ΟΙ ΡΙΝΟΚΕΡΟΙ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ
Στήν ἐποχή μας, ἔχουν παρακμάσει ἤ καί χαθεῖ πολλά ἀπό τά παραδοσιακά ἐπαγγέλματα, παρ’ ὅλη τήν ἀνεργία, πού ὑπάρχει καί παρ’ ὅλο πού εἶναι πολλοί καί οἱ ἐργαζόμενοι, πού ἀπολύονται! Ἀπό τήν ἄλλη, παρουσιάζονται κάποια ἐπαγγέλματα, τά ὁποῖα θά ἦταν ἀδιανόητα μέχρι πρίν λίγα χρόνια. Γιά παράδειγμα, αὐτά πού συνδέονται μέ τά μέσα κοινωνικῆς δικτύωσης, τά γνωστά social media. Μέχρι τό τέλος τοῦ προηγούμενου αἰῶνα, ποιός δήλωνε σάν ἐπάγγελμα “youTuber”, ἤ “instagrammer”, ἤ “influencer”; Κι ὅμως τώρα πολλοί νέοι ἄνθρωποι τά ἔχουν αὐτά σάν ἀποκλειστική τους ἀπασχόληση.
Σέ αὐτό τό σημεῖο, ἴσως θά ἦταν χρήσιμο νά ἐξηγήσουμε τί σημαίνει ὁ κάθε ὅρος. YouΤuber, λοιπόν, ὀνομάζεται ὅποιος ἔχει κανάλι στό youΤube, δηλαδή μιά πλατφόρμα, στήν ὁποία μπορεῖ νά ἀνεβάζει δικά του videos. Κάποιες φορές τά videos αὐτά, ἔχουν μιά συγκεκριμένη θεματολογία, ὡστόσο ἄλλες φορές τό μόνο θέμα εἶναι αὐτός ὁ ἴδιος ὁ youtuber καί ἡ ζωή του, ἡ ὁποία παρουσιάζεται σέ ὅλες τίς φάσεις της μέ κάθε λεπτομέρεια. Ὅσοι τόν παρακολουθοῦν, μποροῦν νά γίνουν συνδρομητές τοῦ καναλιοῦ καί, ἔτσι, μέ αὐτόν τόν τρόπο, κάθε φορά πού ἀνεβαίνει κάποιο καινούριο video ἐνημερώνονται ἐγκαίρως, ὥστε νά μήν τό χάσουν. Ὅσο πιό πολλούς συνδρομητές ἔχει κάποιο κανάλι, τόσο πιό πολλά χρήματα πληρώνεται ὁ “καναλάρχης” του.
Στό instagram, ἀπό τήν ἄλλη, γίνεται ἡ μάχη γιά τούς λεγόμενους “followers”, δηλαδή τούς ἀνθρώπους πού ἀκολουθοῦν τόν κάθε λογαριασμό. Ὅσο περισσότερους “ἀκολούθους” ἔχει κανείς, τόσο μεγαλύτερο εἶναι τό κῦρος του στήν διαδικτυακή κοινότητα καί τόσο περισσότερα εἶναι τά χρήματα πού συγκεντρώνει! Ἐξ οὗ καί τά σκάνδαλα, πού προκύπτουν κατά καιρούς, καί ἀφοροῦν στούς “ψεύτικους ἀκολούθους”, πού ἔχει κανείς στόν λογαριασμό του καί οἱ ὁποῖοι ἔχουν δημιουργηθεῖ ἀκριβῶς γιά νά διογκώνουν πλασματικά τόν ἀριθμό τῶν ἀκολούθων, μέ ἀποτέλεσμα νά ἐπιτυγχάνεται μιά μεγαλύτερη χρηματοδότηση, χωρίς ὅμως νά ἔχει “κερδηθεῖ τίμια”, χωρίς τό φυσικό πρόσωπο στό ὁποῖο ἀνήκει ὁ συγκεκριμένος λογαριασμός νά τήν δικαιοῦται.
Στήν περίπτωση τώρα τῶν influencers, αὐτοί βρίσκονται παντοῦ ἀνάμεσά μας καί εἶναι πάρα πολλοί “ἐπώνυμοι” καί “ἀνώνυμοι”. Ἡ δική τους “δουλειά” εἶναι ὁ ἐπηρεασμός τῶν ὑπόλοιπων ἀνθρώπων. Κάποτε οἱ ἄνθρωποι ἔπρεπε νά ἔχουν καταφέρει κάτι στήν ζωή τους, ἔπρεπε νά ἔχουν παλέψει, νά ἔχουν ἀγωνιστεῖ, νά ἔχουν κοπιάσει, καί μόνο μέ αὐτόν τόν τρόπο, μέσα ἀπό τήν ἐμπειρία τῆς ζωῆς, εἶχαν τήν δυνατότητα νά ἐπηρεάσουν καί ἄλλους ἀνθρώπους, κυρίως τῆς νεότερης γενιᾶς. Τότε, τέτοιου εἴδους ἄνθρωποι ἦσαν σπάνιοι καί ἰδιαίτερα χαρισματικοί. Σήμερα, οἱ influencers εἶναι πάρα πολλοί καί, τίς περισσότερες φορές, χωρίς προσόντα καί χωρίς νά κάνουν κανένα κόπο. Ἁπλῶς, μέσα ἀπό τήν αὐτοπροβολή τους καί τήν καταγραφή τῆς καθημερινότητάς τους, συνειδητά ἤ ἀσυνείδητα προβάλλουν τούς ἑαυτούς τους ὡς πρότυπα καί ἐπηρεάζουν ὅσους τούς παρακολουθοῦν. Ὅσο, ὅμως, ὑγιής εἶναι αὐτή ἡ ἀνάγκη τοῦ ἀνθρώπου νά ἔχει κάποιο πρότυπο, ἄλλο τόσο βλαβερή εἶναι, ὅταν ἡ ἄκριτη ἐπιλογή προτύπων γίνεται ἀποτέλεσμα τῆς ἀποχαύνωσής μας.
Πάντως, σέ ὅλες αὐτές τίς περιπτώσεις, σέ ὅλα αὐτά τά ἐπαγγέλματα, πού ἀνθίζουν στήν ἐποχή μας, τό κοινό σημεῖο εἶναι ἡ ἄμετρη ἔκθεση τῆς προσωπικῆς ζωῆς καί τῆς ἰδιωτικότητας. Ὁ καθένας ἐπιδιώκει νά ἐκθέσει τόν ἑαυτό του στόν μέγιστο βαθμό. Κάποιος μοῦ εἶπε κάποτε πώς, ὅσο περνοῦν τά χρόνια, ἀντί νά κάνουμε βήματα πρός τά μπροστά, ἀντί νά προοδεύουμε, κάνουμε συνεχῶς βήματα πρός τά πίσω, καί πράγματι ἀκόμα καί αὐτά τά νέα “ἐπαγγέλματα” εἶναι ἐπιβεβαίωση τῆς ὀπισθοδρόμησής μας. Πόσοι ἀγῶνες ἔγιναν στίς προηγούμενες δεκαετίες, ὥστε νά διασφαλιστεῖ ἡ ἰδιωτικότητα; Οἱ ἄνθρωποι ἔνιωθαν νά ἀπειλεῖται ἡ ἰδιωτική τους ζωή καί προσπάθησαν μέ κάθε τρόπο νά τήν διαφυλάξουν. Σήμερα, ἀπό τήν ἄλλη, ἀντιμετωπίζεται ὡς τρελός κάποιος πού ἐπιθυμεῖ νά κρατήσει τήν προσωπική του ζωή μακριά ἀπό τά βλέμματα τῶν ἄλλων ἀνθρώπων. Στήν καλύτερη περίπτωση, θεωρεῖται ἰδιόρυθμος. Στήν χειρότερη ἀκραῖος καί προβληματικός. Στίς φιλικές συζητήσεις μιᾶς παρέας, θέλει δέν θέλει κανείς, εἶναι ὑποχρεωμένος νά μαθαίνει ὅλα τά προσωπικά τῶν συνομιλητῶν του, ἀλλιῶς θεωρεῖται βαρετός καί ἀνεπιθύμητος. Ἡ ἀκραία δέ ἔκφραση αὐτοῦ τοῦ φαινομένου, εἶναι τά social media, ὅπου ἀκόμα καί οἱ πιό ἀπόρρητες πτυχές τῆς προσωπικῆς ζωῆς, ἐκτίθενται, ὄχι μόνο μέ λόγια, ἀλλά καί μέ φωτογραφίες καί μέ videos. Ὅποιος ἀπέχει, ἀπό αὐτά, ἀποξενώνεται, γιατί ἀρνεῖται τήν συμμετοχή του στόν πλασματικό διαδικτυακό κόσμο.
Σέ αὐτό τό σημεῖο, ἴσως, κρίνονται καί τά πάντα, γιατί τό δίλημμα μέ τό ὁποῖο ἔρχονται ἀντιμέτωποι οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι εἶναι, ἤ ἡ ἀποχή, ἡ ὁποία συνεπάγεται τήν μοναξιά καί τήν ἀποξένωση, ἤ ἡ σύνταξη μέ ὅλους τούς ὑπόλοιπους ἀνθρώπους, –ἀκόμα καί ἄν δέν τό ἐπιθυμοῦν ἤ δέν τούς ἐκφράζει– μόνο καί μόνο γιά νά μήν βρεθοῦν ἐκτός αὐτῆς τῆς διαδικτυακῆς μή πραγματικότητας.
Ἡ κατάσταση αὐτή πού βιώνουμε σήμερα, μοιάζει πάρα πολύ μέ αὐτό πού ὁ Εὐγένιος Ἰονέσκο περιγράφει στόν “Ρινόκερο”, ὅπου οἱ ἄνθρωποι, πού πάσχουν ἀπό τήν ἀσθένεια τήν λεγόμενη “ρινοκερίτιδα”, στήν ἀρχή θεωροῦνται –καί καλῶς θεωροῦνται– ἀπειλητικοί, προβληματικοί, ἄνθρωποι πού πρέπει νά ἀπομονωθοῦν ἀπό τήν κοινωνία, τελικά ὅμως ἡ ἀσθένεια αὐτή ἐξαπλώνεται καί, ὅσο περνάει ὁ καιρός, πλήττει ὅλο καί περισσότερους ἀνθρώπους, ὥσπου ἀναπόφευκτα οἱ ἄρρωστοι νά γίνουν πλειοψηφία. Τότε διακηρύσσεται ὅτι οἱ πρώην ἀσθενεῖς, εἶναι οἱ φυσιολογικοί τῆς κοινωνίας καί ὅτι οἱ “ρινόκεροι” ἔχουν ἐξ ἴσου δικαίωμα στήν ζωή, καί ὅτι “ὁ ἀνθρωπισμός εἶναι νεκρός καί ὅσοι τόν ἀκολουθοῦν εἶναι ἁπλῶς αἰσθηματίες”. Ἀκόμα καί οἱ τελευταῖοι ἄνθρωποι, πού προσπαθοῦν νά μείνουν ἀλώβητοι καί νά μήν μολυνθοῦν ἀπό τήν ρινοκερίτιδα, ἀποτυγχάνουν, καθώς μέ τόν ἕναν ἤ τόν ἄλλον τρόπο, μέ τήν μιά ἤ τήν ἄλλη σκέψη, πείθουν τούς ἑαυτούς τους, πώς, ἡ μεταμόρφωση αὐτή εἶναι ὅ,τι καλύτερο θά μποροῦσε νά τούς συμβεῖ καί ὅτι μόνο πρός ὄφελος τους μπορεῖ νά λειτουργήσει.
Μόνο ἕνας τελευταῖος ἄνθρωπος, ὁ Μπερναζέ, ὁ ὁποῖος βλέποντας τήν πραγματικότητα γύρω του –ἀφοῦ προσπαθεῖ πρῶτα ἀπελπισμένα νά μεταμορφωθεῖ σέ ρινόκερος καί ἀποτυγχάνει– ἀποφασίζει νά μείνει ἐκτός τοῦ γενικοῦ παραληρήματος καί νά παλέψει μοναχός του ὅλη αὐτή τήν τρέλα καί νά μήν συνθηκολογήσει. Στήν περίπτωση ὅμως αὐτῆς τῆς αὐτοπροβολῆς στά social media, πόσοι ἄνθρωποι θά καταφέρουν τελικά νά μήν συνθηκολογήσουν;
Σήμερα, ὁ κάθε ἄγνωστος μπαίνει στό σπίτι μας, στήν σχέση πού ἔχουμε μέ τόν ἄνθρωπό μας, στήν σχέση πού ἔχουμε μέ τά παιδιά μας, στήν ἀνατροφή τῶν παιδιῶν μας, στίς διακοπές μας, ἀκόμη καί στίς πιό προσωπικές μας ἀνησυχίες. Ἔχουμε, ἐμεῖς οἱ ἴδιοι, προσκαλέσει στό σπίτι μας καί στή ζωή μας τό μάτι τοῦ Μεγάλου Ἀδελφοῦ του G. Orwell, πού παρακολουθεῖ τά πάντα, πού ἀσκεῖ τόν ἀπόλυτο ἔλεγχο στίς πράξεις καί στίς συνειδήσεις τῶν ἀνθρώπων, πού γίνεται ἐνοχλητικό γιά αὐτούς πού ζοῦν καί βιώνουν αὐτή τήν παρακολούθηση, καί θεωροῦμε τρελό ὅποιον δέν τό θέλει. Αὐτός ὁ Μεγάλος Ἀδελφός ἔχει γίνει γιά ἐμᾶς ὁ Θεός μας, ἤ, μᾶλλον, ὅσοι μᾶς παρακολουθοῦν εἶναι γιά ἐμᾶς οἱ μικροί θεοί μας, γιατί ὅλα γιά αὐτούς γίνονται. Διαμορφώνουμε τόν χαρακτῆρα μας, τήν προσωπικότητά μας, τά θέλω μας, τήν καθημερινότητά μας, τά πάντα, γύρω ἀπό τίς ἐπιθυμίες αὐτῶν πού μᾶς παρακολουθοῦν. Τό παράδοξο εἶναι πώς γιά τόν Orwell ἡ χρονιά τοῦ 1984 ἀποτελοῦσε τό μέλλον καί ἦταν τό πιό ζοφερό μέλλον, πού θά μποροῦσε νά φανταστεῖ κανείς. Τώρα ὅμως, πού ἡ χρονιά αὐτή ἀποτελεῖ παρελθόν, ἐμεῖς ζοῦμε ἕνα ἀκόμα πιό ζοφερό παρόν καί τό μέλλον –μέ αἰσιοδοξία μιλῶντας– δέν προβλέπεται καλύτερο, γιατί αὐτό πού ὁ Orwell θεωροῦσε ὅτι θά ἐπιβληθεῖ ἀπό τό κράτος, τό ἐπιβάλλουμε ἐμεῖς οἱ ἴδιοι στούς ἑαυτούς μας. Τότε, ὁ Orwell ἔλεγε, πώς “ἡ ἐφεύρεση τῆς τυπογραφίας ἐπέτρεψε νά κατευθύνεται εὐκολότερα ἡ κοινή γνώμη. Τό φίλμ καί τό ραδιόφωνο βοήθησαν σέ αὐτό ἀκόμα περισσότερο. Ἡ ἀνάπτυξη τῆς τηλεόρασης, καί ἡ πρόοδος τῆς τεχνολογίας πού κατέστησε δυνατή τήν μετάδοση καί λήψη ἀπό τό ἴδιο μηχάνημα, ὑπῆρξε τό τέλος τῆς “ἰδιωτικῆς ζωῆς”. Ἀλήθεια, τί θά ἔλεγε σήμερα βλέποντας τήν χρήση τοῦ διαδικτύου ἀπό τούς ἀνθρώπους καί τήν ἀποχαύνωσή μας ἀπό τά social media;
Γιατί, σκοπός δέν εἶναι ἡ δαιμονοποίηση τῶν μέσων αὐτῶν καθ’ ἑαυτῶν, ἀλλά ἡ δαιμονοποίηση τῆς χρήσης τους ἀπό τούς ἀνθρώπους. Οἱ ἄνθρωποι σήμερα κυκλοφοροῦν μέ μιά κάμερα, τραβῶντας κάθε λεπτό τῆς ἰδιωτικότητάς τους. Δέν μποροῦν νά χαροῦν, δέν μποροῦν νά εὐχαριστηθοῦν, δέν μποροῦν νά ζήσουν. Ἡ κάμερα προσφέρει κάποιο νόημα σέ ὅ,τι κάνουν. Χωρίς αὐτήν, τό νόημα χάνεται, ἐξαφανίζεται καί ἀφήνει πίσω του ἕνα τεράστιο κενό. Τό λυπηρό ὅλων εἶναι πώς, οἱ περισσότεροι, ἐκθέτουν ἀνεπανόρθωτα καί τά ἴδια τά παιδιά τους στά μάτια ὅλων τῶν ἀγνώστων. Καί ἀναρωτιέμαι τελικά, αὐτά τά παιδιά πῶς θά μεγαλώσουν; Κάποτε οἱ γονεῖς ἀνησυχοῦσαν καί ἐξέφραζαν τόν προβληματισμό “Σέ τί κόσμο θά μεγαλώσουν τά παιδιά μου;”. Σήμερα οἱ ἴδιοι γονεῖς ἐπιβάλλουν ἕναν δυσβάσταχτο καί ἀσφυκτικό κόσμο ἀπό τόν ὁποῖο κάθε ἴχνος προσωπικῆς ζωῆς ἔχει ἐξαφανιστεῖ καί καταστρέφουν τόν ἀθῶο κόσμο τῶν παιδιῶν.
Τά παιδιά αὐτά εἶναι παιδιά, τῶν ὁποίων οἱ πάντες γνωρίζουν ποιά ἦταν ἡ πρώτη στιγμή πού περπάτησαν, ἡ πρώτη στιγμή πού μίλησαν, ποιά ἦταν ἡ πρώτη τους κουβέντα, πῶς τρῶνε, πῶς κοιμοῦνται, πῶς θυμώνουν, πῶς κλαῖνε, πῶς ἀντιδροῦν, τί τούς ἀρέσει καί τί δέν τούς ἀρέσει...Παιδιά πού δέν ἔχουν μάθει νά μένουν μόνα τους, γιά νά μποροῦν νά τά βροῦν μέ τόν ἑαυτό τους, γιατί ἡ κάμερα καί ἡ προβολή ἀποτελοῦν τήν καθημερινότητά τους. Παιδιά, τά ὁποῖα ἀπό τήν πρώτη στιγμή πού γεννιοῦνται τό μόνο σίγουρο εἶναι ὅτι θά ζοῦν γιά νά ἱκανοποιοῦν τήν προβολή τῶν γονέων τους, καί νά ἀρέσουν στούς ἄλλους.
Φυσικά μέσα σέ ὅλα, δέν εἶναι μόνο ἡ ἰδιωτικότητα πού χάνεται, ἀλλά καί ἡ οὐσιαστική ἐπικοινωνία, ἀφοῦ ἐκ τῶν πραγμάτων ἕνας ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος χρησιμοποιεῖ τό 90% τοῦ χρόνου του γιά νά μιλάει σέ μιά κάμερα, πόσο χρόνο θά ἔχει, γιά νά καταφέρει νά ἐπικοινωνήσει μέ τούς οἰκείους του;
Ἐπιπλέον, ἕνα ἀκόμα μελανό σημεῖο, εἶναι τό ποῦ ἀποθηκεύονται ὅλες αὐτές οἱ δημοσιεύσεις. Οἱ ἄνθρωποι σπάνια προβληματίζονται, σπάνια ἀνησυχοῦν γιά τέτοιου εἴδους σκέψεις, ὅμως αὐτές οἱ σκέψεις τελικά θά ἔπρεπε νά τούς ἀπασχολοῦν. Κανείς δέν γνωρίζει ποιός ἤ ποιοί ὑπάρχουν ἀπό πίσω, τί πλατφόρμες ὑπάρχουν πίσω ἀπό αὐτό πού ἐμεῖς οἱ “ἀφελεῖς” γνωρίζουμε ὡς ἀσφαλές διαδίκτυο καί, ποῦ τελικά ἀποθηκεύονται ὅλες αὐτές οἱ πληροφορίες πού ἀφοροῦν στήν προσωπική μας ζωή. Τό κυριότερο μάλιστα εἶναι ἀπό ποιούς μπορεῖ νά χρησιμοποιηθοῦν.
Δέν ξέρω τί θά συμβεῖ στό μέλλον, δέν ξέρω πόσο θά προχωρήσει ἡ τεχνολογία, πόσο περισσότερο θά κατακλείσει τό διαδίκτυο τήν ζωή μας καί τήν καθημερινότητα μας ἐξαφανίζοντας κάθε εἴδους ἰδιωτικότητα, αὐτό ὅμως πού σίγουρα εὔχομαι, εἶναι νά βρεθοῦν περισσότεροι τοῦ ἑνός ἄνθρωποι νά βροντοφωνάξουν “Δέν συνθηκολογῶ”!
Χρύσα Ἀλεξοπούλου
«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 211
ΜΑΡΤΙΟΣ 2020