ἁγιασμὸς τοῦ ὕδατος γίνεται μόνο μὲ τὴν κατάδυση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Ἐπίσης, ὁ Μικρὸς Ἁγιασμὸς ρίπτεται καὶ ραντίζεται στὸ ἔδαφος καθ’ ὅλο τὸ ἔτος ἐν ἀντιθέσει μὲ τὸν Μεγάλο Ἁγιασμό, ὁ ὁποῖος, ὅπως μαρτυρεῖται στοὺς χειρογράφους κώδικες «οὐ ρίπτεται τὸ σύνολον» (κωδ. 978 τοῦ Σινᾶ) κατὰ τὶς λοιπὲς ἡμέρες, πλὴν τῶν ἡμερῶν τῆς παραμονῆς καὶ τῆς ἑορτῆς τῶν Θεοφανείων.
Ὁ Μέγας Ἁγιασμὸς φυλάσσεται καθ’ ὅλο τὸ ἔτος στὸ Ἱερὸ Βῆμα τοῦ Ναοῦ καὶ χρησιμοποιεῖται ἀπὸ τοὺς Ἱερεῖς στὶς περιπτώσεις, ποὺ προαναφέραμε ἀλλὰ καὶ σὲ ἄλλες περιστάσεις. Συνεπῶς δὲν συντρέχει λόγος νὰ φυλάσσεται καὶ στὰ σπίτια τῶν χριστιανῶν, δεδομένου ὅτι γιὰ νὰ διατηρηθῆ στὸ σπίτι πρέπει νὰ ἐπικρατοῦν σ’ αὐτὸ πνευματικὲς συνθῆκες. Ἐξ ἄλλου ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι τὸ «ταμεῖον τῆς Θ. Χάριτος» καὶ φυσικὰ δὲν θὰ ἀρνηθῆ ποτὲ νὰ μᾶς χορηγήση τὸν Μεγάλο Ἁγιασμό, ὅταν ἡ περίσταση τὸ καλέση καὶ ὁ Πνευματικὸς κρίνη ὅτι θὰ ἀποβῆ «πρὸς ὠφέλειαν ἐπιτήδειος».
π. Βασίλειος Ε. Βολουδάκης
«Ἐνοριακή Εὐλογία» Ἀρ. Τεύχους 18
Ἰανουάριος 2004