ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

«Κἄν πτερωτοί γενώµεθα,

µηδείς ἐλπίσῃ διαφυγεῖν τόν ὄλεθρον»

Συνηθίζουν οἱ λαοί νά θυµοῦνται καί νά διηγοῦνται ἀπό στόµα σέ στόµα καί νά γράφουν γιά παλιά καί νέα γεγονότα, πού τούς προσδίδουν δόξα καί ἐπαίνους καί ἐπιβεβαιώνουν τό σηµαντικό ρόλο τῆς παρουσίας τους στό πολύχρωµο µωσαϊκό ὅλων τῶν ἄλλων λαῶν, πού κατοίκησαν καί κατοικοῦν πάνω σέ αὐτόν τόν πλανήτη.

Σχεδόν ποτέ δέν θυµοῦνται καί δέν ἀσχολοῦνται νά µιλήσουν καί νά ἀναλύσουν γεγονότα θλιβερά, γιά τά ὁποῖα ντρέπονται καί τά ὀνοµάζουν “µελανά”. Αὐτά προσπαθοῦν νά τά ξεχάσουν, νοµίζοντας ὅτι µέ αὐτό τόν τρόπο θά “ξορκίσουν τό κακό”, θά τά ἐξαφανίσουν ἀπό τίς µνῆµες τῶν ἀνθρώπων. Γι’ αὐτό ὑπάρχει καί τό γνωστό ρητό ὅτι τό µόνο πού διδάσκει ἡ Ἱστορία, εἶναι ὅτι… κανείς δέν διδάσκεται ἀπό τήν Ἱστορία!

Γιατί ἡ Ἱστορία δέν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπό ἕνα σύνολο ἀνθρώπινων ζωῶν, κι ὅλοι γνωρίζουµε ὅτι ἐλάχιστοι, µέσα στό χάος τῆς ἀνθρωπότητας, ἔχουν τή σοφία νά µαθαίνουν ἀπό τά λάθη τους! Ὁ δικός µας λαός, δυστυχῶς, ὄχι µόνο δέν µαθαίνει ἀπό τά λάθη του, ἀλλά εἶναι ἴσως καί ὁ µοναδικός, πού φαίνεται νά ἔχει τό σπόρο τῆς αὐτοκαταστροφῆς του στό DNA του! Σέ κάποια γεγονότα αὐτό εἶναι τόσο φανερό, ὥστε ὁ ἀπόηχός τους  φτάνει µέχρι τίς µέρες µας, παρά τό ὅτι ὁ χρόνος, πού µᾶς χωρίζει, ἔχει ξεθωριάσει τή φρίκη τῆς µνήµης τους.

Ἕνα τέτοιο γεγονός ἔγινε στίς 26 Ἰουλίου τοῦ 811. Γιά πρώτη –καί εὐτυχῶς µοναδική– φορά στή ζωή τῆς Ἁγίας Ἀνατολικῆς Ρωµαϊκῆς Αὐτοκρατορίας, ἕνας αὐτοκράτορας, ὄχι µόνο ὁδήγησε τό στρατό του σάν κοπά­δι ἕτοιµο γιά σφαγή, ὄχι µόνο ἔστησε µόνος του τήν παγίδα γιά νά πέσει µέσα, ἀλλά τήν ὥρα πού συνειδητοποίησε τήν καταστροφή πού ἐρχόταν, περιορίστηκε στό νά σχολιάσει ἁπλᾶ: «κἄν πτερωτοί γενώµεθα, µηδείς ἐλπίσῃ διαφυγεῖν τόν ὄλεθρον»!¹ Μέ ἄλλα λόγια, «καί φτερά νά βγάλουµε, µήν ἐλπίσετε ὅτι θά γλιτώσουµε τόν χαµό»! Καί µ’ αὐτή τή διαπίστωση, κάθησε ἁπλᾶ νά τόν σφάξουν καί µαζί του νά σφάξουν καί ὁλόκληρο τό στρατό του, περίπου 60 µέ 80.000 ἄντρες.²  Καί, ἐπίσης γιά πρώτη φορά στήν Ἱστορία, ὁ νικητής ἐχθρός του, τοῦ ἔκοψε τό κεφάλι καί, ἀφοῦ τό περιέφερε θριαµβευτικά γιά τρεῖς µέρες, ἔδωσε ἐντολή νά ἀδειάσουν τό περιεχόµενό του, νά τό ἐπενδύσουν µέ ἀσήµι καί τό ἔκανε κύπελλο γιά νά πίνει τό κρασί του!

Τό παράξενο στήν ὅλη ὑπόθεση εἶναι ὅτι, ὁ λαός τῆς Βασιλεύουσας καί αὐτοί οἱ λίγοι πού ἐπέζησαν, παρά τή µεγάλη συµφορά, ἀνακουφίστηκαν πού πέθανε ὁ αὐτοκράτοράς τους! Ἔτσι, γιά νά ἐπιβεβαιωθεῖ γιά ἄλλη µιά φορά ὅτι καµµία συµφορά καί κανένα κακό δέν γίνεται τυχαῖα, ἀλλά ἐµεῖς οἱ ἴδιοι δουλεύουµε σκληρά γιά νά τά ἑτοιµάσουµε.

Ποιός ἦταν, λοιπόν, αὐτός ὁ ἄνθρωπος, πού ἔγινε τόσο ἀπεχθής σέ ἐχθρούς καί φίλους καί ἐπέτρεψε ὁ Θεός νά ἔχει ἕνα τέτοιο φριχτό τέλος, καί νά προκαλέσει στήν αὐτοκρατορία τέτοιο ὄνειδος, ὥστε νά χρειαστεῖ ἕνας ἄλλος αὐτοκράτορας, ὁ Βασίλειος ὁ Β΄, πάνω ἀπό ἕναν αἰῶνα µετά, νά ἀφιερώσει ὁλόκληρη τή ζωή του γιά νά ξεπλύνει τήν ντροπή;

Αὐτός ὁ αὐτοκράτορας, ἦταν ὁ Νικηφόρος, ὁ πρῶτος πού βασίλεψε µέ αὐτό τό ὄνοµα, ἕνας ἄνθρωπος µέ ἐλάχιστα χαρίσµατα καί πάρα πολλά ἐλαττώµατα!³ Ἀκόµα καί ὁ τρόπος πού ἀνέβηκε στό θρόνο, δείχνει τόν αἰσχρό καί θρασύδειλο χαρακτήρα του.

Ἡ αὐτοκράτειρα Εἰρήνη ἡ Ἀθηναία, πού ἀνεστήλωσε µετά τήν πρώτη φάση τῆς Εἰκονοµαχίας τίς Ἅγιες Εἰκόνες καί συγκάλεσε τήν Ζ΄ Οἰκουµενική Σύνοδο (ἡ µνήµη της ἑορτάζεται τήν 9η Αὐγούστου) τόν εἶχε τιµήσει καί τοῦ εἶχε δώσει τό ἀξίωµα τοῦ Λογοθέτη τοῦ Γενικοῦ, κάτι σάν σηµερινό ὑπουργό οἰκονοµικῶν. Ὅµως, ὅπως περιγράφει γλαφυρά ὁ Θεοφάνης στή Χρονογραφία του, «τούτῳ τῷ ἔτει, µηνί Ὀκτωβρίῳ λα΄ ἰνδικτιῶνι ια΄ ὥρᾳ νυκτερινῇ δ΄, ἐπιφωσκούσης ἡµέρας δευτέρας, Νικηφόρος πατρίκιος καί γενικός λογοθέτης ἐτυράννησεν κατά τῆς εὐσεβεστάτης Αὐγούστης Εἰρήνης, Θεοῦ µέν συγχωρήσαντος ἀφάτοις κρίµασιν διά πλῆθος ἁµαρτιῶν ἡµῶν…»

Μαζί µέ µιά ὁµάδα ἀπό συνωµότες, ἀνθρώπους πού εἶχαν ὅλοι εὐεργετηθεῖ ἀπό τήν αὐτοκράτειρα καί πού ζοῦσαν στήν Αὐλή της, δείχνοντάς της λατρεία καί γεµίζοντας τήν µέ ὅρκους πίστης καί κολακεῖες, πλησίασαν τούς φρουρούς τῆς Χαλκῆς Πύλης, οἱ ὁποῖοι τούς γνώριζαν σάν σπουδαίους ἄρχοντες καί φίλους τῆς Αὐγούστας καί τούς εἶπαν ψέµµατα, ὅτι εἶχαν ἐντολή ἀπό τήν ἴδια τή βασίλισσα νά ἀναγορεύσουν τό Νικηφόρο αὐτοκράτορα, γιατί ὑπῆρχε κίνδυνος ὁ πατρίκιος Ἀέτιος νά ἀναγορεύσει τόν ἀδερφό του Λέοντα, ἐκθρονίζοντάς την!

Οἱ ἀξιωµατικοί τῆς φρουρᾶς τούς πίστεψαν, τούς ἔβαλαν µέσα στό Μέγα Παλάτιο καί ἀναγόρευσαν τό Νικηφόρο αὐτοκράτορα. Κι ἐκεῖνος ἀµέσως, ἔστειλε ἀγγελιαφόρους στόν Πατριάρχη καί σ’ ὅλη τή Βασιλεύουσα νά ἀναγγείλουν τό γεγονός καί ἔστειλε καί φρουρά στό παλάτιο τῶν Ἐλευθερίου, ὅπου ἔµενε ἐκεῖνες τίς µέρες ἡ Αὐγούστα Εἰρήνη γιά νά τήν ἐµποδίσει νά βγεῖ καί νά ἀντιδράσει. Καί τό ξηµέρωµα, τήν ἔφεραν στό Μέγα Παλάτιο καί τήν κράτησαν ἐκεῖ, ἐνῶ οἱ συνωµότες πῆγαν στή Μεγάλη Ἐκκλησία γιά τή στέψη.

Ὁ λαός δέν εὐχαριστήθηκε καθόλου µέ αὐτά τά γεγονότα. Ἀκόµα καί τόν σκοτεινό καί κρύο καιρό, τόν θεώρησαν κακό σηµεῖο. Σέ ὅλη τή Βασιλεύουσα συζητοῦσαν πῶς εἶναι δυνατόν, αὐτοί, πού ἡ βασίλισσα τούς τιµοῦσε τόσο πολύ καί τούς εἶχε γεµίσει δῶρα κι ἔτρωγαν µαζί της σάν οἰκεῖοι της καί τήν κολάκευαν καί τήν παίνευαν, τώρα νά τῆς κλέβουν τό θρόνο. Ἄλλοι πάλι, νόµιζαν ὅτι βλέπουν ὄνειρα καί τίποτα ἀπ’ αὐτά δέν ἦταν ἀλήθεια.

Ἀλλά, ὁ σφετεριστής, συνέχισε τήν ὑποκρισία του καί µετά τή στέψη. Ἔχοντας στόχο νά ἁρπάξει τόν κρατικό θησαυρό, πῆγε νά ἐπισκεφθεῖ τή βασίλισσα Εἰρήνη στά διαµερίσµατα τοῦ Μεγάλου Παλατίου ὅπου τήν εἶχε φυλακίσει, δῆθεν λυπηµένος, φορῶντας µαῦρα ὑποδήµατα ἀντί γιά τά αὐτοκρατορικά πορφυρά, καί ἄρχισε νά τῆς κλαίγεται ὅτι τόν ἔστεψαν µέ τή βία, παρά τή θέλησή του, γεµίζοντάς την κολακεῖες καί ὑποσχέσεις ὅτι θά τήν τιµᾶ ὅπως πρέπει στή βασιλεία της, σάν νά µήν ἄλλαξε τίποτα, µόνο πού πρέπει νά τοῦ ἀποκαλύψει ποῦ εἶναι οἱ βασιλικοί θησαυροί, ὄχι γιατί αὐτός νοιαζόταν γιά χρήµατα, ἀλλά γιατί ἔπρεπε νά ἀναλάβει τή διαχείριση τοῦ κράτους!⁴

Καί µᾶς περιγράφει ὁ Θεοφάνης: «Ἡ δέ σοφή καί θεοφιλής Εἰρήνη, καίπερ ὀφείλουσα τῷ τῆς ἀθρόας µεταβολῆς πάθει συνέχεσθαι, ὡς ἅτε γύναιον οὖσα, ἔφη γενναίῳ καί συνετῷ φρονήµατι πρός τόν χθές µέν δοῦλον καί ἐπίορκον, σήµερον δέ µοχθηρόν ἀνασειστήν καί ἀναιδῆ τύραννον· ἐγώ µέν, ὦ ἄνθρωπε, θεόν ἡγοῦµαι τόν πρίν ὀρφανευθεῖσαν ὑψώσαντά µε, καί ἐπί θρόνον τῆς βασιλείας ἀναξίαν οὖσαν ἀναβιβάσαντά µε, καί τήν αἰτίαν τῆς καθαιρέσεως ἐµαυτῇ προσάπτω καί τοῖς ἐµοῖς ἁµαρτήµασιν. ἐν πᾶσι δέ καί κατά πάντα τρόπον εἴη τό ὄνοµα κυρίου εὐλογηµένον· κράζουσα τοῦ µόνου βασιλέως τῶν βασιλέων καί κυρίου τῶν κυρίων, τόν δέ τρόπον τῆς σῆς προαγωγῆς τῷ κυρίῳ ἀποδίδωµι οὗ χωρίς οὐδέν γενέσθαι πεπίστευκα.»

Ἡ ἔκπτωτη βασίλισσα ἔδειξε τόν χαρακτήρα της, µέ τό νά θεωρήσει τόν ἑαυτό της καί τίς ἁµαρτίες της σάν αἰτία τῆς πτώσης της καί µέ τό νά ἀναθέσει αὐτόν πού τήν ἀδίκησε, στό Θεό. Ἐκεῖνος δέ, ἔδειξε ἐπίσης τόν χαρακτήρα του, ἐξορίζοντάς την –µετά τίς κολακεῖες καί τίς ὑποσχέσεις– πρῶτα κοντά στή Βασιλεύουσα καί ὕστερα στή Λέσβο, ὅπου καί πέθανε.

 Ἔδειξε ἐπίσης τόν χαρακτήρα του µέ τό νά ἐπιδοθεῖ σέ πραγµατική λεηλασία τῶν πολιτῶν µέ βαρύτατους φόρους καί λεηλατῶντας τήν ἐκκλησιαστική περιουσία, στήν ὁποία, φαίνεται πώς ἔχουν ἀδυναµία ὅλοι οἱ ἅρπαγες τῆς ἐξουσίας! Ὡστόσο, ὅλες του οἱ πράξεις, ἔµοιαζαν νά ἔχουν ἀκριβῶς τό ἀντίθετο ἀποτέλεσµα ἀπό αὐτό πού ἤθελε!

Ἐπεχείρησε νά σταµατήσει νά πληρώνει τούς φόρους πού πλήρωνε ἡ Εἰρήνη στόν Χαρούν αλ-Ρασίντ. Μέ αὐτούς τούς φόρους, εἶχαν σταµατήσει οἱ Ἀραβικές ἐπιθέσεις στά ἐδάφη τῆς αὐτοκρατορίας. Ὁ Νικηφόρος ἔστειλε µιά ἐπιστολή στό χαλίφη, ἀνακοινώνοντας ὅτι δέν θά ξαναπληρώσει φόρους καί ἀπαιτῶντας τήν ἐπιστροφή τῶν χρηµάτων καί τῶν δώρων πού εἶχε πάρει ὁ Χαρούν αλ-Ρασίντ ἀπό τήν αὐτοκράτειρα. Ὅταν ἐκεῖνος διάβασε τήν ἐπιστολή ἐξοργίστηκε καί ἀπάντησε γράφοντας στήν πίσω πλευρά της:

«Ἀπό τόν Χαρούν, τόν διοικητή τῶν πιστῶν, πρός τόν Νικηφόρο, τό ρωµαϊκό σκύλο. Βεβαίως καί ἔχω διαβάσει τήν ἐπιστολή σου, ὦ γιέ ἄπιστης µάνας. Ὅσο γιά τήν ἀπάντηση, θά τή δεῖς µέ τά µάτια σου…»⁵

Ἡ ἀπάντηση ἦταν ἡ ἐπίθεση ἑνός στρατοῦ 135.000 ἀνδρῶν, πού ταπείνωσε τήν αὐτοκρατορία καί δέν σταµάτησε, παρά µόνον ἀφοῦ πληρώθηκαν 30.000 χρυσά νοµίσµατα, ἰδιαίτερος κεφαλικό φόρος γιά τό Νικηφόρο καί τόν γιό του, τόν συµβασιλέα Σταυράκιο καί ὑπογράφηκε συνθήκη πού ἐµπόδιζε νά χτιστοῦν ξανά τά γκρεµισµένα ἀπό τούς Ἄραβες  φρούρια! Ἀλλά, οὔτε καί ἔτσι δέν σταµάτησε ὁ πόλεµος. Ὁ Χαρούν αλ-Ρασίντ ἦταν τόσο ἐξοργισµένος µέ τό Νικηφόρο, ὥστε δέν σταµάτησε τίς ἐπιθέσεις, παρά µόνο µέ τό θάνατό του.

 Τήν ἴδια ἀνόητη καί ἀλαζονική ἀντιµετώπιση ἔδειξε σέ ὅλα τά µέτωπα τῆς διοίκησης. Ὁ ἱστορικός Θεοφάνης περιγράφοντας τήν κακή διοίκηση, ὀνοµάζει τά δεινά τοῦ κράτους “κακώσεις”.

Μέ τήν ἴδια ἄγνοια, ἀλαζονεία καί ἀναποφασιστικότητα, ἀντιµετώπισε καί τό νεαρό ἔθνος τῶν Βουλγάρων, τό ὁποῖο εἶχε κάνει αἰσθητή τήν παρουσία του στά βόρεια σύνορα τῆς αὐτοκρατορίας. Τό 803, ἕνας δυναµικός Χάν, ὁ Κροῦµος, εἶχε ἑνώσει καί ἰσχυροποιήσει αὐτή τήν παρουσία, βάζοντας τά θεµέλια τῆς πρώτης Βουλγαρικῆς αὐτοκρατορίας.

Ὁ Νικηφόρος, ἔχοντας νά ἀντιµετωπίσει ἐξεγέρσεις καί τή λαϊκή δυσαρέσκεια, ἀποφάσισε νά συντρίψει τή βουλγαρική δύναµη µιά καί καλή. Συγκέντρωσε ἕνα µισθοφορικό στρατό ἀπό κάθε καρυδιᾶς καρύδι, ἀκόµη καί χωρικούς καί νεαρούς πού δέν εἶχαν µπεῖ κἄν στήν ἐφηβεία καί δέν εἶχαν οὔτε τόν κατάλληλο ὁπλισµό, οὔτε ἰδέαν ἀπό στρατιωτική ζωή καί πόλεµο. Γιά νά τούς πληρώσει, ἐπέβαλε ἄλλον ἕνα γῦρο ληστρικῶν φόρων, στούς ἤδη ἐξουθενωµένους πολίτες. Ἔτσι ἐξεστράτευσε στά βουλγαρικά ἐδάφη.

Ἡ ἀρχή ἦταν µιά σειρά ἀπό νίκες, πού συνοδεύονταν ἀπό τέτοιες ἄγριες σφαγές χιλιάδων ἀµάχων, ὥστε κηλίδωσαν τό ὄνοµα τοῦ ρωµαϊκοῦ στρατοῦ. Ἔφτασε µέχρι τήν πρωτεύουσα τοῦ Κρούµου, τήν Πλίσκα καί λεηλάτησε τήν Αὐλή του. Φοβισµένος, ὁ Βούλγαρος Χάν, ἔστειλε ἀπεσταλµένους ζητῶντας εἰρήνη καί λέγοντας: «ἰδού, νενίκηκας. Λάβε οὖν, εἴτι σοι ἀρεστόν ἐστι καί ἔξελθε ἐν εἰρήνῃ.»⁶

Ὁ ἄφρων αὐτοκράτορας συνέχισε τήν προέλαση καί στίς 24 Ἰουλίου ὁδήγησε τό στρατό του στή βραχώδη διάβαση Βέρµπιτσα, προσφέροντας τήν καλύτερη παγίδα γιά τήν καταστροφή του. Ὁ Κροῦµος ἔφραξε τίς δύο ἐξόδους καί τήν 26η Ἰουλίου, ἔκανε τήν ἐπίθεσή του καί ἀφάνισε τόν ρωµαϊκό στρατό, κερδίζοντας ἕνα νέο τρόπαιο: τό κρανίο ἑνός ἀνόητου, ἐπίορκου καί ὑπερόπτη αὐτοκράτορα, γιά νά τό ἐπιδεικνύει στά συµπόσιά του!

Γιά σχόλια: ninetta1.blogspot.com                   Νινέττα Βολουδάκη

«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 192-193

Αὔγουστος-Σεπτέμβριος 2018

Ὑποσηµειώσεις

1. Θεοφάνους Χρονογραφία
2. Δέν ἔχει καταγραφεῖ ὁ ἀκριβής ἀριθµός.
3. “οὖτος ὠµότατος ὤν καί φιλόχρυσος, πολλά δεινά τῇ Ρωµαίων ἐπενοήσατο πολιτείᾳ καί κατεπράξατο, πᾶσαν συγκινῶν ἀφορµήν πρός τό πάντας ἀπογυµνῶσαι τῶν προσόντων αὐτῆς και τήν ἰδίαν ἐµπλῆσαι ἀπληστίαν” Χρονικόν Ἀνωνύµου
4. Θεοφάνους Χρονογραφία
5. John C. Carr Οἱ πολεµιστές αὐτοκράτορες τοῦ Βυζαντίου.
6. Θεοφάνους Χρονογραφία