ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Ο ΑΓΙΟΣ ΠΑΪΣΙΟΣ ΒΕΛΙΤΣΚΟΦΣΚΙ
ΚΑΙ Ο ΗΣΥΧΑΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΡΟΥΜΑΝΙΑ

(Γ΄  ΜΕΡΟΣ)

Η) Στήν Μονή Σέκου καί Νεάμτς

Τόν Ἰανουάριο τοῦ 1775, σάν τιμωτία γιά τή στάση οὐδετερότητας πού κράτησε κατά τή διάρκεια τοῦ Ρωσο-Τουρκικοῦ πολέμου (1768-1774) ἡ αὐτοκρατορία τῶν Ἀψβούργων (σημερινή Αὐστρία) ἀπέσπασε μέρος τῆς ἐπικράτειας τῆς Μολδαβίας, τήν Μπουκοβίνα. Αὐτό εἶχε σάν συνέπεια νά γίνει τό μοναστῆρι Δραγομύρνα μέρος τοῦ Δουκάτου τῆς Βουκοβίνας καί νά ὑποταχθεῖ στούς Αὐστριακούς.

Μετά τήν κατοχή τῆς Βόρειας Μολδαβίας ἀπό τούς Αὐστριακούς (1775) καί τήν ἐπιβολή περιορισμῶν στή μοναστική ζωή (τά μοναστήρια δέν ἐπιτρεπόταν νά ἔχουν περισσότερους ἀπό τούς μοναχούς (περίπου 200), καί πῆγε στή μονή Secu. Ἀπό ἐκεῖ, τό καλοκαῖρι τοῦ 1779 (τήν παραμονή τῆς γιορτῆς τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου), κατά τήν ἐπιθυμία τοῦ Κωνσταντίνου Μουρούζη (1777-1782) μετόκησαν γιά τελευταία φορά στή Μονή Neamţ⁵². Στήν ἐπιστολή του πρός τόν Παΐσιο, ὁ βοεβόδας τονίζει προφητικά: «Καί αὐτό τό μοναστῆρι παραδόθηκε στήν ἀδελφότητά σας, ὄχι μόνο γιά τήν διαβίωσή της, ἀλλά καί γιά νά γίνη τό τυπικό τῆς Μονῆς σας ὑπόδειγμα καί τῶν ἄλλων Μονῶν καί νά τούς παρακινήσει καί νά τούς ὠθήσει σέ ἕνα παρόμοιο τρόπο ζωῆς»⁵³.

Ἐκεῖ ὁ Παΐσιος ὀργανώνει τήν κοινότητα σύμφωνα μέ τήν τάξη τοῦ Ἄθωνα, δίνοντας ἔμφαση στήν ὑπακοή, τήν κοινοβιακή ζωή, τίς συχνές ἀκολουθίες κατά τό Τυπικό, τά κηρύγματα, τήν φροντίδα τῶν ἀρρώστων, τίς ἀγροτικές ἐργασίες καί τά διακονήματα, τήν ταπεινοφροσύνη καί τήν προσευχή⁵⁴. Στά κτίσματα προστέθηκαν καινούργια κελιά, ἕνας ξενώνας καί ἕνα νοσοκομεῖο. Κατά τή διάρκεια τῆς Ἡγουμενίας του, τό Μοναστῆρι τοῦ Νεάμτς ἔφτασε τούς 700 ἀδελφούς, (μεταξύ τῶν ὁποίων Ρουμάνοι, Μολδαβοί, Ρῶσοι, Οὐκρανοί, Ἕλληνες, Βούλγαροι, Σέρβοι κ.λ.π.) καί σύντομα ἔγινε κέντρο προσκυνήματος, καθώς καί καταφύγιο προσφύγων⁵⁵. Ὁ Ἡγούμενος Paisie συνέχισε τίς μεταφράσεις ἔργων τῶν Ἁγίων Πατέρων καί ὁλοκλήρωσε τή Σλαβική μετάφραση τῆς Φιλοκαλίας, ἡ ὁποία, τό 1793, τυπώθηκε στή Ρωσία, συμβάλλοντας ἀποφασιστικά στήν μεταμόρφωση τοῦ Ρωσικοῦ μοναχισμού⁵⁶. Ἔχουν βρεθεῖ περίπου 300 χειρόγραφα, πού ἀντιγράφηκαν κατά τή διάρκεια τῆς ζωῆς του, ἀπό τά ὁποῖα 40 ἔχουν γραφεῖ ἀπό τόν ἴδιο. Τό ἔτος 1790, ὅταν ἡ Μολδαβία κατελήφθη ἀπό τά Τσαρικά στρατεύματα (1788-1791) ὁ ἀρχιεπίσκοπος Ἀμβρόσιος Σερεμπρένικοβ τῆς Ἐκατερίνοσλαβ, πού διορίσθηκε τοποτηρητής τῆς Μητροπόλεως Μολδαβίας, ἔδωσε στόν Παΐσιο τό ἀξίωμα τοῦ Ἀρχιμανδρίτη. Ἡ προαγωγή αὐτή τοῦ Παϊσίου σέ «Ἀρχιμανδρίτη», ἔγινε ὑπό τήν πίεση τοῦ στρατηγοῦ Ποτιόμκιν, ὁ ὁποῖος κατέλαβε τήν Μολδαβία μεταξύ τῶν ἐτῶν 1789-1792, κατά τήν διάρκεια τοῦ Ρωσοτουρκικοῦ πολέμου⁵⁷.

Ὁ ἡγούμενος Paisie Velicicovschi πέθανε στίς 15 Νοεμβρίου 1794  καί ἐτάφη στήν αὐτοκρατορική ἐκκλησία τῆς Μονῆς Neamţ⁵⁸. Ἀργότερα, τό 1988, ἀνακηρύχθηκε «Ἅγιος» ἀπό τήν Ρωσική Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία, ἐνῶ μετά τήν πτώση τῶν κομμουνιστῶν, τό 1992, ἡ Ρουμανική Ὀρθοδοξoς Ἐκκλησία ἀνακήρυξε καί αὐτή «Ἅγιο» τόν Paisie de la Neamţ καί ἡ μνήμη του ἑορτάζεται τήν 15η  Νοεμβρίου.

Θ) Ἡ προσωπικότητα τοῦ Παϊσίου

1. «Ἐάν ὅλη ἡ δραστηριότητα τοῦ στάρετς Παϊσίου συνοψιζόταν μονάχα στό παράδειγμα τῆς προσωπικῆς του ζωῆς, στήν ὀργάνωση μοναστικῶν κοινοτήτων μέ κοινοβιακή ζωή κατά τά παλαιά πρότυπα τῶν ἁγίων Πατέρων καί στήν διόρθωση τῶν Πατερικῶν βιβλίων καί σέ αὐτή τήν περίπτωση, τὀ ἔργο του δέν θά ἦταν μικρῆς σημασίας γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, γιά τόν Ὀρθόδοξο μοναχισμό καί γιά τήν Χριστιανική κοινωνία. Ὁ Παΐσιος ὅμως ἔκανε πολύ περισσότερα. Δημιούργησε Σχολή (παράδοση) πνευματικῆς ζωῆς, ἀνέταψε πνευματικά τόν Ὀρθόδοξο μοναχισμό ἄναψε στίς καρδιές πολλῶν τήν ἀγάπη γιά πνευματική ζωή, ξύπνησε σέ πολλούς τόν πόθο γιά ἐσωτερικό μοναστικό ἀγῶνα καί γιά ἐσωτερική πνευματική προσπάθεια»⁵⁹.

Οἱ προσπάθειές του συνέβαλαν στήν δυναμική ἀναβίωση τῆς Ἡσυχαστικῆς μοναστικῆς ζωῆς ὄχι μόνο τῶν μοναστηριῶν τῆς Μολδαβίας ὅπου ἦταν προεστώς, ἀλλά γενικά ὅλου τοῦ Ὀρθόδοξου μοναχισμοῦ τοῦ δεκάτου ὀγδόου καί δεκάτου ἐνάτου αἰῶνα σέ ὁλόκληρη τήν Ρουμανία, τήν Ρωσία καί τόν Ἄθωνα. Πολλά πνευματικά του παιδιά (μερικοί ἀπό αὐτούς ἀνεδείχθησαν μεγάλοι Πνευματικοί διδάσκαλοι) ἁπλώθηκαν σέ ὁλόκληρη τή Ρωσία, ἱδρύοντας νέα μοναστήρια, τά ὁποῖα λειτουργοῦσαν μέ τήν ἡσυχαστική παράδοση τοῦ Ἁγίου. Ἐπίσης, οἱ μεταφράσεις του καί οἱ μαθητές του, ἔπαιξαν μεγάλο ρόλο στήν πνευματική ἐξέλιξη τῆς περίφημης Μονῆς τῆς Ὄπτινα. Ἡ μετάφραση τῆς Φιλοκαλίας (Dobrotoliubie) καί ἡ δημοσίευσή της στά Σλαβονικά στήν Ἁγία Πετρούπολη, τό 1793, πού ἔγινε ἀπό τόν Παΐσιο καί τήν συνοδεία του, ἀποτέλεσε, κατά τόν Φλωρόφσκυ ἕνα μεγάλο γεγονός ὄχι μόνο στήν ἱστορία τοῦ Ρωσικοῦ μοναχισμοῦ, ἀλλά γενικά καί στήν ἱστορία τῆς πνευματικῆς Ρωσικῆς κουλτούρας⁶¹.

2) Ὁ μαθητής καί βιογράφος του, ὁ μοναχός Βιτάλιε περιγράφει τό ἀκόλουθο φυσικό καί ἠθικό πορτραῖτο τοῦ ὁσίου Παϊσίου: «Ὅλοι (οἱ μαθητές του) τόν ἄκουγαν καί τοῦ ὑποτάσσονταν μέ ἀγάπη καί βίωναν μεγάλη ἐλπίδα γιά σωτηρία καί γιά ἀληθινή πίστη στόν ὅσιο αὐτόν πατέρα. Καί ἦσαν ἄτομα ἀπό ὅλες τίς ἐθνότητες, ἀλλά ἰδίως Σλαβόφιλοι καί Ρουμάνοι, Ἕλληνες, Βούλγαροι καί ἄλλοι. Ἦταν ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ καί σπουδαῖος ἄνδρας καί ἅγιος, ἰσάξιος τῶν παλαιοτέρων ἁγίων, διότι ἦταν πλήρης ἀγάπης, πίστεως, ζήλου πρός τήν Θεία Θεολογία, ἐλεήμων πρός ὅλους, ταπεινόφρων, πάντα δακρυρροών, διδάσκων ὡς ἀστείρευτη πηγή διδασκαλίας. Ἐν συντομίᾳ, ἡ παρουσία καί οἱ ἐνέργειές του εἶχαν ὁσιακό χαρακτῆρα, ἀπαρτίζοντας ζωντανή εἰκόνα ἁγιότητος, τόσο μέ τά ἐσωτερικά ὅσο καί μέ τά ἐξωτερικά χαρακτηριστικά της»⁶² Ἐπρόκειτο δηλαδή γιά πρόσωπο μέ βαθιά πνευματική ἐμπειρία, μέ ἐξαιρετική μόρφωση, γιά ἕναν ἐξαιρετικό καί χαρισματικό Πνευματικό καθοδηγητή.

3) Ὁ ἄλλος βιογράφος του, ὁ μοναχός Ἰσαάκ, τόν συγκρίνει μέ τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο: «Στήν Μολδαβία, δέχθηκαν τόν Παΐσιο, αὐτόν τόν ἀπεσταλμένο τοῦ Θεοῦ (νέον) Ἰωάννη Χρυσόστομο,  μέ πολλή ἀγάπη καί μέ μεγάλη χαρά. Διότι ἦταν ἀδύνατον γιά ὁποιονδήποτε τόν γνώριζε νά μήν σκλαβωθεῖ ἀπό αὐτόν». Καί ὁ ἕτερος βιογράφος του, ὁ μοναχός Πλάτων συμπληρώνει: «Διότι ὁ μακάριος κατεχόταν ἀπό τόση ἀγάπη, ὥστε ἀκόμη καί στόν πιό ἀμελῆ (μοναχό) μποροῦσε, μέ τά λόγια του, νά μεταδώσει θεῖο ζῆλο»⁶³.

4) Δέν θά μακρύνω τόν λόγο, παραθέτοντας τά πολλά ἐγκώμια πού ἔχουν γραφεῖ. Προτιμῶ, γιά τήν ὠφέλειά μας, νά σᾶς ἀναφέρω κάποια λόγια του ἀπό τό βιβλίο του “Crinii ţarinii” (Τά κρίνα τοῦ ἀγροῦ), πού μεταφράστηκε καί στά Ἑλληνικά ἀπό τόν μακαριστό π. Μελέτιο Καλαμαρᾶ, μητροπολίτη Νικοπόλεως καί Πρεβέζης (Πρέβεζα 1996). Πρόκειται γιά ἕνα μήνυμα πού ἀπευθύνεται πρός κάθε σημερινή χριστιανική ψυχή:

“Ἐνώπιον Τοῦ (Θεοῦ) τρέμουν οἱ ἄγγελοι, φρίττουν τά Χερουβείμ, δέος καταλαμβάνει τά Σεραφείμ, καί οἱ οὐράνιες δυνάμεις ὅλες μαζί Τόν δοξολογοῦν ἀδιαλείπτως!

(Καί) Σύ, ταλαίπωρη ψυχή μου, γιατί ραθυμεῖς; Ἔστω καί τώρα, σήκω! Καί μήν ἀναβάλεις τήν ἁγία Μετάνοια! Μήν ἀναβάλεις νά κάμεις τό ἐπιτίμιό σου γιά τίς ἁμαρτίες σου! Γιατί, ἄν ἀναβάλλεις, χρόνο μέ τό χρόνο, μήνα μέ τό μήνα, ἡμέρα μέ τήν ἡμέρα, ποτέ δέν θά τό πάρεις μέ τήν καρδιά σου ἀπόφαση νά μετανοήσεις καί ποτέ δέν θά βρεῖς ἄνθρωπο νά σέ βοηθήσει. Ὦ, μέ τί συντριβή θά μετανοήσεις τότε! Μά χωρίς καμμιά ὠφέλεια πιά! Γι’ αὐτό, ἄν τώρα μπορεῖς νά κάμεις κάτι καλό, μή τό ἀναβάλλεις, περιπόθητη ψυχή μου! Μή ἀναβάλλεις γιά αὔριο τήν ἁγία Μετάνοια! Γιατί δέν ξέρεις, τί τέξεται ἡ σημερινή ἡμέρα καί τί θά σοῦ συμβεῖ τήν νύχτα! Ἔχεις ἄραγε μπροστά σου ζωή; Ἤ σέ περιμένει ξαφνικά αἰφνίδιος θάνατος;

Ναί, ψυχή μου φίλτατη!

Τώρα εἶναι καιρός γιά μετάνοια!

Τώρα εἶναι καιρός γιά ὑπομονή,

Τώρα εἶναι καιρός νά ὑποφέρουμε!

Τώρα εἶναι καιρός νά τηρήσουμε τίς ἐντολές καί νά ἀποκτήσουμε ἀρετές!

Τώρα εἶναι καιρός γιά τά δάκρυα, πού γλυκαίνουν τήν ψυχή.

Τώρα εἶναι καιρός γιά στεναγμούς.

Ἄν θέλεις πραγματικά νά σωθεῖς, φρόντιζε νά ἀγαπήσεις τίς θλίψεις καί τήν στενοχώρια, ὅσο μέχρι τώρα ἀγαποῦσες τήν ἀνάπαυση! Νά ζεῖς σάν νά πρόκειται σήμερα νά πεθάνεις! Γρήγορα θά περάσει ἡ ζωή σου! Σάν σκιά ἀπό σύννεφο! Καί θά σβήσεις! Οἱ ἡμέρες σου φαίνονται σάν κάτι πού διαλύεται στόν ἀέρα! Μήν ὑποχωρήσεις λοιπόν, οὔτε στήν πιό βαριά σου λύπη!  Στήν σχέση σου μέ τούς ἄλλους ἀνθρώπους, ὄχι μόνο ὅταν ἔχεις ἄδικο, ἀλλά καί ὅταν τό δίκαιο εἶναι μέ τό μέρος σου, μήν ἀφήνεις νά σέ κυριεύει ἡ πίκρα, μήν ταράσσεσαι, μήν μουρμουρίζεις! Μάθε νά θεωρεῖς τόν ἑαυτό σου χῶμα κάτω ἀπό τά πόδια τους! Ἄν δέν τό κάμεις, δέν θά καταφέρεις νά σωθεῖς! Δέν θά φέρεις νά ἀποφύγεις τήν αἰώνια κόλαση! Μή τό ξεχνᾶς: Ἡ ζωή περνάει γρήγορα! Σάν νά ἦταν μιά ἡμέρα! Ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν φροντίσει νά γεμίσει ἡ ψυχή του εὐλάβεια καί κατάνυξη. Ναί, ἄν γιά τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ καί γιά τίς παραδόσεις τῶν ἁγίων Πατέρων δέν τή  θυσιάζεις τήν ζωή σου, δέν θά μπορέσεις νά σωθεῖς…

Βλέπεις λοιπόν, ψυχή μου, πόσο ἐκοπίασαν οἱ ἅγιοι Πατέρες, χωρίς νά ψάχνουν ποτέ γιά ἀνάπαυση ἀπό τήν κακοπάθεια, ὑπέταξαν δέ τήν σάρκα στό πνεῦμα, ἐτήρησαν ὅλες τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ καί ἔτσι σώθηκαν» (Καλαμαρᾶ, Ι,2-8, π. 17-19,21)

* * *

Κάποτε ὁ Νικολάϊ Μπερντιάγιεφ ἰσχυρίσθηκε, ὅτι «χωρίς Ἐπισκόπους καί χωρίς Ἱερεῖς, ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ δέν μπορεῖ νά ζεῖ. Ἡ Ἐκκλησία ὅμως ἐπιβιώνει χάριν τῶν ἁγίων, τῶν ἀσκητῶν καί τῶν μοναχῶν, πού ἀποτελοῦν τό αἷμα της καί τήν πνευματική της ἀναπνοή»⁶⁴. Καί ἡ προσωπικότητα τοῦ ὁσίου Παϊσίου Βελιτσικόβσκι «τῆς Μονῆς Νέαμτς», πού μόλις ἐκθέσαμε, ἀποτελεῖ τήν πιό τρανή ἐπιβεβαίωση.

π. Ἠλίας Ι. Φρατσέας

«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ», Ἀρ. Τεύχους 210

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2020

Ὑποσημειώσεις:

52. Cetfericov, σ.217.
53. «Αὐτοβιογραφία», σ. 42.
54. Emil Preda, Dicţionarul sfinţilor ortodocşi, Editura Lucman, Bucureşti, 2000, p. 225.
55. Ioanichie Bălan (ierom.), Ρουμανικό Πατερικόν, σ. 232-259.
56. McGuckin, John. „The Life and Mission of St. Paisius Velichkovsky. 1722–1794. An Early Modern Master of the Orthodox Spiritual Life”. Spiritus: A Journal of Christian Spirituality. The Johns Hopkins University Press. 9 (Fall 2009, number 2): 182–202. John Anthony McGuckin, “The Making of thePhilokalia: A tale of Monks and Manuscripts”, according to Brock Bingaman, Bradley Nassif, „The Philokalia: A Classic Text of Orthodox Spirituality”, Oxford University Press, 2012, p. 40-41.
57. Βλ. «Αὐτοβιογραφία», σ. 57.
58. Ioanichie Bălan (ierom.), Ρουμανικό Πατερικόν, σ. 232-259.
59. Cetfericov, Παΐσιος, σ.295.
60. Păcurariu, II, 584. John W. Morris, “The Historic Church: An Orthodox View of Christian History”, AuthorHouse, 2011, p. 521.
61. Mitropolitul Serafim Joantă, Ὁ Ἡσυχασμός, σ. ,145.
62. Αὐτόθι, σ. 24.
63. Αὐτόθι, σ. 25.

64. «Αὐτοβιογραφία» σ. 63.