ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

 

Ἕνα σχετικά πρόσφατο ντοκιμαντέρ τῆς Γερμανικῆς τηλεόρασης μέ τίτλο «Τό ὄνειρο γιά τό τέλειο παιδί» φέρνει στή μνήμη τῶν θεατῶν τό θεατρικό ἔργο «Μογγόπολις – Ψάρι ἤ Πάπια», τό ὁποῖο γράφτηκε πρίν ἀπό 15 χρόνια περίπου. Τό ἀνέβασε κατά διαστήματα τό Bερολινέζικο θέατρο ΡάμπαΤσάμπα, τοῦ ὁποίου ὁ θίασος ἀποτελεῖται ἀπό παιδιά μέ πνευματική καθυστέρηση, κυρίως παιδιά μέ τό σύνδρομο Down. Ἡ ὑπόθεση τοῦ ἔργου ἔχει νά κάνει μέ τή γενετική ἔρευνα καί τίς προοπτικές πού ἀνοίγονται μέ αὐτήν γιά τέλεια παιδιά καί τέλειους ἀνθρώπους. Ὁ προβληματισμός περιστρέφεται γύρω ἀπό τήν προγεννητική διάγνωση καί τήν προεμφυτευτική γενετική διάγνωση, γύρω ἀπό τόν ἄνθρωπο ὡς “ὑλικό” καί “βιολογικό ἀπόρριμμα”. Τό ἔργο θέτει ἐρωτήματα γιά τήν ἀξία τοῦ ἀνθρώπου, γιά τυχόν κριτήρια σχετικά μέ τό ἄν κάποιος ἀξίζει νά ζεῖ ἤ νά μή ζεῖ, γιά τό πότε καί γιατί κρίνεται ἡ ζωή ἑνός ἀνθρώπου ὡς ἀξιόλογη ἤ τέλεια.

Τό πρῶτο τμῆμα τοῦ τίτλου τοῦ ἔργου, «Μογγόπολις», παραπέμπει ἄμεσα στήν ὑποτιμητική ἀντιμετώπιση τῶν ἀνθρώπων μέ σύνδρομο Down μέσῳ τοῦ χαρακτηρισμοῦ “μογγολισμός”. Ταὐτόχρονα θυμίζει τήν πολύ γνωστή ταινία ἐπιστημονικῆς φαντασίας τοῦ σκηνοθέτη Φρίτς Λάνγκ μέ τίτλο «Μητρόπολις» πού γυρίστηκε τό 1926 στήν προχιτλερική Γερμανία. Θέμα τῆς ταινίας ἦταν τό “πάνω καί τό κάτω”, μιά γιγαντιαία πόλη μέ δύο κοινωνίες χωρισμένες αὐστηρά μεταξύ τους, τήν κοινωνία τῶν πλουσίων πού ζεῖ στήν πολυτέλεια καί σέ παραδεισένιες καταστάσεις καί τήν ἐργατική τάξη πού γίνεται ἀντικείμενο ἐκμετάλλευσης μέ ἀτέλειωτες ὧρες ἐργασίας. Ἡ ταινία προέβαλλε τή δημιουργία ἑνός ἀνθρώπου-ρομπότ, δημιουργημένου στήν ἐντέλεια, ὁ ὁποῖος μέ τή ψεύτικη καί πονηρή ἀλλά ταὐτόχρονα καί λαμπερή παρουσία του κατέστρεφε τούς ἀνθρώπους.

Τό δεύτερο τμῆμα τοῦ τίτλου «Ψάρι ἤ Πάπια» θέτει τό ἐρώτημα: Ποιοί εἶναι οἱ καλοί; Ποιά εἶναι τά “καλά γονίδια” πού πρέπει νά εὐνοοῦνται καί νά ἀναπαράγονται καί ποιά εἶναι τά “κακά γονίδια” πού πρέπει νά ἀπορρίπτονται καί νά καταστρέφονται. Τό σενάριο παίρνει διαστάσεις θρίλερ, ὅταν οἱ ἰθύνοντες τῆς πόλης, πάνω ἀπό ὅλους ὁ Δήμαρχος, ἡ γυναῖκα του καί ὁ ἐπιστήμονας, ὁ διάβολος –οἱ ὁποῖοι ἐπιδιώκουν φυσικά μιά καθαρή, ὑγιῆ καί εὐτυχισμένη πόλη– χάνουν τόν ἔλεγχο. Τελικά ἡ ὅλο καί περισσότερη τελειότητα πού ἐπιζητεῖται ἀπειλεῖ τήν ἀνθρωπότητα μέ καταστροφή. Πρόκειται γιά οὐτοπικό θρίλερ στήν ἀναζήτηση τοῦ τέλειου ἀνθρώπου, ταὐτόχρονα ὅμως καί μέ κωμικές διαστάσεις. Καί τό συγκλονιστικό: οἱ ἠθοποιοί, οἱ ὁποῖοι ζωντανεύουν τούς ρόλους στό ἔργο πού στοχεύει στόν τέλειο ἄνθρωπο, εἶναι στήν πλειοψηφία τους ἄνθρωποι μέ γενετικές ἀποκλίσεις, μέ πνευματική ὑστέρηση. Σκηνές, στίς ὁποῖες φωνάζει π.χ. ἕνας ἀπό αὐτούς τούς ἠθοποιούς ἀδίστακτα: «Μισῶ τά καθυστερημένα παιδιά», φέρνουν ρῖγος στούς θεατές. Οἱ ἄνθρωποι αὐτοί, πού μελλοντικά ἴσως δέν θά ὑπάρχουν πιά, παίζουν οἱ ἴδιοι τήν ἱστορία τοῦ δικοῦ τους ἐξαφανισμοῦ.

Δημιουργός καί σκηνοθέτης τοῦ ἔργου εἶναι ἡ Γκίζελα Χόενε, ἡ ὁποία ἵδρυσε μαζί μέ τόν ἄνδρα της Κλάους Ἔρφορτ τό 1991 τόν θίασο ΡάμπαΤσάμπα. Οἱ ἴδιοι ἔχουν παιδί μέ σύνδρομο Down, τό ὁποῖο εἶναι καί μέλος τοῦ θιάσου. Ὑπάρχουν βέβαια διαφορές ἀπό ἄλλους θιάσους, ὑπάρχει λιγότερο κείμενο, στό παίξιμο τονίζονται περισσότερο σωματικές κινήσεις καί εἰκόνες. Στόχος εἶναι τό φυσικό μειονέκτημα τῶν ἠθοποιῶν μέ πνευματική ὑστέρηση νά μετατραπεῖ σέ πλεονέκτημα. Ὁ θίασος, ὅπως καί οἱ δημιουργοί του, ἀπέσπασαν προοδευτικά πολλές διακρίσεις γιά τίς δημιουργίες τους (κοντά στίς 30 μέχρι σήμερα). Τή διεύθυνση τοῦ θεάτρου ἔχει ἀναλάβει ἀπό τό 2017 ὁ δεύτερος γιός τῶν ἱδρυτῶν τῆς προσπάθειας, ὁ Ἰάκωβος Χόενε, ὁ ὁποῖος ἀπό τό 2014 σκηνοθετεῖ τίς δικές του δημιουργίες στό θέατρο. 

Ἀλλά ἄς γυρίσουμε στό ἔργο. Μέ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικό τρόπο τό παρουσίασε ὁ Μαρτίνος Λέντσεν τό 2004 μέ τόν τίτλο «Bose Gene-Κακά γονίδια» στό περιοδικό «Menschen – Μagazin». Σημείωσε μεταξύ ἄλλων: «Μέ τό ἔργο πού παίζεται αὐτή τήν περίοδο ... ὁ θεατρικός θίασος ἀνθρώπων μέ ὑστέρηση ΡάμπαΤσάμπα σχολιάζει τή συζήτηση γύρω ἀπό τά σχεδιασμένα μέ τελειότητα μωρά…  Τό ἔργο “Μογγόπολις” εἶναι κάθε ἄλλο παρά μιά ἀποκαρδιωτική θεατρική βραδιά. Ἀπό αὐτό πού σήμερα ἀποτελεῖ ἀκόμα τρομακτικό ὅραμα, ἔκανε τό ΡάμπαΤσάμπα ἕνα ἀστυνομικό-κωμικό ἔργο ἐπιστημονικῆς φαντασίας, μιά παράξενη ὄπερα χωρίς τραγούδι, τήν καρικατούρα μιᾶς ἠθικῆς, ἡ ὁποία ἐν ἀνάγκῃ εἶναι πρόθυμη νά στηρίξει τήν ἐπιλογή ἐξαφανισμοῦ καί τό θάνατο μέ τήν πρόφαση, ὅτι ὑπηρετεῖ τήν ἀνθρωπότητα». Αὐτό πού ὀνομάζεται παραπάνω ἀπό τόν σχολιαστή «τρομακτικό ὅραμα», τείνει σήμερα νά γίνει πραγματικότητα. 

Ἀπό τό 2012 προσφέρεται στίς προηγμένες χῶρες ἕνα νέο τέστ αἵματος πού ἐπιτρέπει νά συλλέγουμε πληροφορίες γιά τό ἀγέννητο παιδί μέ μιά ἁπλή ἐξέταση αἵματος. Λειτουργεῖ μέ τόν ἑξῆς τρόπο: Κατά τήν ἀνάπτυξη τοῦ ἐμβρύου τό αἷμα του προωθεῖται μέ τούς χτύπους τῆς καρδιᾶς του μέσῳ τοῦ ὀμφάλιου λώρου στόν πλακούντα. Ἐκεῖ ἐμπλουτίζεται μέ ὀξυγόνο καί διατροφικές οὐσίες πού προέρχονται ἀπό τό αἷμα τῆς μητέρας. Κατά τήν ἀνταλλαγή αὐτή  εἰσχωροῦν συνεχῶς κύτταρα τοῦ παιδιοῦ στό αἷμα τῆς μητέρας. Ὅταν τά κύτταρα αὐτά ἀποσυντίθενται, ἀπελευθερώνεται τό γενετικό ὑλικό τοῦ παιδιοῦ καί “πλέει” στό αἷμα τῆς μητέρας. Αὐτά τά τεμάχια, μέ τό νέο τέστ, μποροῦν νά ἀναλυθοῦν. Οἱ γενετικές μας πληροφορίες εἶναι ἀποθηκευμένες στά χρωμοσώματα, κάθε γονίδιο ἔχει ἐκεῖ τή θέση του. Στό τέστ ταξινομοῦνται τά τεμάχια τοῦ γενετικοῦ ὑλικοῦ τοῦ παιδιοῦ. Κάθε τεμάχιο ἀντιστοιχεῖται στό χρωμόσωμα ἀπό τό ὁποῖο προέρχεται. Στήν περίπτωση πού τό ὑλικό πού ἐξιχνιάζεται εἶναι ὑπερβολικά μεγάλο γιά ἕνα χρωμόσωμα, τό παιδί ἔχει πιθανότατα αὐτό τό χρωμόσωμα μιά φορά παραπάνω ἀπό ὅ,τι εἶναι συνηθισμένο. Ἐάν συναντᾶται τρεῖς φορές τό χρωμόσωμα 21, μιά Τρισωμία 21, ἔχουμε νά κάνουμε μέ τό σύνδρομο Down. 

Αὐτό τό νέο τέστ αἵματος ἐκθειάζεται ἀπό τούς εἰδικούς ἐπιστήμονες ὡς ἐπανάσταση στό χῶρο τῆς προγεννητικῆς διάγνωσης. Εἰσάγει, ὅπως ὑπογραμμίζουν, μιά νέα ἐποχή στήν προγεννητική ἰατρική. Γιά πρώτη φορά στήν ἱστορία ἔχουν τή δυνατότητα νά ἀποκτοῦν πληθώρα πληροφοριῶν γιά τό ἀγέννητο παιδί, χωρίς νά χρειάζεται κἄν νά τό ἀγγίζουν. Δέν ἔχει τόν χαρακτῆρα ἐπέμβασης, γίνεται μέ ἁπλή λήψη αἵματος. Ἐπίσης δίνει μιά βεβαιότητα ἄνω τῶν 99% γιά τό σύνδρομο Down καί μπορεῖ νά ἐφαρμόζεται ἤδη ἀπό πολύ νωρίς, περίπου ἀπό τή 10η ἑβδομάδα ἐγκυμοσύνης. Γιά τόν λόγο αὐτό ἔχει ἀντικαταστήσει στό 98% τῶν περιπτώσεων τήν ἐπεμβατική μέθοδο τῆς ἀμνιοπαρακέντησης, κατά τήν ὁποία ἀφαιρεῖται μέ σύριγγα μιά μικρή ποσότητα ἀμνιακοῦ ὑγροῦ πού περιέχει κύτταρα τοῦ ἐμβρύου ἀπό τόν ἀμνιακό σάκο. Ἡ ἀμνιοπαρακέντηση δίνει μέν ἀποτελέσματα μέ 100% βεβαιότητα, ἀλλά ἐφαρμόζεται συνήθως μόνο ἀπό τήν 14η ὡς τήν 20η ἑβδομάδα ἐγκυμοσύνης καί κρύβει, ἔστω σέ πολύ μικρό ποσοστό, τόν κίνδυνο ἀποβολῆς. Αὐτές οἱ δυνατότητες γιά τή διάγνωση γενετικῶν ἀνωμαλιῶν ἔχουν ἀποκτήσει σήμερα μεγάλη σημασία, ἐπειδή ἡ μέση ἡλικία ἀπόκτησης τοῦ πρώτου παιδιοῦ ἔχει ἀνεβεῖ πολύ τίς τελευταῖες δεκαετίες. Ἀνάλογα μέ τήν ἡλικία τῆς γυναίκας ἀνεβαίνει καί ὁ κίνδυνος τῶν γενετικῶν ἀνωμαλιῶν. Π.χ. ἡ πιθανότητα τῆς ἐμφάνισης τοῦ σύνδρομου Down σέ μία γυναίκα 35 ἐτῶν εἶναι περίπου 1/350, στά 40 περίπου 1/100 καί στά 45 εἶναι 1/30. 

Τό νέο τέστ αἵματος στοχεύει κυρίως στή Τρισωμία 21, στό σύνδρομο Down, ἐπειδή ἐγγυᾶται πολλά κέρδη. Σήμερα προσφέρονται τρία τέστ, ἕνα ἀπό Γερμανική ἑταιρία (ἀπό τό 2012) μέ ἀρχική τιμή ἄνω τῶν 1200 Εὐρώ, καί δύο ἀπό Ἀμερικάνικες ἑταιρίες (ἀπό τό 2013). Σήμερα ἡ τιμή (Δεκέμβριος 2017) ἔχει πέσει πολύ (γύρω στά 400 Εὐρώ τό Γερμανικό, τό PraenaTest, περίπου 300 Εὐρώ τό HarmonyTest καί περίπου 450 Εὐρώ τό Panorma-Test), ἀλλά ἀκόμα δέν καλύπτονται ἀπό τά ἀσφαλιστικά ταμεῖα. Οἱ ἄνθρωποι μέ σύνδρομο Down (περίπου 50000 μόνο στή Γερμανία) θεωροῦν τό τέστ αἵματος ὡς ἐπίθεση στό δικαίωμα ζωῆς τους, διότι ὡς μόνη λύση στήν περίπτωση τῆς θετικῆς διάγνωσης προτείνεται ἡ ἔκτρωση. Μέ ἀγανάκτηση καταθέτει ἡ σκηνοθέτης Γκίζελα Χόενε στό ντοκιμαντέρ, στό ὁποῖο προαναφερθήκαμε: «Αὐτό μέ στενοχωρεῖ σέ ἀπίστευτο βαθμό, μέ κάνει νά θυμώνω. Ἀγωνιζόμαστε μέ ὅλα τά μέσα καί λέμε: ἐλᾶτε νά τούς δεῖτε, δεῖτε τί ἄνθρωποι εἶναι! Σέ τελευταία ἀνάλυση εἶναι ἔγκλημα, εἶναι ἕνας τρόπος νά ἐξαφανίσεις ἀνθρώπους πού εἶναι διαφορετικοί, πού προσδιορίζονται ἀπό αὐτό τό σύνδρομο Down, τήν Τρισωμία 21. Αὐτοί οἱ ἄνθρωποι θά σταματήσουν νά ὑπάρχουν. Τό βρίσκω ἐξωφρενικό. Αὐτό δέν ὑπῆρξε ποτέ στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας, νά ἐξοντωθεῖ ἕνα εἶδος ἀνθρώπου!!». Οἱ ἴδιοι οἱ πρωταγωνιστές τοῦ ἔργου Μογγόπολις δηλώνουν σχετικά μέ τήν πρόταση πού ἀκούγεται τόσο συχνά «αὐτοί οἱ ἄνθρωποι πάσχουν ἀπό τό σύνδρομο Down»: «Δέν τό βλέπω ἔτσι, δέν πάσχουν καθόλου ἀπό τό σύνδρομο Down» (Ἰουλιάνα Γκοέτσε, ἠθοποιός), «στήν οὐσία δέν ὑποφέρουμε ἀπό αὐτό, ἁπλῶς εἴμαστε διαφορετικοί, διαφορετικοί-κανονικοί» (Μιχαήλ Βίττσακ, ἠθοποιός), «εἴμαστε καί ἐμεῖς κανονικοί ἄνθρωποι, ἀνήκουμε καί ἐμεῖς στούς ἀνθρώπους. Πολλοί μᾶς βλέπουν ὑποτιμητικά, ἀλλά καί ἐμεῖς ξέρουμε νά κάνουμε πράγματα. Βρισκόμαστε ὅλη τήν ἡμέρα ἐδῶ στή σκηνή, καί ἐμεῖς ἐργαζόμαστε» (Ἰουλιάνα Γκοέτσε ἠθοποιός).

Οἱ ἐπιστήμονες πού βλέπουν μέ κριτικό τρόπο τό νέο τέστ αἵματος θεωροῦν βέβαιο ὅτι τό τέστ αὐτό, ἐάν προτείνεται ἀπό τά ἀσφαλιστικά ταμεῖα στίς ἔγκυες γυναῖκες καί καλύπτονται καί τά ἔξοδά του, θά ὁδηγήσει σχεδόν στόν ἑξαφανισμό τῶν ἀνθρώπων μέ σύνδρομο Down. Ἐπιπλέον ἐπισημαίνουν ὅτι τό τέστ αὐτό ἀποτελεῖ μόνο τήν ἀρχή. Ἤδη σήμερα τεχνολογικά εἶναι δυνατή ἡ πλήρης γενετική ἀνάλυση τοῦ ἀγέννητου παιδιοῦ μέσῳ τοῦ αἵματος τῆς μητέρας. Συνδέεται μέν ἀκόμα μέ πολύ ὑψηλό κόστος, ἀλλά εἶναι δυνατή. Ἄρα μελλοντικά καί ἄλλες γενετικές ἀνωμαλίες θά μποροῦσαν νά μποῦνε στό στόχαστρο. Θά μποροῦσαν μελλοντικά οἱ ὑποψήφιοι γονεῖς νά μάθουν γιά τό ἀγέννητο παιδί τους, ὅτι ὑπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα νά ἐμφανίσει στή ζωή του ἀργότερα καρκίνο στήθους, ἤ Ἀλτσχάϊμερ ἤ κάποια ἄλλη νόσο λόγῳ τῆς γενετικῆς του προδιάθεσης. Πάλι θά προβοῦν στήν ἔκτρωση;

Μέ ὅλα τά παραπάνω δεδομένα ἕνα πρέπει νά θεωρεῖται σίγουρο, ὅτι ἡ ζωή χωρίς Θεό, ὅτι ἡ ζωή μέ τήν θεοποίηση τῆς ἐπιστήμης καί τῶν δυνατοτήτων πού παρέχει κατά τίς ἐπιθυμίες μας, δέν μπορεῖ παρά νά λάβει ἐφιαλτικές διαστάσεις γιά τόν ἄνθρωπο.

 

Δρ. Θεολογίας