ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

ΒΗΜΑ ΣΥΖΗΤΗΣΕΩΣ ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕΝΩΝ

Τό Περιοδικό µας «ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» δηµοσίευσε στό τεῦχος Φεβρουαρίου 2018 ἄρθρο τῆς κ. Λόττης Ἀλεξάκου-Καλουτᾶ γιά τό παιδαγωγικό σύστηµα ΜΟΝΤΕΣΣΟΡΙ.

Γιά τό δηµοσίευµα αὐτό µᾶς ἔστειλε  e-mail ὁ κ. Ἰωάννης Μηλιώνης, στό ὁποῖο σηµειώνει τά ἑξῆς:

«Ἡ ἀδελφή πού ἔγραψε τό κείµενο ἐκθειάζοντας τή Μαρία Μοντεσόρι ὡς χριστιανή δέν εἶχε προφανῶς ὑπ’ ὄψιν της ὅτι ἡ Μοντεσόρι ἀποδεχόταν τίς διδασκαλίες τῆς Θεοσοφικῆς Ἑταιρείας τίς ὁποῖες ἐνέταξε στό «παιδαγωγικό» της σύστηµα.

«Προσοχή ἐπίσης χρειάζονται καί τά Μοντεσσοριανά Σχολεῖα. Ἡ Μαρία Μοντεσσόρι, Ἰταλίδα γιατρός καί παιδαγωγός, εἶχε στενή σύνδεση µέ τή Θεοσοφική Ἑταιρεία, ἡ ὁποία καί χρηµατοδότησε τήν ἐργασία της τά χρόνια πού ἔζησε στήν Ἰνδία. Ἡ Μοντεσσόρι µιλοῦσε γιά τήν ὕπαρξη ἑνός «συµπαντικοῦ σχεδίου», ἔγραφε ὅτι «µέσα στό παιδί βρίσκεται µιά κρυµµένη συµπαντική ἐνέργεια» καί πρότεινε µιά «συµπαντική ἐκπαίδευση»». Ἀκόµη:

https://www.theosophical.org/publications/quest-magazine/42-publications/quest-magazine/1409-montessori-and-the-theosophical-society

Παρακαλῶ, φροντίστε γιά τήν ἄµεση ἀποκατάσταση τοῦ προβλήµατος.

                                                                        Ἰωάννης Μηλιώνης»

Στό µήνυµα τοῦ κ. Μηλιώνη ἀπήντησε ἀµέσως τό Περιοδικό µας ὡς ἑξῆς:

«Σᾶς εὐχαριστοῦµε πολύ. Θά ἐρευνήσουµε τό θέµα, διότι ἡ ἀρθρογράφος µας εἶναι συνειδητά Ὀρθόδοξη.

Σᾶς εἴµεθα εὐγνώµονες.

ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ»

 

Ἐν συνεχείᾳ, λάβαµε τήν ἀνταπάντηση τοῦ κ. Μηλιώνη:

«Εὐχαριστῶ γιά τήν ἄµεση ἀνταπόκριση.

Τά θέµατα αὐτά ἔχουν ἀπό δεκαετίες παρεισφρήσει στίς δυτικές κοινωνίες καί ἐλάχιστοι ἔχουν ἀσχοληθεῖ µέ τό πρόβληµα. Εἶναι ἑπόµενο ἡ ἀδελφή, ἄν καί πιστή Ὀρθόδοξη, νά τά ἀγνοεῖ.

Καλό ὑπόλοιπο τῆς Ἁγίας Τεσσαρακοστῆς καί τήν εὐχή τοῦ π. Βασιλείου νά  ἔχουµε.

                                                               Ἰωάννης Μηλιώνης»

Τό Περιοδικό µας, µετά τήν ἐνηµέρωση τῆς κ. Καλουτᾶ, παρέλαβε τήν ἀπάντησή της, τήν ὁποία καί παραθέτει µέ τήν ἐπιθυµία νά διαλευκανθῆ ριζικά τό ζήτηµα, δεδοµένου ὅτι, ὅπως θέλουµε νά πιστεύουµε, µᾶς ἐνδιαφέρει ὅλους ἡ Ἀλήθεια καί ὄχι ἡ δικαίωση κάποιων προσώπων.

 

 

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΗΣ κ. ΛΟΤΤΗΣ ΑΛΕΞΑΚΟΥ-ΚΑΛΟΥΤΑ

Σεβαστέ μας πατέρα Βασίλειε,

Διάβασα μέ ἐνδιαφέρον ἀλλά καί μέ κάποια ἔκπληξη τήν ἐπιστολή τοῦ κ. Ἰ. Μηλιώνη, πού ἀπεστάλη στήν «Ἐνοριακή Εὐλογία». Σίγουρα δέν γνώριζα τίποτα γιά στενή σχέση καί ἀποδοχή τῶν ἀρχῶν τῆς Θεοσοφικῆς Ἑταιρείας ἀπό τή Μοντεσσόρι, ἀλλά σίγουρα, ἐπίσης, δέν εἶχα καμία πρόθεση νά τήν “ἐκθειάσω”, οὔτε ὡς Χριστιανή οὔτε ὡς πρόσωπο. Σκοπός τοῦ ἄρθρου ἦταν νά προσφέρει μιά ἀπάντηση, ἀπό μιά διεθνῶς καταξιωμένη παιδαγωγό, στό ζήτημα τῆς θρησκευτικῆς ἐκπαίδευσης τῶν παιδιῶν, τήν ὥρα πού στή χώρα μας ἀμφισβητεῖται καί διαπομπεύεται ὁποιοσδήποτε συσχετισμός τῆς παιδείας μέ τόν χριστιανισμό. Μιά ἀπάντηση ἀπό τόν προηγούμενο αἰῶνα, πού φαίνεται πιό σύγχρονη καί εὐαίσθητη γιά τίς πραγματικές ἀνάγκες τοῦ παιδιοῦ ἀπό τίς “ξύλινες” καί ἀμοραλιστικές ἀπόψεις πού ἀκούγονται σήμερα.

Ἀλλά ἐφ’ ὅσον τό ζήτημα προέκυψε, ἔπρεπε νά ἐρευνηθεῖ. Καταρχάς, μέσῳ τῶν συνδέσμων πού προσφέρει ὁ ἐπιστολογράφος.

1) Ὁ πρῶτος σύνδεσμος ἀφορᾶ στήν Ι.Μ. Γλυφάδας, πού γραπτά συμβουλεύει νά προσέχουν οἱ Χριστιανοί διάφορα ἐναλλακτικά ἀλλά καί τά μοντεσσοριανά σχολεῖα, ἐπειδή ἡ Μοντεσσόρι εἶχε ἀποδεχτεῖ τίς ἀρχές τοῦ Θεοσοφισμοῦ, χωρίς, ὅμως, νά δίνει ἄλλα στοιχεῖα, γιά τό ποῦ ἀντλεῖ αὐτά τά στοιχεῖα. Σίγουρα πρέπει ὅλοι οἱ γονεῖς σήμερα νά εἶναι ἰδιαίτερα προσεκτικοί μέ τό σχολεῖο τοῦ παιδιοῦ τους. Στό δημόσιο σχολεῖο τῆς περιοχῆς μας ὑπάρχει μάθημα γιόγκα καί ἔχω ἴδια ἄποψη ἀπό παιδιά μικρῶν τάξεων πού κάνουν γιόγκα γιά νά δοῦν “μέσα τους” ἀλλά καί “μέσα ἀπό τοίχους”! Ὁ πνευματισμός, ἀντικαθιστᾶ τήν πνευματικότητα καί εἶναι φαινόμενο τῆς παρακμῆς καί, δυστυχῶς, τῆς ἐποχῆς μας.

Μοντεσσοριανά σχολεῖα, στό πρόσφατο παρελθόν, ἦταν κάποια σχολεῖα πού μόνο στό ὄνομα εἶχαν σχέση μέ τήν παιδαγωγική τῆς Μοντεσσόρι. Δέν ὑπάρχει νομική προστασία τοῦ ὀνόματος. Σήμερα, Μοντεσσοριανά σχολεῖα (τά περισσότερα ἐκ τῶν ὁποίων εἶναι σχετικά καινούρια), πρέπει νά θεωροῦμε μόνο τά σχολεῖα ἐκεῖνα στά ὁποῖα διδάσκουν παιδαγωγοί πού ἔχουν μέ ἐπιτυχία ὁλοκληρώσει τήν εἰδική –καί ἐξαιρετικά ἀπαιτητική– κατάρτιση πού προσφέρει ὁ Διεθνής Μοντεσσοριανός Σύνδεσμος καί ἔχουν τήν εἰδική πιστοποίηση. Ὁ Σύνδεσμος αὐτός, (Association Montessori International, AMI) ἔχει ἱδρυθεῖ ἀπό τήν ἴδια τή Μαρία Μοντεσσόρι καί ἐκπροσωπεῖται πιά στήν Ἑλλάδα ἀπό καθηγήτρια διεθνοῦς καταξίωσης. Τό πρόγραμμα τό ἴδιο θεωρεῖται ἀπό τά καλύτερα διεθνῶς. Ἔπιπλεον, ἔχω ἰδία ἄποψη γιά ὅλα σχεδόν τά σχολεῖα πού πληροῦν αὐτή τήν προδιαγραφή, στήν εὐρύτερη περιοχή τῆς Ἀθήνας καί μπορῶ νά πῶ μέ βεβαιότητα, ὅτι σέ αὐτά δέν γίνεται καμιά πνευματική ἐκπαίδευση, οὔτε χριστιανική, οὔτε ἄλλη.

2) Ὁ δεύτερος σύνδεσμος πού προτείνει ὁ ἐπιστολογράφος εἶναι ἕνα ἄρθρο ἑνός μέλους τῆς Θεοσοφικῆς ἑταιρείας, στήν ἱστοσελίδα τους. Ἡ γυναίκα αὐτή, ἁπλά ἀναφέρει τή γνωριμία τῆς Μοντεσσόρι μέ 3 θεοσοφιστές τῆς ἐποχῆς της. Τήν Annie Besant, πού ἦταν κοινωνική ἀκτιβίστρια τῆς ἐποχῆς καί ἔδινε ὁμιλίες γιά διάφορα θέματα καί τό ζεῦγος Arundale, οἱ ὁποῖοι ἦσαν οἱ χορηγοί τῶν ὁμιλιῶν της στήν Ἰνδία. Πέρα ἀπό τήν ἀναφορά τῆς γνωριμίας, τό ἄρθρο δέν προσφέρει καμιά ἄλλη ἔνδειξη γιά τήν ἀποδοχή τῶν ἀρχῶν αὐτῶν ἀπό τήν ἴδια τή Μοντεσσόρι. Δέν πιστεύω ὅτι ἡ ἁπλῆ ἀναφορά τοῦ ὀνόματός της ἀπό θεοσοφιστές ἀρκεῖ γιά νά χαρακτηρίσουμε καί τήν ἴδια. Εἶναι ἐξ ἄλλου γνωστό ὅτι ἡ Μασσωνία, οἱ παραθρησκεῖες καί οἱ θεοσοφιστές ἐπιχειροῦν μέ δολίους τρόπους νά παρουσιάσουν διαπρεπεῖς ἀνθρώπους ὡς τάχα μέλη τῶν ὀργανώσεών τους.

3) Ἡ τρίτη ἀναφορά στήν ἐπιστολή ἀφορᾶ στό σημαντικότερο σύγγραμμά της, τόν “Ἀφομοιωτικό Νοῦ”. Στήν ἐπιστολή δέν ἀναφέρεται κάποια συγκεκριμένη σελίδα, ὅπου συναντᾶμε αὐτές τίς ἐκφράσεις. Εἶναι ἕνα ἔργο πού ἔχω μελετήσει καί συνεχίζω νά μελετῶ καί δέν μπορῶ νά θυμηθῶ νά ἔχω συναντήσει αὐτές τίς ἐκφράσεις.

Ἴσως ὑπάρχει καί κάποιο θέμα μετάφρασης ἐδῶ. Τά κείμενα αὐτά ἦσαν ὁμιλίες πού δόθηκαν στά Ἰταλικά, μεταφράζονταν ἐκείνη τή στιγμή ἀπό τό γιό της στά ἀγγλικά καί γράφτηκαν μέ βάση σημειώσεις ἑνός Ἰνδοῦ δικηγόρου. Αὐτή ἦταν ἡ πρώτη ἔκδοση τοῦ ἔργου. Ἀργότερα ἡ Μοντεσσόρι ἐπιμελήθηκε ξανά τό κείμενο στά ἰταλικά. Ἀλλά ἴσως οἱ ἐκφράσεις αὐτές νά βρίσκονται σέ Ἑλληνική μετάφραση τῆς πρώτης ἔκδοσης. Ἴσως, ἐπίσης, μέσα στό κείμενο, νά λειτουργοῦν μέ ἄλλο τρόπο ἀπό αὐτόν πού φανταζόμαστε βλέποντάς τις ἀποκομμένες, ἤ νά εἶναι προσθῆκες τοῦ Ἰνδοῦ δικηγόρου.

Τέλος, δέν ἐπιβεβαιώνεται οὔτε μέ τεκμηρίωση, ἀλλά οὔτε μέ ἁπλῆ ἀναφορά στίς δύο ἐκτενεῖς βιογραφίες της¹ καί σέ ὅσα ἔργα της ἔχω μελετήσει, ἀλλ’ οὔτε κἄν στό διαδίκτυο ὅτι ἡ Μοντεσσόρι ἀπεδέχετο τίς ἀρχές καί τά πιστεύματα τῆς Θεοσοφικῆς Ἑταιρείας τῆς ἐποχῆς της. Ἐλπίζω καί ἐπιθυμῶ,  ἄν ὑπάρχουν ἄλλες πληροφορίες, νά ἔχουμε τήν εὐκαιρία νά τίς δοῦμε, ὥστε καί ἐγώ νά παύσω νά πλανῶμαι.

Ἴσως κάποιος εἰδικός βιογράφος της, νά μπορεῖ νά μᾶς ἐπιβεβαιώσει ἤ νά διαψεύσει μέ περισσότερη πειστικότητα τό ἄν ἡ Μοντεσσόρι ἔπαψε ποτέ νά εἶναι Χριστιανή.

Αὐτό πού μποροῦμε νά κάνουμε ἐμεῖς, εἶναι νά ἀναφέρουμε αὐτά πού γνωρίζουμε μέ βεβαιότητα. Ὅτι οὔτε στή θεωρία τῶν ἔργων της, οὔτε στήν πρακτική ἐφαρμογή της στά σχολεῖα της, ὑπάρχει ἡ παραμικρή ἀναφορά σέ κάποια ἐναλλακτική πίστη.

Αὐτό πού συναντάει κανείς, εἶναι τό ἀντίθετο:

1) Μέ πολύ μεγάλη συχνότητα στό ἔργο τῆς Μοντεσσόρι γίνεται ἀναφορά στή Χριστιανική πίστη.

Τό ἔργο πού προαναφέραμε, «ὁ Ἀφομοιωτικός Νοῦς», εἶναι ἐνδιαφέρον παράδειγμα, γιατί ἐξηγεῖ καί τήν πιθανή παρεξήγηση. Τό 1939 ἡ Μοντεσσόρι, στά 69 της χρόνια καί ἔχοντας διαφωνήσει μέ τό καθεστώς Μουσολίνι στήν Ἰταλία, δέχτηκε τήν πρόσκληση τοῦ ζεύγους Arundale νά διδάξει τήν μέθοδό της σέ μιά σειρά διαλέξεων στήν Ἰνδία. Ἐκείνη τήν ἐποχή, ὁ ἀναλφαβητισμός ἔπληττε πάνω ἀπό τό 90% τοῦ πληθυσμοῦ σέ μιά χώρα πάμπτωχη. Ἡ μέθοδός της πού ἐνδείκνυται γιά ἐφαρμογή σέ μή ἀστικές καί μή προνομιοῦχες περιοχές, ἦταν ἡ ἐνδεδειγμένη λύση.

Ἡ Μοντεσσόρι ἔδωσε ἀρχικά μιά σειρά διαλέξεων σέ 300 Ἰνδούς παιδαγωγούς καί φοιτητές παιδαγωγικῆς. Πολλοί ἔκαναν σημαντικές θυσίες γιά νά μπορέσουν νά παρευρεθοῦν: δανείστηκαν, πούλησαν οἰκογενειακά περιουσιακά στοιχεῖα ἤ ἔκαναν μεγάλο ταξίδι, παρ’ ὅλες τίς δυσκολίες τῆς ἐποχῆς, γιά νά διδαχθοῦν τήν μέθοδό της, σέ ἕναν αὐτοσχέδιο πρόχειρο καταυλισμό μέ οἰκίσκους ἀπό φύλλα καί καλαμιές.

Τό ἔργο αὐτό, «ὁ Ἀφομοιωτικός Νοῦς», εἶναι οἱ σημειώσεις πού κρατήθηκαν ὅσο ἐκείνη δίδασκε (μιλοῦσε πάντα χωρίς σημειώσεις, ἀκόμα καί ὅταν ἀπευθύνθηκε στά Ἡνωμένα Ἔθνη). Ἄς ἔχουμε, λοιπόν, στό νοῦ μας, ὅτι τό κείμενο αὐτό εἶναι μιά ὁμιλία πού ἀπευθύνεται σέ 300 Ἰνδούς παιδαγωγούς, οἱ ὁποῖοι ἔχουν τίς θρησκεῖες τοῦ τόπου τους. Παρ’ ὅλα αὐτά, παρ’ ὅλο πού δέν ἀπευθύνεται σέ συμπολῖτες της Χριστιανούς, ἡ Μοντεσσόρι στήν τελευταία της ὁμιλία κλείνει μέ μιά ἀνάλυση τῆς ἐπιστολῆς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου πρός Κορινθίους. Ἡ τελευταία παράγραφος τοῦ ὀγκώδους αὐτοῦ συγγράματος, ξεκινάει ἔτσι:

“Καταλαβαίνουμε τώρα τά λόγια τοῦ Ἀποστόλου, ὅτι ἀπό τήν ἀγάπη ξεκινοῦν ὅλα.” καί τελειώνει ἔτσι:

“Το μονοπάτι αὐτό πρέπει νά ἀκολουθήσει ὁ ἄνθρωπος μέ ἀγωνία καί φροντίδα, ἄν θέλει νά φτάσει στή λύτρωση καί στήν ἑνότητα τῆς ἀνθρωπότητας, ὅπως τοῦ ὁρίζει ὁ προορισμός του.²”

Γενικά στό ἔργο της, οἱ ἀναφορές της στήν Ἁγία Γραφή εἶναι πολύ συχνές. Σέ ἄλλο βιβλίο της, «τό Μυστικό τῆς Παιδικῆς Ἡλικίας», μπορεῖ νά μετρήσει κανείς 13 ἀναφορές στήν Ἁγία Γραφή στίς πρῶτες 100 περίπου σελίδες³. Στά 20 περίπου βιβλία της πού ἔχουν κυκλοφορήσει, εἴτε εἶναι ἀπό διαλέξεις εἴτε ἐξ ἀρχῆς γραπτά κείμενα, οἱ ἀναφορές στόν Ἰησοῦ Χριστό, στή Παναγία,  στόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Πρόδρομο καί, κυρίως, στό Θεό, εἶναι ἀναπόσπαστα μέρη τοῦ κειμένου. Συχνά χρησιμοποιεῖ ὁλόκληρα ἐδάφια ἀπό τήν Καινή Διαθήκη γιά νά φωτίσει κάποιο θέμα πού ἀφορᾶ στήν παιδική ψυχολογία.

2) Ἔμβλημα τῶν σχολείων της σέ ὅλο τόν κόσμο, ἤθελε νά εἶναι μιά ζωγραφική ἀπεικόνιση τῆς Παναγίας μέ τόν νεογέννητο Χριστό, ὑπό τό βλέμμα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Πρόδρομου, στόν ὁποῖο ἀναφέρεται ἰδιαίτερα συχνά. Ἕνα ἔργο τοῦ Ἰταλοῦ ζωγράφου Ραφαήλ. Γράφει ἡ Μοντεσσόρι στό ἔργο της “Πρακτικός Ὁδηγός στή Μέθοδό Μου”:

“Ἀνάμεσα στά ζωγραφικά ἔργα στό Σπίτι τῶν Παιδιῶν στή Ρώμη, ἔχουμε τήν “Παναγία τῆς Καθέδρας” τοῦ Ραφαήλ καί αὐτή τήν εἰκόνα (picture) ἔχουμε διαλέξει ὡς τό ἔμβλημα τῶν Σπιτιῶν τῶν Παιδιῶν…. Καί, ἄν ἔρθει ἡ μέρα πού θά ὑπάρχουν Σπίτια τῶν Παιδιῶν σέ ὅλο τόν κόσμο, εὐχή μας εἶναι νά ἔχει αὐτό τό ἔργο τοῦ Ραφαήλ, τή θέση του σέ κάθε σχολεῖο. … Τά παιδιά, φυσικά, δέν μποροῦν νά κατανοήσουν τή συμβολική σημασία τῆς Παναγίας τῆς Καθέδρας, ἀλλά θά δοῦν κάτι πιό ὄμορφο ἀπό αὐτό πού βλέπουν σέ πιό συνηθισμένες εἰκόνες, ὅπου βλέπουν μητέρα, πατέρα καί παιδιά. Καί ἡ σταθερή συντροφιά αὐτῆς τῆς εἰκόνας θά ἀφυπνίσει στήν καρδιά τους, μιά θρησκευτική αἴσθηση.⁴”

 

3) Θρησκευτική ἐκπαίδευση—Θεωρία:

Στό ἔργο της ὑπάρχει εἰδικό ὑλικό σχετικά μέ τήν θρησκευτική ἐκπαίδευση τοῦ παιδιοῦ ὡς σημαντικό κομμάτι τῆς πνευματικῆς του ἀνάπτυξης.

• “ Ἐξηγῶντας τή Θεία Λειτουργία στά Παιδιά”⁵ καί
• “Τό Παιδί στήν Ἐκκλησία”⁶ εἶναι δύο βιβλία πού κυκλοφοροῦν καί σήμερα. (Γιά νά προσφέρουμε μιά πληρέστερη εἰκόνα, συνημμένα εἶναι στά περιεχόμενα)
• “Ἡ Ζωή τοῦ Χριστοῦ”, ἕνα ἔργο πού ἐξιστορεῖ τά γεγονότα τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ γιά τά πολύ μικρά παιδιά (3-6 ἐτῶν), ἔτσι ὥστε νά συμπίπτουν μέ τό λειτουργικό ἔτος καί
• The Missal (Τό Συναξάρι) γιά παιδιά 8-15 ἐτῶν, καθώς καί διάφορες διαλέξεις, ὅπως:
• “Ἡ θρησκευτική ἐκπαίδευση”, στό βιβλίο της “Οἱ Διαλέξεις στό Λονδῖνο, 1946”.
• Ὑπάρχουν καί ἄλλα βιβλία καί κείμενα, πού σήμερα δέν κυκλοφοροῦν⁷, ἀλλά πού ἡ ἴδια θεωροῦσε σημαντικά γιά τή μέθοδο, ὅπως:
• “ Ἡ Θεία Λειτουργία καί ἡ Παιδαγωγική Διδασκαλία τῆς Θείας Λειτουργίας”⁸.
• Τέλος, εἶχε ἡ ἴδια δώσει καί εἰδική σειρά διαλέξεων, εἰδική κατάρτιση γιά τήν θρησκευτική ἐκπαίδευση, στό Assumption College στό Λονδίνο, τό 1936.

Ἐπιπλέον, μέ βάση τή θεωρία της, ἡ Sofia Caveletti σέ συνεργασία μέ τή μοντεσσοριανή δασκάλα καί πρώην βοηθό τῆς Μοντεσσόρι, Gianna Gobi, ἀνέπτυξε ἕνα μοντέλο κατήχησης γιά παιδιά ἀπό 3 ὡς 12 ἐτῶν τό ὁποῖο ὀνομάζεται “ Ἡ Κατήχηση τοῦ Καλοῦ Ποιμένος”. Οἱ θεωρία καί οἱ ἐμπειρίες τους εἶναι σέ δύο βιβλία:

• Τό Θρησκευτικό Δυναμικό τοῦ Παιδιοῦ (3-6 ἐτῶν)
• Τό Θρησκευτικό Δυναμικό τοῦ Παιδιοῦ (6-12 ἐτῶν) καί
• Διδάσκοντας Δογματική καί Λειτουργική. (6-12 ἐτῶν)⁹

4) Θρησκευτική ἐκπαίδευση—Πράξη:

Τά μοντεσσοριανά σχολεῖα δέν ἔχουν τήν θρησκευτική ἐκπαίδευση ἐνσωματωμένη στό ἐκπαιδευτικό τους πρόγραμμα. Ὑπάρχουν βέβαια καί ἐξαιρέσεις ὅπου γίνεται ἕνας συνδυασμός τῆς κλασσικῆς ἐκπαίδευσης καί τῆς θρησκευτικῆς ἐκπαίδευσης μέσῳ τῆς μεθόδου τῆς Κατήχησης τοῦ Καλοῦ Ποιμένος¹⁰. Συνήθως, ἡ θρησκευτική ἐκπαίδευση γίνεται ξεχωριστά, στίς ἐνορίες.

Ἡ θρησκευτική ἐκπαίδευση μέσῳ τῆς μοντεσσοριανῆς ἀγωγῆς, μετά ἀπό 65 χρόνια,  εἶναι σήμερα σέ 37 χῶρες τοῦ κόσμου καί ἔχει κατηχήσει πολλές χιλιάδες παιδιά. Ἔχει τροποποιηθεῖ γιά νά εἶναι σύμφωνη μέ τούς κανόνες τῆς Ὀρθοδοξίας καί ἐφαρμόζεται σέ τοὐλάχιστον 18 ὀρθόδοξες ἐνορίες τῶν ΗΠΑ, μέ τήν εὐλογία τῶν Μητροπόλεων σέ κάθε πολιτεία, ἀλλά καί σέ ἄλλες χῶρες. Πρός τό παρόν βρήκαμε μοντεσσοριανά Ὀρθόδοξα κατηχητικά στή Ρουμανία καί στή Νότιο Ἀφρική ἀλλά ἴσως νά ὑπάρχουν καί ἀλλοῦ.

Τό βασικό χαρακτηριστικό τῶν μοντεσσοριανῶν κατηχητικῶν, λέγεται ὅτι εἶναι ἡ βαθιά ἱκανοποίηση, ἡ μᾶλλον ἡ χαρά, πού αἰσθάνονται τά παιδιά καί ἡ προθυμία μέ τήν ὁποία συμμετέχουν. Ἡ διδασκαλία εἶναι ἔμμεση καί γίνεται μέ βιωματικό τρόπο σέ μιά ἀτμόσφαιρα ἡσυχίας καί εὐλάβειας, σέ εἰδικά διαμορφωμένο χῶρο, ὁ ὁποῖος ἐπιτρέπει στό παιδί νά μάθει μέσῳ τῆς ἐμπειρίας καί τῆς κατάλληλης δραστηριότητας.

Children take great delight in being part of Catechesis. Dr. Cavalletti writes,

It is an incontestable fact, to which we have borne and still bear witness, that children come with joy to their religious instruction; a fact which does not seem as natural to some people as to others. Most people think that it is necessary to attract children to religious instruction by means which are external to the subject itself, such as games, rewards, amusements of various kinds. We have established, on the other hand, that children come to us as to a feast; and often, after two hours fully devoted to lessons, it is still quite an effort to get them to go home¹¹.

Σύμφωνα μέ τή Μοντεσσόρι ἀλλά καί τίς Καβαλέττι καί Γκόμπι, ὁ λόγος πού αὐτό συμβαίνει εἶναι γιατί τό σύστημα αὐτό προσφέρει στό παιδί κάτι τό ὁποῖο τό ἴδιο τό παιδί ζητάει, μέ τρόπο πού ἀνταποκρίνεται στίς ἀναπτυξιακές του ἀνάγκες, στή φύση του, πού εἶναι ριζικά διαφορετική ἀπό τοῦ ἐνήλικα. Αὐτό τό σημεῖο εἶναι ἰδιαίτερα σημαντικό.

Συμπερασματικά:

Τελικά, ἐπηρρεάστηκε ἡ Μοντεσσόρι ἀπό τούς θεοσοφιστές;

Γιά μᾶς πού δέν εἴμαστε εἰδικοί βιογράφοι της, θά ἦταν ἀνεύθυνο νά ἀπαντήσουμε μέ βεβαιότητα γιά μιά γυναῖκα πού ἔχει πεθάνει πρίν ἀπό 70 χρόνια. Αὐτό πού μποροῦμε νά ποῦμε εἶναι ὅτι στό γραπτό ἔργο της, στίς βιογραφίες της καί στά Ἑλληνικά σχολεῖα ὅπου διδάσκουν πιστοιποιημένοι Μοντεσσοριανοί παιδαγωγοί, δέν ὑπάρχει κανένα ἶχνος, καμία τέτοια ἔνδειξη.  Ἐπίσης ξέρουμε ὅτι ὅταν, ἀποκλεισμένη στήν Ἰνδία λόγῳ τοῦ πολέμου καί φιλοξενούμενη τῶν θεοσοφιστῶν Arundale, ρωτήθηκε ἀπό μία δημοσιογράφο ἄν εἶναι θεοσοφίστρια, ἀπάντησε μᾶλλον ἐκνευρισμένα: “Εἶμαι Μοντεσσοριανή!” Τέλος, μετά τήν 7χρονη παραμονή της στήν Ἰνδία, ἔδωσε μιά διάλεξη στό Λονδίνο μέ θέμα τήν θρησκευτική ἐκπαίδευση. Ἀκόμα καί σέ αὐτό τό κείμενο, δέν φαίνεται καμία τέτοια ἐπιρροή… Ἄν ὁ ἐπιστολογράφος ἔχει κάποια ἄλλη πληροφορία, μέ ἐνδιαφέρον θά τήν ἐρευνήσουμε.

Μήπως ὅμως τό ζητούμενο δέν εἶναι τελικά αὐτό;

Ἡ Μοντεσσόρι μᾶς ἐνδιαφέρει ὄχι τόσο ὡς πρόσωπο, ὅσο ὡς παιδαγωγός. Ἐφ’ ὅσον στό παιδαγωγικό της ἔργο (θεωρία)  καί στά σχολεῖα πού ἀκολουθοῦν τό σύστημά της (πράξη), δέν ὑπάρχει τέτοια ἐπιρροή, τό θέμα μᾶλλον χάνει τό ἐνδιαφέρον του.

Αὐτό πού εἶναι πολύ πιό ἐνδιαφέρον —καί πρέπει νά εὐχαριστήσουμε τόν κ. Ἰωάννη Μηλιώνη πού φέρνοντας κάποιες ὑποψίες στό φῶς μᾶς ὤθησε νά τό ἐρευνῆσουμε— εἶναι τό ἔργο της στήν ἐκπαίδευση καί εἰδικότερα στή θρησκευτική ἐκπαίδευση!

Ἡ Μοντεσσόρι δέν ἐφεῦρε μιά μέθοδο. “Ἀνακάλυψε” κάτι πού πάντα ὑπῆρχε, δηλαδή κάποια χαρακτηριστικά τῆς παιδικῆς ἡλικίας, τά ὁποῖα, σύμφωνα μέ τήν ἴδια, εἶναι δῶρα τοῦ Θεοῦ στό παιδί ἀλλά καί στόν ἐνήλικα, καί σέ ὅλη τήν ἀνθρωπότητα, μέσῳ τοῦ παιδιοῦ. Ἔπειτα, μέ βάση τήν ἐπιστημονική παρατήρηση, διαμόρφωσε τό ὑλικό καί τόν τρόπο παρουσίασής του ἔτσι πού νά ἀνταποκρίνεται στά χαρακτηριστικά τοῦ παιδιοῦ, στίς ἀναπτυξιακές του ἀνάγκες, ξεχωριστά γιά κάθε ἡλικία.

Τό ἀποτέλεσμα εἶναι ἀξιοθαύμαστο καί μπορεῖ νά τό παρατηρήσει κανείς σέ ὁποιοδήποτε καλό μοντεσσοριανό σχολεῖο. Μιά ἀτμόσφαιρα ἤρεμης, πειθαρχίας καί τάξης, ὅπου τα παιδιά, ἀπό πολύ μικρά ὡς μεγάλα, ἐργάζονται χαρούμενα καί συγκεντρωμένα. Τά ἀποτελέσματα εἶναι θεαματικά: γιά παράδειγμα, παιδιά Νηπιαγωγείου, πού γνωρίζουν τά μαθηματικά τῆς τρίτης τάξης καί μποροῦν ὄχι μόνο νά διαβάσουν καί νά γράψουν, ἀλλά νά κάνουν καί ἀναλύσεις τῶν γραφομένων. Γνωρίζουν τά βασικά στοιχεῖα τῆς γεωγραφίας τοῦ κόσμου, τίς χῶρες κάθε ἠπείρου καί τίς σημαῖες τους, γιά παράδειγμα, καλύτερα ἀπό τούς περισσότερους ἐνήλικες. Καί τό ἴδιο ἰσχύει γιά γενικές γνώσεις πολιτισμοῦ. Ἀλλά, τό σημαντικό δέν εἶναι αὐτό. Τό σημαντικό εἶναι τό ἐνδιαφέρον καί ἡ χαρά μέ τήν ὁποία γίνεται αὐτή ἡ ἐργασία ἀπό τό κάθε παιδί.

Ἄν αὐτή ἡ πραγματικότητα μπορεῖ νά ἐπεκταθεῖ καί στήν θρησκευτική ἐκπαίδευση, ὅπου τό ἔργο τῆς μεγάλης παιδαγωγοῦ παραμένει σέ σημαντικό βαθμό ἄγνωστο καί ἀνεκμετάλλευτο, ἴσως αὐτή θά εἶναι ἡ μεγαλύτερη προσφορά της στήν ἐκπαίδευση.

Ἐλπίζοντας σέ μιά συνέχεια αὐτῆς τῆς ἐνδιαφέρουσας συζήτησης καί μέ βαθιά εὐγνωμοσύνη γιά τήν ἐκπαίδευση καί καθοδήγηση πού μᾶς προσφέρετε, σέ ἐνηλίκους καί παιδιά.

                                      

Ζητῶντας πάντα τήν εὐχή σας, 

Λόττη Ἀλεξάκου-Καλουτᾶ

«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ»  - Ἀρ. Φύλλου 188

Ἔτος 2018

 

     Ὑποσημειώσεις:

1. Kramer, RIta: Maria Montessori, A Biography, University of Chicago Press, 1976
2. Standing, E.M.: Maria Montessori, Her Life and Work, Plume Books, 1984
3. Ὁ Δεκτικός Νοῦς, ἐκδόσεις Γλάρος 1980
4. Μοντεσσόρι, Μαρία, Τό Μυστικό τῆς Παιδικῆς Ἠλικίας, ἐκδόσεις Γλάρος, σελ. 31, 33, 35, 37, 44, 53, 56, 77, 82, 90, 115, κ.ἄ.
5. Dr. Montessori’s Own Handbook, p.
6. Explaining the Mass to Children
7. Montessori, Maria: The Child in the Church
8. Τeaching Doctrine and Liturgy, p.29
9. Γιά παράδειγμα: “The Liturgy and the Pedagogical Teaching of the Liturgy” in Report of the Liturgical Congress of Monserrat
10. Cavaletti, Sofia and Gobbi, Gianna: Teaching Doctrine and Liturgy, The Montessori approach. Alba House, A Division of St.Paul Publications, Staten Island, New York, 1964
11. Cavaletti, Sofia and Gobbi, Gianna: Teaching Doctrine and Liturgy, The Montessori approach. Alba House, A Division of St.Paul Publications, Staten Island, New York, 1964

12. The Child in the Church, p.128