Ἡ ψυχολογική βία
ὡς μέσο χειραγώγησης τῶν παιδιῶν
στό βιβλίο Γλώσσας τῆς Στ΄ Δημοτικοῦ
Ὁ τίτλος αὐτός ἐνδεχομένως φαίνεται ἀκραῖος. Ἀλλά, ἄν σκεφτοῦμε τήν ὀπτική ἑνός παιδιοῦ 11-11, 5 ἐτῶν, πού δέν ἔχει ἀκόμη ἀναπτύξει τίς ἄμυνες καί τή ψυχική σκληρότητα τῶν ἐνηλίκων, πού ἔχει ἀκόμη μιά ἀστείρευτη περιέργεια γιά τόν κόσμο γύρω του καί μιά ἐντύπωση ὅτι ὁ κόσμος αὐτός εἶναι θαυμαστός, τότε μποροῦμε νά καταλάβουμε ὅτι οἱ εἰκόνες πού θά δοῦμε παρακάτω, ναί, ἀσκοῦν ψυχολογική βία στό παιδί. Ἔχουν στόχο νά τό σοκάρουν, νά τό ἀναστατώσουν. Καί γιατί αὐτό; Γιατί νά θέλει νά ἀναστατώσει, νά ταράξει ψυχολογικά τό παιδί ἕνα ἐκπαιδευτικό βιβλίο;
Ἐπειδή ὁ στόχος εἶναι νά προλειανθεῖ τό ἔδαφος, ὥστε νά περάσει εὔκολα, ἀβίαστα καί χωρίς ἀμφισβητήσεις, ἀμφιβολίες ἤ δεύτερες σκέψεις, μιά καθαρά πολιτική τοποθέτηση, ὅσον ἀφορᾶ τό ἐξαιρετικά ἀκανθῶδες καί συναισθηματικά φορτισμένο μεταναστευτικό ζήτημα.
Εἶναι ἕνα ζήτημα πού, ἀνάλογα μέ τό ποῦ ζεῖ κανείς, ἔχει ἄλλη εἰκόνα. Γιά κάποιους, εἰδικά ἀστούς τῶν μεγαλουπόλεων, μπορεῖ νά εἶναι κυρίως ἀνθρωπιστικό, γιά ἄλλους, πού τό βιώνουν στήν περιοχή πού ζοῦν, ἴσως εἶναι κυρίως θέμα ἀσφάλειας, γιά κάποιους ἄλλους θέμα διεθνῶν πολιτικῶν κινήσεων καί σκοπιμοτήτων, μέ θύματα συχνά ἀθώους ἀνθρώπους. Εἶναι ἕνα πονεμένο καί δύσκολο στήν ἀντιμετώπισή του ζήτημα, πού ἐγείρει πολύ ἔντονες ἀντιθέσεις, σέ πολιτικό ἐπίπεδο. Καί ἕνα ζήτημα πού, παρόλο πού εἶναι ἐπεῖγον, δέν ἔχει ἀκόμα βρεῖ λύση, οὔτε κἄν κατεύθυνση. Καί μόνο ἡ ἀναφορά σέ αὐτό μπορεῖ νά δυναμιτίσει καί τήν πιό ἤρεμη συνάθροιση, ἔτσι οἱ ἐνήλικες εἴμαστε προσεκτικοί ὅταν ἀναφερόμαστε σέ αὐτό.
Οἱ συγγραφεῖς τοῦ βιβλίου Ἱστορίας τῆς Στ’ Δημοτικοῦ ὅμως, φαίνεται ἔχουν βρεῖ τή λύση, ἡ ὁποία δίνεται στά παιδιά ὡς μονόδρομος. Καί ὄχι μόνο ἔχουν βρεῖ τή λύση, ἀλλά ἔχουν βρεῖ καί τόν τρόπο νά ἐφαρμοστεῖ: μέ μιά ἐπιστολή, ἀπό τά παιδιά στόν τοπικό δήμαρχο… Οὔτε κἄν στόν βουλευτή τῆς περιοχῆς τους, ἀλλά στήν τοπική αὐτοδιοίκηση… Σέ μιά ἡλικία πού, ὑποτίθεται τά παιδιά εἰσάγονται στήν Κοινωνική καί Πολιτική Ἀγωγή, τά ὑποτιμᾶμε, συρρικνώνοντας ἕνα ἀπό τά σημαντικότερα προβλήματα τῆς Εὐρώπης, σέ ἐπίπεδο τοπικῆς αὐτοδιοίκησης… Τά παιδιά μπορεῖ νά μήν εἶναι ἀκόμα ὥριμα συναισθηματικά, ἀλλά νοητικά εἶναι ἐξαιρετικά ἱκανά. Δέν εἶναι κουτά. Αἰσθάνονται ὅτι τά ὑποτιμοῦμε, ἀκόμα καί ἄν δέν μποροῦν νά τό ἐκφράσουν. Καί ἔχουν πολύ σαφῆ αἴσθηση τῆς ἀδυναμίας τους. Ξέρουν ὅτι δέν εἶναι σέ θέση νά δώσουν λύση σέ ἕνα τέτοιο θέμα, οὔτε μέ ἐπιστολή στό δήμαρχο οὔτε μέ ἄλλο τρόπο. Ἡ ὑποτιθέμενη ἐπιστολή, πού καλοῦνται νά γράψουν, ὑποτιμᾶ ἤ γελοιοποιεῖ τίς προσπάθειές τους, ἀκόμα καί σέ ἐπίπεδο ἄσκησης γλώσσας στό σπίτι.
Ὁ τρόπος, πού πρέπει νά γραφεῖ ἡ ἐπιστολή, χρήζει εἰδικῆς μνείας… Θεωρητικά, μέρος τοῦ μαθήματος τῆς γλώσσας, εἶναι τά παιδιά νά μαθαίνουν νά θέτουν τίς θέσεις τους γραπτά καί νά ἐπιχειρηματολογοῦν γιά νά τίς στηρίξουν. Στήν ἐπιστολή αὐτή ὅμως, τά παιδιά πρέπει νά ἐπιχειρηματολογήσουν γιά μιά ἤδη δεδομένη θέση, ἡ ὁποία τούς δίνεται, ὄχι μόνο ὡς συγκεκριμένη θέση, ἀλλά καί μέ συγκεκριμένες λέξεις καί φράσεις πού τή χρωματίζουν καί τή φορτίζουν συναισθηματικά, ἔτσι ὥστε ὁποιαδήποτε ἄλλη θέση νά ἀκυρώνεται πρίν κἄν λεχθεῖ! Ἀξίζει νά παραθέσουμε τό κείμενο αὐτούσιο:
Ἄς ἐπαναλάβουμε ὅτι, δέν ἔχει καί δέν πρέπει νά ἔχει σημασία ἡ προσωπική πολιτική ἄποψή μας σάν ἐνήλικες. Ἀντικειμενικά, αὐτοῦ τοῦ εἴδους καί ὕφους ἄσκηση, σέ τί διαφέρει ἀπό προπαγάνδα; Καί πῶς ἐπιτρέπουμε, ξανά, προπαγάνδα στά κρατικά σχολικά βιβλία; Γιά αὐτά δέν κατηγοροῦμε, ἀκόμα, φασιστικές πρακτικές τοῦ παρελθόντος; Ἐκτός ἄν δέν θεωρεῖται προπαγάνδα μιά πολιτική ἄποψη ὅταν ἔχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά καί συγκεκριμένη πολιτική προέλευση. Ἔχει σημασία ἄν ὁ ὁλοκληρωτισμός εἶναι δεξιός ἤ ἀριστερός ἤ ἀκροαριστεροδέξιος;
Ἐπιπλέον, σέ ψυχικό ἐπίπεδο, τί προσφέρει στό παιδί ἡ μάταιη ἄσκηση καί μάταιη λύπη γιά ἕνα πρόβλημα τό ὁποῖο εἶναι παντελῶς ἀνίκανο νά ἀντιμετωπίσει; Ἔχει γίνει δυστυχῶς συνήθης πρακτική νά “εὐαισθητοποιοῦμε” τά παιδιά γιά προβλήματα, πού ἐμεῖς οἱ ἐνήλικες δημιουργοῦμε καί διαιωνίζουμε, σάν ἕνα τρόπο νά “ξεπλύνουμε” τήν ἀδιαφορία μας καί ἴσως τίς ἐνοχές μας. Τό περιβάλλον, οἱ πρόσφυγες, ὁ ρατσισμός, ἡ κακοποίηση τῶν ζώων, τά ἀδέσποτα, ἡ καταπίεση τῶν γυναικῶν, ὅλα ἔχουν γίνει θέματα τῶν παιδικῶν βιβλίων. Δέν ξέρουμε ὅλοι, ὅτι σέ ἀντίθεση μέ ἐμᾶς, τά παιδιά εἶναι ἤδη εὐαίσθητα; Δέν ξέρουμε ὅτι ἡ τριβή μέ αὐτά τά θέματα σέ αὐτές τίς ἡλικίες καί μέ τρόπο πού δέν σέβεται τήν εὐαίσθητη παιδική ψυχή μπορεῖ νά ἔχει ἀκριβῶς τά ἀντίθετα ἀποτελέσματα; Στήν προσπάθειά του νά ἀνταπεξέλθει τό παιδί στήν σκληρότητα πού ἀντιμετωπίζει, μπορεῖ νά γίνει ἀδιάφορο, σκληρό καί κυνικό, ἤ ἁπλᾶ νά χάσει, ἔστω καί λίγη ἀπό αὐτή τή χαρά τῆς ζωῆς ἀπό τήν ὁποία ἐμεῖς οἱ ἐνήλικες θά ἔπρεπε νά ἀντλήσουμε..
Ἡ ἑντεκάχρονη κόρη μου, μαθαίνοντας λίγα πράγματα γιά τίς συμπεριφορές τῶν κονκισταδόρων στήν Νότια Ἀμερική, ἀπό ἕνα βιβλίο, πού παρέθετε πολύ μετρημένα τήν φρικτή αὐτή σελίδα τῆς ἱστορίας τοῦ κόσμου, ἀφοῦ σοκαρισμένη καί μέ βαθιά, παιδική καί ἀθώα λύπη, ἀναρωτιόταν γιά μερικές μέρες, χωρίς νά βρεῖ ἱκανοποιητική ἀπάντηση, πῶς μποροῦν οἱ ἄνθρωποι νά φέρονται ἔτσι σέ ἄλλους ἀνθρώπους, ἔφτασε στήν ἑξῆς ἀπόφαση: ἀποφάσισε νά ἀποφύγει ἀπό δῶ καί πέρα τή μελέτη τῆς ἀνθρώπινης Ἱστορίας, ἐπειδή ὅσο περισσότερα μαθαίνεις γιά τήν συμπεριφορά τῶν ἀνθρώπων στήν ἱστορία τους, τόσο βλέπεις τή φρίκη πού προκαλεῖ ὁ ἄνθρωπος, εἰδικά στόν συνάνθρωπό του…
Δέν χρειάζονται παιδαγωγικές σπουδές γιά νά συμφωνήσει κανείς ὅτι ἡ ἐκπαίδευση τῶν παιδιῶν, εἰδικά τῶν παιδιῶν τοῦ Δημοτικοῦ, εἶναι ἡ παιδαγωγική τῆς Ἐλπίδας, ὅπως ἔγραφε ἡ Μοντεσσόρι. Ἡ τριβή τῶν παιδιῶν μέ φαινομενικά ἀδιέξοδες λυπηρές καταστάσεις δέν τά ὀφελεῖ, οὔτε ἐκπαιδευτικά, οὔτε ψυχικά. Τό μόνο πού κάνει, εἶναι νά τά ἀποξενώνει ἀπό τόν κόσμο αὐτό καί ἀπό τή γνώση του.
Ὅσο γιά τό κομμάτι τῆς προπαγάνδας, δημιουργεῖ πρόσκαιρα “παπαγαλάκια”, πού παπαγαλίζουν αὐτό πού διάβασαν στό βιβλίο τῆς Γλώσσας, τῆς Ἱστορίας κλπ. Ἀλλά πολύ σύντομα, ἀπό τήν ἀρχή τῆς ἐφηβείας, τά παιδιά ἀντιδροῦν στή χειραγώγηση πού ἔχουν ὑποστεῖ, υἱοθετῶντας συχνά ἀκραῖες πολιτικές στάσεις καί συμπεριφορές, ὅπως ἔγινε στήν μεταπολεμική Γερμανία μέ τήν ραγδαία ἀνάπτυξη τοῦ νεοναζισμοῦ στούς νέους.
Γ
ιά νά ἐπιστρέψουμε ὅμως στό ἐπίμαχο μάθημα Γλώσσας, ἡ ἄσκηση ἔχει καί συνέχεια… Ἐάν δέν ἀπαντήσει ὁ δήμαρχος, τά παιδιά ἀσκοῦνται στό πῶς θά στραφοῦν –ποῦ ἀλλοῦ;– ἀλλά στά ΜΜΕ! Συγκεκριμένα, στό πῶς νά γράψουν στίς τοπικές ἐφημερίδες γιά τό ἴδιο θέμα, μέ ἀνάλογες ἐκφράσεις, μεγαλύτερης ὅμως ἔντασης, πού “σκοπό ἔχουν νά συγκινήσουν”.
Τέλος, ἀξίζει νά σημειωθεῖ ἡ εἰκονογράφηση τῆς συγκεκριμένης ἄσκησης. Εἶναι μιά φωτογραφία μέ δύο παιδιά, ἡλικίας Δημοτικοῦ, γυμνά, δίπλα σέ βρώμικο νερό, σέ ἕνα ζοφερό φόντο μέ καπνούς. Εἶναι μιά φωτογραφία πού δέν ξεχνᾶς.
Μόνο πού δέν ἔχει καμία σχέση μέ τό θέμα. Ἡ φωτογραφία εἶναι ἀπό τό National Geographic, καί ἀπεικονίζει τό πρόβλημα τῆς μόλυνσης τοῦ περιβάλλοντος σέ μιά πόλη τῆς Ρουμανίας, πού ἦταν ἴσως ἡ πιό μολυσμένη τῆς Εὐρώπης τή δεκαετία τοῦ 1990. Ὅσο γιά τά παιδιά, ἐνδεχομένως εἶναι “παιδιά τῶν ὑπονόμων” —ἕνα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα τῆς Ρουμανίας τότε. Καί τά δύο θέματα, καμία σχέση μέ τό προσφυγικό. Ἀλλά ἡ εἰκόνα εἶναι τόσο σκληρή, τόσο λυπηρή, πού δέν προλαβαίνεις νά σκεφτεῖς λογικά… Αὐτό δέν εἶναι ἡ προπαγάνδα;
Σάν τελευταία σημείωση, ἄς κρατήσουμε τόν τρόπο πού ἐξετάζονται οἱ προχωρημένοι μαθητές στίς ἐξετάσεις Ἀγγλικῆς γλώσσας. Τούς δίνεται μιά ἄποψη, ἡ ἕνα γεγονός. Καί ἀκολουθεῖ μιά λέξη: Discuss. Δηλαδή, ἀναπτύξτε τό θέμα, πολύπλευρα. Συγκρίνετέ την μέ τό κείμενο παρακάτω:
Ἄν ὅλα αὐτά δέν εἶναι προπαγάνδα, τότε τί εἶναι προπαγάνδα;
Λόττη Ἀλεξάκου-Καλουτᾶ
«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» - Ἀρ. Τεύχους 208
Δεκέμβριος 2019