ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Ὁ Μονοθεϊσμός στήν Ἀρχαία Ἑλλάδα

Πολύς λόγος γίνεται γιά τήν ἐπιβολή τοῦ Μονοθεϊσμοῦ καί τοῦ Χριστιανισμοῦ στόν Ἑλλαδικό χῶρο ἰδιαίτερα τήν περίοδο τοῦ Βυζαντίου, τό ὁποῖο διαδέχτηκε τόν Ἑλληνορωμαϊκό κόσμο.

Τήν θέση αὐτήν προβάλλουν ἰδιαιτέρως οἱ λεγόμενοι Παγανιστές ἤ Ἀρχαιολυμπιστές, προκειμένου νά ἀπορρίψουν καί νά βλάψουν σκόπιμα τό Βυζάντιο καί τήν Ὀρθοδοξία: Θέτω λοιπόν τό ἐρώτημα, ποιές εἶναι οἱ πηγές τῆς ὕπαρξης τοῦ Δωδεκάθεου; Ἐάν ὑπῆρχαν αὐτοί οἱ Θεοί, πότε φανερώθηκαν στήν γῆ; Καί σέ ποιούς ἀποκαλύφθηκαν;

Ἀντιθέτως στήν Παλαιά Διαθήκη ὁ Θεός, ὁ Ὁποῖος εἶναι ὑπαρκτός καί ὄχι μυθικός ὅπως στήν Ἀρχαία Ἑλληνική καί τήν παγκόσμιο Μυθολογία, παραγγέλλει στόν προφήτη Μωϋσῆ νά γράψει ὅσα ἄκουσε καί εἶδε κατά τήν παράδοση τῆς Νομοδοσίας “καί ἔγραψε Μωϋσῆς πάντα τά ρήματα Κυρίου. Ὀρθρίσας δέ Μωϋσῆς τό πρωΐ ὠκοδόμησε θυσιαστήριον ὑπό τό ὄρος καί δώδεκα λίθους εἰς τάς δώδεκα φυλάς τοῦ Ἰσραήλ·” ¹

Τήν ἀδυναμία αὐτή τοῦ παγανιστικοῦ πανθέου, νά παράσχει τεκμήρια ὑπάρξεως τοῦ Δωδεκαθέου τήν ἀντιλήφθηκαν οἱ προσωκρατικοί Φιλόσοφοι καί ἰδιαίτερα ὁ Ξενοφάνης (570-490 π.Χ.) τοῦ ὁποίου ἡ καταγωγή ἦταν ἀπό τόν Κολοφῶνα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, σύμφωνα μέ τίς πληροφορίες πού μᾶς παρέχει ὁ βιογράφος του ὁ Διογένης ὁ Λαέρτιος, ὁ συγγραφέας τοῦ 3ου αἰῶνος π.Χ. στό δεκάτομο ἔργο του “Φιλοσόφων βίων καί δογμάτων συναγωγή”.²

Σέ ἡλικία 25 ἐτῶν ἔφυγε ἀπό τήν πατρίδα του, μή ἀνεχόμενος τήν Περσική κατοχή της, ταξίδευε στήν Κατάνη τῆς Σικελίας, ὅπου ἵδρυσε Σχολή, στήν Ἐλέα τῆς Σικελίας. Αὐτός θεωρεῖται ὁ πρῶτος εἰσηγητής τῆς σύγκρουσης τῆς φυσικῆς Θεολογίας μέ τόν Πανθεϊσμό.

Γιά τόν Ξενοφάνη, ὅλα τά πράγματα πού προέρχονται ἀπό τήν γῆ –κοινῶς τά κτιστά– ὁδηγοῦν στήν ὁμολογία τῆς ὑπάρξεως τοῦ ἑνός Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος κηδεμονεύει τήν κτίση. Θεός κατά τόν Ξενοφάνη εἶναι ὁ Νοῦς, ἡ σκέψη τοῦ Θεοῦ ἀγγίζει κάθε πρᾶγμα ἐποπτεύει τά πάντα μέ τήν σκέψη του  “οὗλος ὁρᾶ, οὗλος  δέ νοεῖ, οὗλος δέ τ’ ἀκούει” ³.

Οἱ παραπάνω θέσεις τοῦ φιλοσόφου τονίζουν τήν σημασία τοῦ ἑνός, τό ὁποῖο ἀντιλαμβάνεται ὡς τήν ἑνότητα τῶν πραγμάτων. Τό ἕνα εἶναι ὁ Θεός, ὁ ὁποῖος δέν εἶναι περιορισμένος οὔτε ἀπεριόριστος.

Καταδικάζει τό προσωπικό καί τό ἀπρόσωπο τοῦ Θεοῦ⁴  καί πρεσβεύει ἕναν μονοθεϊσμό στόν ὁποῖο ὁ Θεός εἶναι ἀγέννητος, ἀδημιούργητος καί αἰώνιος καί ἀπέχει πολύ ἀπό τούς μύθους τοῦ Ὁμήρου καί τοῦ Ἠσιόδου.

Θέση του ἀποτελεῖ ἡ διαπίστωση ὅτι “οὐδείς ἄνθρωπος ἐγνωρισε, οὐδέ θά γνωρίσει ποτέ, τήν πλήρη ἀλήθειαν περί τῶν θεῶν”⁵ χωρίς ὅμως αὐτό νά ἀποτελεῖ σκεπτικιστική ἀπόγνωση, διότι ὑπάρχει ἡ  πιθανότητα τῆς προόδου τῆς γνώσεως γι’ αὐτήν.

Στό ἔργο του “Σίλλοι”⁶ τό ὁποῖο ἀπετελεῖτο ἀπό ἑξάμετρα ποιήματα, μέσα στά ὁποῖα ἦσαν καταχωρημένοι ἴαμβοι, πού ἀσκοῦσαν κριτική ἐνάντια στίς ξεπερασμένες ἀξίες τοῦ Ὁμήρου καί τοῦ Ἠσιόδου, καθώς καί σέ μερικές ἀντίστοιχες θεωρίες τῶν ἀρχαίων Ἰνδῶν.

Θεωρεῖ ὅτι οἱ Ὁμηρικοί Θεοί εἶναι ἀνθρώπινες ἐπινοήσεις καί ὅτι κάθε λαός τούς παριστάνει σύμφωνα μέ τά χαρακτηριστικά τοῦ ἔθνους του. Ἔτσι οἱ Αἰθίοπες παριστάνουν τούς Θεούς τους μαύρους καί πλατυμύτηδες, οἱ Θράκες γαλανομάτες καί πυρόξανθους.

Μέ τήν κριτική του αὐτή ἀπέναντι στόν ἀνθρωπομορφισμό τοῦ Ὁμήρου καί τοῦ Ἡσιόδου θεωρήθηκε ἀπό τούς μελετητές, ὡς ὁ εἰσηγητής τοῦ Διαφωτισμοῦ στήν Ἀρχαία Ἑλλάδα. Εἶναι ὁ πρῶτος Φιλόσοφος ὁ ὁποῖος εἰσάγει στόν Θεό τήν “ἀκίνητον κίνησιν”^7, ἀφοῦ ὁ Θεός στηρίζεται στόν ἑαυτό του ἀκίνητος καί ἡ κίνηση δέν ταιριάζει στό μεγαλεῖο του “Ἀεί δ’ ἐν ταὐτῷ μίμνει κινούμενον οὐδέν, οὐδέ μετέρχεσθαι μητ’ ἐπιτρέπει ἄλλοτε ἄλλη”.

Ἡ θεώρηση τοῦ Ξενοφάνους περί Θεοῦ ἔμελλε νά ἀντικαταστήσει μέ ἀργό μέν ρυθμό, ἀλλά μέ καθοριστικό δέ τρόπο τήν πολυθεΐα καί κατά συνέπεια τόν Παγανισμό. Καί, οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας –καί ἰδιαίτερα ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς– τόν κατατάσσει ὡς τόν πρῶτο ἐκπρόσωπο τῆς Ἀρχαίας Μονοθεΐας.

Νικόλαος Βολουδάκης

Θεολόγος

«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Τεῦχος 216-217

Αὐγουστος-Σεπτέμβριος 2020

        Ὑποσημειώσεις:

1. Ἔξοδος, κεφάλαιο κδ΄, 1-8, σελίδα 130, ἡ Παλαιά Διαθήκη μετά συντόμου ἑρμηνείας,

            ἐκδόσεις ὁ Σωτήρ. Ἀθήνα 2014. 

2. Diogenes Laertius, lives of eminent Philosophes, ix, 18i.
3. Ἡ Θρησκεία τῶν Ἀρχαίων Ἑλλήνων σελίδα 378, Ἰακώβου Πηλίλη Ἐπισκόπου Κατάνης,

      Ἀθῆναι 1995 Ἐκδόσεις Παπαδήμα.

4. Ἡ Θρησκεία τῶν Ἀρχαίων Ἑλλήνων σελίδα 378, Ἰακώβου Πηλίλη Ἐπισκόπου Κατάνης

     Ἀθῆναι 1995 Ἐκδόσεις Παπαδήμα.

5. Ἡ Θρησκεία τῶν Ἀρχαίων Ἑλλήνων σελίδα 379, Ἰακώβου Πηλίλη Ἐπισκόπου Κατάνης

     Ἀθῆναι 1995 Ἐκδόσεις Παπαδήμα.

6. Ἱστορία τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Λογοτεχνίας, σελίδα 308, Albin Lesky. Ἐκδοτικός οἶκος

      ἀδελφῶν Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη.

7. Ἀπόσπασμα (26) ἀπό τήν συλλογή τῶν Προσωκρατικῶν H.Diels-W. Kranz Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Φιλοσοφίας, Κ.Δ. Γεωργούλη σελίδα 73. Ἐδόσεις Παπαδήμα Ἀθήνα 2008.