ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ Ι. Μ. ΒΑΤΟΠΕΔΙΟΥ

Ἀπό τόν π. Βασίλειον Ε. Βολουδάκην

Περί τοῦ Καθαγιασμοῦ Ἑνός Μόνον Ἁγίου Ποτηρίου

σέ μία Θ. Λειτουργία

Εὐχαριστῶ πολύ τήν Ἁγιορειτική  Ἱ.Μονή Βατοπεδίου γιά τήν προσοχή πού ἔδειξε στό ἄρθρο μου «ΠΛΑΝΗ Ο ΚΑΘΑΓΙΑΣΜΟΣ ΔΥΟ ΑΓ. ΠΟΤΗΡΙΩΝ ΕΙΣ ΜΙΑΝ Θ.ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΝ» («Ὀρθόδοξος Τύπος» 3-2-2017) –ἔστω καί ἄν αὐτή ἡ προσοχή της,  ὅπως σημειώνει, δέν ὀφείλεται σέ αὐτό καθ’ἑαυτό τό σκεπτικό τοῦ ἄρθρου μου ἀλλά στό ὅτι δημοσιεύθηκε «στήν δημοφιλῆ ἐφημερίδα ‘’Ὀρθόδοξος Τύπος’’»– ἀδυνατῶ, ὅμως νά τήν ἐπαινέσω γιά τόν τρόπον πού ἐπέλεξε νά ἀπαντήση στό κείμενό μου, ἰδίως δέ γιά τό περιεχόμενο τῆς ἀπαντήσεώς της.

Ἐξηγοῦμαι εὐθύς:

Α) Ὡς πρός τόν τρόπον:

1.  Ἡ Ἱ. Μονή ἔκρινε γιά δικούς της λόγους –παρά τήν δεοντολογία– ὅτι δέν ἔπρεπε νά δημοσιεύση τήν πρός ἐμένα ἀπάντησή της στόν «Ὀρθ. Τύπον» ἤ στήν «ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ», ἔντυπα τά ὁποῖα εἶχαν δημοσιεύσει τό ἄρθρο μου καί οἱ ἀναγνῶστες εἶχαν γνώση τοῦ περιεχομένου του καί ἦσαν εἰς θέσιν νά ἀξιολογήσουν καί τό ἀπαντητικό ἁγιορειτικό κείμενο, οὔτε τό παρέθεσε ὁλόκληρο στούς δικούς της ἀναγνῶστες γιά νά κρίνουν ἀμερόληπτα, ἀλλά τό ἀνήρτησε στό διαδίκτυο(!) στήν δική της ἱστοσελίδα «ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ», στίς 17 Αὐγούστου 2017, ἕξι ὁλόκληρους μῆνες μετά τήν δική μου δημοσίευση, χωρίς νά μοῦ κοινοποιήση τό περιεχόμενο τῆς ἀναρτήσεώς της, ἐνῶ ἐμμέσως στό κείμενό της μέ καλεῖ νά προσκομίσω ἀναιρετικά ἐπιχειρήματα τῆς κριτικῆς της! Εὐτυχῶς, κάποιο πνευματικό μου παιδί μέ πληροφόρησε γιά τήν ἀνάρτηση καί ἔτσι ἔλαβα γνώση στό τέλος Αὐγούστου(!), ἀλλά δέν εἶχα χρονικά περιθώρια νά ἀπαντήσω ἀμέσως λόγω ἑτοιμασίας ἄλλων ἄρθρων μου, πού εἶχαν προτεραιότητα
2. Ἡ Ἱ. Μονή παρουσιάζεται στήν ἀπάντησή της ὡς βαρύτατα θιγομένη ἀπό τίς (ὅπως γράφει) «τολμηρές καί πρόχειρες ἐκφράσεις» τοῦ ἄρθρου μου, καί σπεύδει νά προστατεύση μέ τήν ἀπάντησή της τούς πιστούς «ώστε να μην οδηγούνται οι πιστοί σε πραγματική πλάνη και να βασανίζονται οι συνειδήσεις των αδυνάτων»! (Σημ.: παραθέτω τίς παραπομπές μου στό κείμενο τῆς Μονῆς σέ μονοτονικό, ὅπως ἐκείνη τό ἀνήρτησε στό διαδίκτυο).

 Τό κείμενό μου, ὅμως, δέν ἐγράφη γιά τήν Ἱ. Μονή Βατοπεδίου (στό ἑξῆς Ι.Μ.Β.), ἀφοῦ δέν ἐγνώριζα κἄν ὅτι ἐφαρμόζει αὐτήν τήν πρακτική, ἀλλά ἐγράφη γιατί πράγματι οἱ συνειδήσεις τῶν πιστῶν ἐταράσσοντο μέ τήν ἀπροσδόκητη καινοτομία τῆς εὐλογήσεως δύο καί πλέον Ποτηρίων σέ μία Θ.Λειτουργία, πού ἄρχισαν νά παρουσιάζουν καί ἐνοριακοί Ναοί τῶν Ἀθηνῶν, ἐπηρεασμένοι ἀπό ἕνα ἤ περισσοτέρους Ἐπισκόπους πού ‘’ἐλάνσαραν’’ ἐσχάτως αὐτή τή μόδα.  Συνέπεσε δέ, κατά τό ἴδιο διάστημα νά ἐκδοθῆ ‘’ὁδηγία’’ ἀπό τήν Συνοδική Ἐπιτροπή ἐπί τῆς Θ.Λατρείας, ἡ ὁποία ἀπήντησε θετικά σέ Μητροπολίτη, ὁ ὁποῖος, βλέποντας σέ φωτογραφία συνάδελφόν του Μητροπολίτη νά λειτουργῆ μέ πλέον τοῦ ἑνός ἅγια Ποτήρια, ἔθεσε στήν ἐν λόγῳ Ἐπιτροπή γραπτῶς σχετικό ἐρώτημα, ἀπορημένος ἀπό τήν ξαφνική Τελετουργική ἀλλαγή!

 Τό ἄρθρο μου, λοιπόν, ἐγράφη γι’αὐτόν τόν λόγο. Ἀπεσιώπησα, ὅμως, τήν ἐσφαλμένη γνωμοδότηση τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς γιά λόγους σεβασμοῦ καί ἀρκέσθηκα νά  ἀναιρέσω τό σκεπτικό τῆς ἐπιχειρηματολογίας της. Τώρα, ἀπό τήν ἐπίκριση τοῦ ἄρθρου μου, γίνεται πιά φανερό ὅτι μία πηγή ἀπό τήν ὁποία ἀντέγραψαν –κάποιος ἤ κάποιοι– Ἐπίσκοποι αὐτήν τήν Τελετουργική καινοτομία, εἶναι καί ἡ Ι.Μ.Β.

Β) Ὡς πρός τό περιεχόμενο:

1.  Μιά πρώτη καί γενική παρατήρηση γιά τό περιεχόμενο τῆς ἀπαντήσεως τῆς Ι.Μ.Β. εἶναι ὅτι ἀποσιωπᾶ ἐντελῶς τό κέντρο βάρους τοῦ θέματος τοῦ ἄρθρου μου, στό ὁποῖο ὀφείλετο καί ὁ ‘’βαρύς’’ τίτλος του, «Πλάνη ὁ Καθαγιασμός δύο ἁγ. Ποτηρίων εἰς μίαν Θ.Λειτουργίαν». Καί τό κέντρο βάρους ἦταν ἡ πλάνη ὅτι δέν κοινωνοῦμε Αἵματος Χριστοῦ ἐάν στό καθαγιασθέν περιεχόμενο τοῦ ἁγίου Ποτηρίου προστεθῆ μετά τόν Καθαγιασμό καί νέα ποσότης Νάματος. Αὐτός εἶναι ὁ λόγος πού ἰσχυρίζονται οἱ ἀκολουθοῦντες τήν πρακτική τῆς εὐλογήσεως δύο ἤ περισσοτέρων ἁγίων Ποτηρίων. Γι’αὐτό, πρός ἀναίρεση αὐτῆς τῆς πλάνης ἔφερα ὡς παράδειγμα στό ἄρθρο μου τήν Προηγιασμένη Θ. Λειτουργία, κατά τήν ὁποία πληροῦμε ἐξ ὁλοκλήρου τό ἅγιον Ποτήριον μέ Νάμα καί ρίπτουμε ἐντός του τόν βαπτισθέντα εἰς τό Αἷμα τοῦ Κυρίου Ἅγιον Ἄρτον, πού καθηγιάσθη σέ Θ. Λειτουργία μέ Θυσία. Ἀναφέρθηκα, ἐπίσης, καί στήν προέλευση αὐτῆς τῆς κακοδοξίας καί ἔγραψα ὅτι «ἡ Ἐκκλησιαστική Ἱστορία μᾶς πληροφορεῖ ὅτι τέτοιο θέμα δημιουργήθηκε στόν Παπισμό ἀπό τόν Θωμᾶ Ἀκινάτη».
2.   Ἡ Ι.Μ.Β. δέν ἀποσιωπᾶ μόνο αὐτό πού κυρίως ἔγραψα καί τόν λόγο γιά τόν ὁποῖο τό ἔγραψα, ἀλλά καί μετακυλίει τό θέμα ἀπό τήν Δογματική του διάσταση στήν εὐλαβική διαδικασία(!) πού πρέπει νά ἀκολουθηθῆ, προκειμένου νά μή χυθῆ στό Ἀντιμήνσιον  Αἷμα Χριστοῦ ἀπό τό ἅγιον Ποτήριον κατά τήν πλήρωση καί ἄλλων ἁγίων Ποτηρίων γιά τήν Θ.Μετάληψη μεγάλου πλήθους!

Αὐτή ἡ μετακύλιση τοῦ κέντρου βάρους τοῦ θέματος ἐκ μέρους τῆς  Ι.Μ.Β. ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα τήν στρεβλή παρουσίαση τοῦ ἄρθρου μου γιά νά  μέ ἀφήση ἐκτεθειμένον (στούς ἀναγνῶστες πού δέν διάβασαν τά γραφόμενά μου), ὡς πρός  τόν χαρακτηρισμό μου τῆς καινοτομίας ὡς πλάνης (διότι, βεβαίως, δέν θά μποροῦσε νά χαρακτηρισθῆ πλάνη μιά τελετουργική διαδικασία ἀπό εὐλαβῆ κίνητρα, ἔστω καί ἄν ἀκόμη ἐστερεῖτο ἐρεισμάτων στήν Τελετουργική μας Παράδοση), καί, τέλος, ἐπιχειρεῖ νά στρέψη τούς ἀναγνῶστες της ἐναντίον μου, προβάλλοντάς τους πλαστό συμπέρασμα, ἀποτέλεσμα τῆς παραχαράξεως τοῦ νοήματος τοῦ ἄρθρου μου: «Επομένως, όταν την αποκαλούμε «πλάνη», «αυτονόητα παράλογη» και «αθεολόγητη τελετουργική πράξη», «απίστευτη τελετουργική αυθαιρεσία», «νεωτερισμό» που «προσβάλλει ευθέως την εγκυρότητα του μυστηρίου της θείας ευχαριστίας», «ένα πρόσθετο δογματικό πρόβλημα», «ξένη προς την λειτουργική μας παράδοση πρακτική», «παραλογισμό» κ.ο.κ., σε καλύτερη εκδοχή δείχνουμε την άγνοιά μας, στη δε χειρότερη πέφτουμε εμείς οι ίδιοι εκτός της ιεράς μας Παραδόσεως»!

Γ)  Ἡ ἐπιχειρηματολογία τῆς Ι.Μ.Β. προβάλλεται σέ δύο ἄξονες: Στόν πρῶτο, ἐπιχειρεῖ νά  ἀναιρέση τά ἐπιχειρήματά μου καί στόν δεύτερο, νά παρουσιάση τά δικά της ἐπιχειρήματα.

" Στόν πρῶτο ἄξονα, ἡ ἀναίρεση τῶν ἐπιχειρημάτων μου γίνεται κατ’ἐπιλογήν τῆς Ι.Μ.Β., ἐφ’ὅσον ἔχει μετακυλίσει τό θέμα ἐκεῖ πού ἐπιθυμεῖ.

1. Ἀρχικά θεωρεῖ ἐκτός θέματος τήν παράθεση ἐκ μέρους μου ἀποσπά-σματος τοῦ ἁγίου Εἰρηναίου, πού ὁμιλεῖ γιά τήν εὐλόγηση ἑνός Ποτηρίου.  Ὅμως,  ἡ παράθεση αὐτοῦ τοῦ κειμένου ἔγινε ἀπό τήν Συνοδική Ἐπιτροπή  ἐπί τῆς Θ. Λατρείας γιά νά ὑποστηρίξη τήν δυνατότητα εὐλογήσεως περισσοτέρων ἁγίων Ποτηρίων  καί, μάλιστα, γιά νά ἐπιτύχη τόν σκοπό της, ἀλλοίωσε τήν διατύπωση τοῦ κειμένου ἀπό «κεκραμένον Ποτήριον» σέ «κεκραμένα Ποτήρια»! Παρά τήν ἀλλοίωση τοῦ κειμένου  στήν Συνοδική Γνωμοδότηση, ἡ ἀναφορά στόν ἅγιο Εἰρηναῖον ἀπό τήν Ἐπιτροπή καί ἀπό τό κείμενό μου  δέν ἔγινε ἀσχέτως καί ἐκτός τοῦ θέματος, στοιχεῖο καί αὐτό πού ἐπιπροσθέτως ἀποδεικνύει ὅτι ἡ  Ι.Μ.Β. ἀνέπτυξε τήν κριτική της  ἀσχέτως τοῦ ἄρθρου μου.
2.  Ἡ Ι.Μ.Β.,  ἀντικρούουσα τήν ἀναφορά μου στήν φράση τοῦ Μ. Βασιλείου «Ἡμᾶς δέ πάντας, τούς ἐκ τοῦ Ἑνός Ἄρτου καί τοῦ Ποτηρίου μετέχοντας, ἑνώσαις ἀλλήλοις εἰς ἑνός Πνεύματος Ἁγίου κοινωνίαν…» ἰσχυρίζεται ὅτι δέν κατανοῶ τήν φράση τοῦ ἁγίου καί γι’ αὐτό δέν ἀληθεύω: «Εδώ ο π. Βασίλειος συγχέει, εκούσια η ακούσια, δύο διαφορετικές έννοιες. Η ευχή του ομωνύμου του μεγάλου ιεράρχου λέει «…εκ του ενός… ποτηρίου μετέχοντας…», όχι «έχοντας», αλλά «μετέχοντας», δηλαδή  «εμάς που θα κοινωνήσουμε». Ποιους εννοεί, μόνο τους κληρικούς; Ασφαλώς όχι, αλλά όλο το λαό που θα προσέλθει στην θεία κοινωνία. Και αφ’ ού ο π. Βασίλειος ομολογεί, ότι στις μεγάλες εορτές στο ναό τους κοινωνούν με τρία, τέσσερα ή και πέντε άγια ποτήρια – άρα ούτε στην εκκλησία του δεν είναι «εκ του ενός ποτηρίου μετέχοντες» και άρα δεν αληθεύει ο ίδιος»!

  Ἀπορῶ πράγματι μέ τό κουράγιο τῆς Ι.Μ.Β.! Ἐνῶ ἐκείνη εἶναι πού δέν κατανοεῖ ὀρθά τό κείμενο, μέ κατηγορεῖ ὅτι συγχέω τήν φράση τοῦ ἁγίου, καί μάλιστα, μή ἀποκλείουσα τήν ἐκδοχή νά τήν συγχέω καί ἑκουσίως, δηλαδή σκόπιμα(!) γιά νά φέρω μέ πανουργία τόν ἅγιο συνηγοροῦντα μέ τήν τοποθέτησή μου! Γιατί, ὅμως, δέν κατανοεῖ μιά τόσο σαφῆ φράση; Οἱ  «ἐκ τοῦ Ἑνός Ἄρτου καί τοῦ Ποτηρίου μετέχοντες» δέν εἶναι ἐκεῖνοι πού κοινωνοῦν ἀπό τήν ἐκχυθεῖσα ποσότητα Τιμίου Αἵματος τοῦ Χριστοῦ μας σέ περισσότερα Ἅγια Ποτήρια «ἐκ τοῦ ἑνός Καθαγιασθέντος Ἁγίου Ποτηρίου»; Ἀφοῦ τό περιεχόμενο ὅλων τῶν ἁγίων Ποτηρίων πού θα χρησιμοποιηθοῦν γιά τήν ταχυτέρα Θ. Κοινωνία πλήθους πιστῶν προέρχεται ἀπό τό Ἕνα Καθαγιασθέν ἅγιον Ποτήριον, δέν κοινωνοῦν ὅλοι ἐκ τοῦ περιεχομένου τοῦ Ἑνός Ποτηρίου; Δέν μετέχουν ὅλοι ἐκ τοῦ περιεχομένου τοῦ Ἑνός. Ἐάν δέν θέλαμε νά συντομεύσουμε τήν Θ. Κοινωνία τῶν πιστῶν μας καί τούς κοινωνούσαμε ὅλους ἀπό τό ἕνα καθαγιασθέν  ἅγιον Ποτήριον δέν θά μετεῖχαν ὅλοι ἐκ τοῦ περιεχομένου τοῦ ἑνός;  Πῶς τότε δέν μετέχουν ἐκ τοῦ ἑνός, ἐπειδή –χάριν συντομεύσεως τοῦ χρόνου τῆς Θ. Κοινωνίας– διαμοιράζουμε τό περιεχόμενο τοῦ ἑνός σέ περισσότερα ἅγια Ποτήρια;  Τί φρονεῖ, δηλαδή, ἡ Ι.Μ.Β., ὅτι πλησιάζει στήν ἑρμηνεία τῆς φράσεως τοῦ ἁγίου Βασιλείου ἡ δική της πρακτική περισσότερο, μέ τό νά μετέχουν οἱ μεταλαμβάνοντες  ἀπό ξεχωριστά Καθαγιασμένα  ἅγια Ποτήρια;  Τί σοφιστική λογική εἶναι αὐτή;

 Ἐξ ἄλλου, πνευματικά  καί  οὐσιαστικά «μετέχουμε ἐκ τοῦ ἑνός Ποτηρίου» καί οἱ πιστοί ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἐφ’ ὅσον εἶναι «Μία ἡ Πίστις, Ἕν τό Βάπτισμα, Μία ἡ Εὐχαριστία», ἀρκεῖ, βεβαίως, νά σεβώμεθα τήν Δογματική Ἀρχή τῆς Ἑκκλησίας μας καί, ὅπως δέν ἐπιτρέπεται νά τελοῦμε δύο Θυσίες - Θ.Λειτουργίες στήν ἴδια Ἁγία Τράπεζα τήν ἴδια μέρα, ἔτσι καί δέν πρέπει νά εὐλογοῦμε περισσότερα τοῦ ἑνός Ἅγια Ποτήρια στήν ἴδια Θ. Λειτουργία.

" Στόν δεύτερο ἄξονα, ἡ Ι.Μ.Β. ἐπιχειρεῖ νά παρουσιάση τά δικά της ἐπιχειρήματα. Ποιά εἶναι αὐτά;

1. Τά δύο πρῶτα ἐπιχειρήματά της τά ἀντλεῖ ἀπό τόν Βαρβερινό κώδικα, ὁ ὁποῖος, ὅπως σωστά γράφει ἡ  Ι.Μ.Β.,  εἶναι «το αρχαιότερο γνωστό πλήρες ελληνικό ευχολόγιο στον κόσμο είναι ο Βαρβερινός Ελληνικός Κώδιξ υπ  ἀριθμ. 336 (η΄  – θ΄  αι.)». Σ’αὐτό συμφωνοῦμε. Δέν κατανοῶ, ὅμως, ποιά ὠφέλη προσπορίζει ὁ κώδικας αὐτός στήν Ι.Μ.Β., ἀφοῦ ἐνισχύει μόνο τά δικά μου ἐπιχειρήματα καί ὄχι τά ἐκείνης!

Παραθέτω τά ἐπιχειρήματά της ἀπό τόν Βαρβερινό κώδικα:

 α) Στη λειτουργία του Μ. Βασιλείου· «Ο ιερεύς υψοί τον άγιον άρτον και λέγει· Τα άγια τοις αγίοις. Και μετά το ειπείν τον λαόν το «Εις άγιος», λαμβάνει εκ του αγίου σώματος μερίδας και βάλλει εις τα άγια ποτήρια και λέγει· Εις πλήρωμα Πνεύματος αγίου» (από την μελέτη του άνω κώδικα υπό του ζεύγους Parenti-Velkovska, Roma 1995· σελ. 21-22).

  β) Στη λειτουργία του Χρυσοστόμου· «Και μετά το ειπείν τον λαόν το «Εις άγιος, εις Κύριος Ιησούς Χριστός εις δόξαν Θεού Πατρός», λαμβάνει εκ του αγίου σώματος μερίδας και βάλλει εις τα άγια ποτήρια και λέγει· Εις πλήρωμα Πνεύματος αγίου» (ό.π. σελ. 40).

 Το ίδιο, σχεδόν επί λέξει, επαναλαμβάνουν δύο ειλητάρια της Μονής μας ΕΙ02 και ΕΙ03 του ιβ΄  αι.

 Το κείμενο δεν αφήνει περιθώριο να ετοιμάζονται άλλα ποτήρια μεταξύ της υψώσεως και της ενώσεως».

Τί προκύπτει ἀπό τήν πρόταξη αὐτῶν τῶν ἀποσπασμάτων  ὑπέρ τῶν ἐπιχειρημάτων τῆς Μονῆς; Ἀπολύτως τίποτα! Ἀντιθέτως, προκύπτει ὅτι ὁ Βαρβερινός κώδικας καί τά εἰλητάρια τῆς Βατοπεδίου περιγράφουν ἐπακριβῶς τήν πρακτική πού ἐξέθεσα στό ἐπικριθέν ἄρθρο μου, τήν ὁποία πρακτική ἀκολουθεῖ σύμπασα ἡ Ὀρθοδοξία. Δηλαδή, λίγο πρό τῆς ὑψώσεως τοῦ ἁγίου Ἄρτου καί τῆς ἐκφωνήσεως ὑπό τοῦ Λειτουργοῦ τῆς φράσεως «Τά ἅγια τοῖς ἁγίοις», μεταφέρονται ἀπό τό Σκευοφυλάκιον τοῦ Ἱ. Βήματος δύο ἤ περισσότερα  ἅγια  Ποτήρια καί εἰς αὐτά  –μετά  τήν ἐκφώνηση–  διαμοιράζεται ὁ Ἅγιος Ἄρτος καί τό Ἅγιον Αἷμα τοῦ Χριστοῦ μας. Δέν ἀναφέρεται ὁ Βαρβερινός κώδικας (συνεπῶς καί τά εἰλητάρια τοῦ Βατοπεδίου, τά ὁποῖα κατά λέξιν τόν ἐπαναλαμβάνουν) στή στιγμή τοῦ Καθαγιασμοῦ, ἀλλά στή στιγμή τοῦ διαμερισμοῦ τῆς Θ. Εὐχαριστίας σέ περισσότερα τοῦ ἑνός ἅγια Ποτήρια, λόγω τοῦ πλήθους των πιστῶν πού θά κοινωνήσουν. Δέν ὁμιλοῦν, λοιπόν, τά ἀνωτέρω Λειτουργικά ἀποσπάσματα τῶν κειμένων τῆς ἀρχαίας Παραδόσεως (τά ὁποῖα ἡ ἴδια ἡ Μονή προβάλλει ὡς ἀποδείξεις της!) περί Καθαγιασμοῦ πολλῶν ἁγίων Ποτηρίων ἀλλά περί διαμερισμοῦ καί μεταδόσεως τοῦ ἤδη Καθαγιασθέντος σέ πολλά ἅγια Ποτήρια.  Τό ὅτι «το κείμενο δεν αφήνει περιθώριο να ετοιμάζονται άλλα ποτήρια μεταξύ της υψώσεως και της ενώσεως» βρίσκει τήν ἀπάντησή του σέ αὐτό πού γνωρίζει ἡ Ι.Μ.Β. ἀλλά τό χρησιμοποιεῖ ἐπιλεκτικά, μόνο γιά τήν ἐπιχειρηματολογία της: «Όπως είναι γνωστό στους μελετητές της χριστιανικής μας λατρείας, η μεγάλη πλειοψηφία των χειρογράφων περιέχει μόνο τις ευχές της θείας λειτουργίας, ελάχιστα δε – τις διατάξεις, δηλαδή τις οδηγίες προς τέλεση του μυστηρίου». Γιατί, ἄραγε, δέν ἰσχύει αὐτό ἐπί τοῦ προκειμένου;

Ὅμως, ὁ Βαρβερινός κώδικας ἐπιφυλλάσσει στήν Ι.Μ.Β. καί κάποια ἄλλη δυσάρεστη ἔκπληξη. Κάτι  τό ὁποῖο, προφανῶς ἀπό ἀβλεψία, δέν ἐπρόσεξε. Ἐνῶ στήν παράθεση τῆς Θ. Λειτουργίας τοῦ Μ. Βασιλείου ὁ κώδικας ἀποσιωπᾶ τά λόγια τοῦ Καθαγιασμοῦ, στήν Θ. Λειτουργία τοῦ ἁγίου Χρυσοστόμου τά ἀναφέρει!  Τά παραθέτω φωτοτυπικά, ὅπως ἀναγράφονται στήν  ἔκδοση τοῦ κώδικα στήν σελίδα 35.  :  

Ἔτσι, δέν χρειάζονται, νομίζω ἄλλα λόγια γιά νά δειχθῆ ὅτι ὁ Βαρβερινός κώδικας –στήν ἴδια ἀκριβῶς ἔκδοση πού χρησιμοποίησε ἡ Ι.Μ.Β.– δέν συνηγορεῖ μέ τίς ἀπόψεις τῆς Ἱ. Μονῆς!

2. Ἀνάλογες ὑπηρεσίες μέ τόν Βαρβερινό κώδικα προσφέρει στήν Ι.Μ.Β. καί τό Ἑλληνικό χειρόγραφο ὑπ’ ἀριθ. 3060 τοῦ Βρετανικοῦ Μουσείου. Παραθέτει ἀπόσπασμά του ἡ Μονή διότι «είναι ελληνικό χειρόγραφο του ιε΄ αι., το οποίο μας παρουσιάζει ποια ήταν η ‘’Τάξις της αγίας λειτουργίας κατά τον τύπον της μεγάλης εκκλησίας’’ τον ιβ΄  αι.      ‘’Και λέγοντος του αρχιδιακόνου· Πλήρωσον, δέσποτα άγιε, το ποτήριον, τοιαύτην σφραγίδα <αναλαβών,> σφραγίζει δι’ εαυτής το ποτήριον λέγων· Πλήρωμα Πνεύματος αγίου, και εμβάλλει εν αυτώ την σφραγίδα. Αποτίθησι δε και ον κατέχει εν τη ευωνύμω χειρί άρτον εν τω δίσκω. Και αναλαμβάνεται τον έτερον τον εξ αυτής <σφραγίδος> αποτμηθέντα, και αφελόμενος εξ αυτού σφραγίδα, πληροί το έτερον ποτήριον, και αποτίθησι και τον αυτόν άρτον εν τω δίσκω’’ (από το βιβλίο του R. Taft «Liturgy in Byzantium and beyond», σελ. ΙΙ, 300)»!

Τί προσφέρει στήν Ι.Μ.Β.  τό χειρόγραφο, ἐφ’ ὅσον δέν ἀναφέρεται στή στιγμή τοῦ Καθαγιασμοῦ ἀλλά στό μετά τήν ἐκφώνηση «τά Ἅγια τοῖς ἁγίοις» διάστημα, κατά τό ὁποῖο γίνεται ἡ πλήρωση πολλῶν ἁγίων Ποτηρίων, καί, μάλιστα, ὅπως ἡ ἴδια ἡ Μονή ὑπογραμμίζει ὅτι πρόκειται γιά Τυπικό Ἀρχιερατικῆς Θ. Λειτουργίας ὁπότε, ἐπειδή κοινωνεῖ μεγάλο πλῆθος πιστῶν, πληροῦνται πολλά ἅγια Ποτήρια;

3. Ἡ Ι.Μ.Β. ἀναφέρεται καί σέ Ρώσους Λειτουργιολόγους, παραθέτοντας ἀποσπάσματα ἀπό μελέτες τους, τά ὁποῖα ὁμιλοῦν γία χρήση περισσοτέρων ἁγίων Ποτηρίων, χωρίς νά διευκρινίζεται ἐάν δέχονται τόν Καθαγιασμό πολλῶν ἁγίων Ποτηρίων ἤ ἁπλῶς τήν χρήση πολλῶν ἁγίων Ποτηρίων, ὅπως ἀναπτύξαμε. Δέν ἔχω τόν χρόνο νά ἐρευνήσω ἀπό κοντά αὐτά τά κείμενα γιά νά διαπιστώσω ἐάν τά πράγματα ἔχουν ὅπως πιστεύει ἡ Ι.Μ.Β. , δεδομένου ὅτι μέχρι τώρα ἐπεσήμανα ἀρκετές ἀνακρίβειες στά ὑπ’ αὐτῆς παρατεθέντα ἐπιχειρήματα. Ὡστόσο, εἶναι τοῖς πᾶσι γνωστόν ὅτι πολλά Ρωσικά χειρόγραφα, ἐκτός τοῦ ὅτι ἀνήκουν στήν περίοδο παρακμῆς τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας, συνεπῶς παρακμῆς καί τῆς Λειτουργικῆς ζωῆς ( δηλαδή μετά τόν 13^ον αἰῶνα) δέν ἔχουν θεολογική ἀξιοπιστία, καθ’ ὅτι προσέθεσαν πολλά στοιχεῖα ἐντυπωσιασμοῦ καί ἐξεζητημένης τυπικότητος.

Ἀκόμη καί τά συγγράμματα τοῦ ἁγίου Συμεών Θεσσαλονίκης ἀπαιτοῦν προσεκτική προσέγγιση, διότι, ὡς κείμενα  πού ἀναφέρονται στόν παρηκμα-σμένο 15^ον αἰῶνα, διασώζουν τήν Παράδοση τῆς ἐποχῆς του, ἡ ὁποία παρουσίαζε τέτοια Τελετουργική καί θεολογική  παραμόρφωση ὥστε –κατά τήν μαρτυρία τοῦ ἁγίου–  προσκόμιζαν στήν Θ. Λειτουργία,  ἀκόμη καί στόν Ἄθωνα, καί οἱ Διάκονοι! Ὑπάρχει, ἐπίσης, σύγχυση ὡς πρός τήν γνησιότητα ἔργων τοῦ ἁγίου Συμεών, ὅπως θά ἀναφέρω ἐν συνεχείᾳ.

Τό σπουδαῖο Εὐχολόγιον τοῦ Jacobi Goar (Ἔκδοση Βενετίας 1730), πού περιέχει κριτική ἔκδοση καί τῆς Θ. Λειτουργίας ἀπό  κώδικες,  Βαρβερινοῦ, Κρυπτοφέρης, Ἁγίου Μάρκου,Φλωρεντίας κ.ἀ. ἀγνοεῖ παντελῶς τήν χρήση πολλῶν ἁγίων Ποτηρίων κατά τήν Θ. Λειτουργία.

4. Τελικά, τό μοναδικό ἐπιχείρημα τῆς Ι.Μ.Β. ἀπομένει ὁ κώδικας 135 τοῦ ἔτους 1389. Πρόκειται γιά τό «λεπτομερέστερο Αρχιερατικό της βυζαντινής εποχής, ‘’Διάταξις της του πατριάρχου λειτουργίας και πώς γίνεται εν τη μεγάλη εκκλησία’’, την οποία συνέταξε ο πρωτονοτάριος της Αγίας Σοφίας, διάκονος Δημήτριος Γεμιστός. Το πρωτότυπο, το οποίο δεν υφίσταται πλέον, γράφτηκε περί το 1386».                                                                                                                                                                                                                Ποιός ἦταν ὁ Δημήτριος Γεμιστός;  Ἡ  Ι.Μ.Β. γράφει ὅτι   «ήταν νοτάριος επί δευτέρας πατριαρχίας του αγίου Φιλοθέου (1364-1376) και όπως φαίνεται – μαθητής του (έχει επηρεαστεί πολύ από την διάταξη του αγίου Φιλοθέου· π.χ. την Πρόθεση αντιγράφει σχεδόν επί λέξει)».

 Ὡς πρός τήν κακοποίηση τῶν ἔργων τοῦ ἁγίου Φιλοθέου τοῦ Κοκκίνου ἔχω ἀρκετή πεῖρα, δεδομένου ὅτι τό 1978 ἐξέδωσα τήν Ἀκολουθία πού ἔγραψε ὁ ἅγιος Φιλόθεος γιά τόν συνασκητή του Ἅγιον  Γρηγόριον Παλαμᾶν, ἀπό κώδικα σύγχρονον τοῦ ἁγίου Φιλοθέου, ὁπότε εἶχα τήν εὐκαιρία νά διαπιστώσω ὅτι ὁλόκληρη ἡ Ἁκολουθία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου πού βρίσκεται στό Τριώδιον, τήν Β΄Κυριακή τῶν Νηστειῶν δέν εἶναι ὅπως ἐσφαλμένα ἐπιγράφεται, τοῦ ἁγίου Φιλοθέου, ἀλλά συμπίλημα Ἀκολουθιῶν ἄλλων ἁγίων! Στήν ἐργασία μου παραθέτω τήν ἐπιχειρηματολογία τῆς συγκριτικῆς ἐρεύνης μου. Ἀκόμη καί ὁ πολύς Ἰ. Φουντούλης ἔχει ἐκδόσει  ὕμνους  ὡς ἔργα τοῦ Συμεών Θεσσαλονίκης ἐνῶ εἶναι τοῦ ἁγίου Φιλοθέου! Αὐτά δημοσιεύθηκαν τό 1978 στήν Εἰσαγωγή μου τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Ἁγίου Παλαμᾶ καί ὁ ἀείμνηστος καθηγητής δέν τό διέψευσε.

Ὁ Δημήτριος Γεμιστός, ὅπως συμφωνοῦν βιογράφοι του, ἦταν πατέρας τοῦ γνωστοῦ μας Γεωργίου Γεμιστοῦ, ὁ ὁποῖος μετέτρεψε τό ἐπίθετό του  ἀπό Γεμιστός εἰς Πλήθων, ἐπί τό  ἀρχαιοπρεπέστερον, ὡς λάτρης τῆς ἀρχαιότητος. Εῖναι γνωστή ἡ θεολογικοφιλοσοφική σύγχυση τοῦ Πλήθωνος καί ἡ νεοπλατωνική κατάληξή του, γεγονός, βεβαίως, πού δέν καταδικάζει τήν συγκρότηση καί τόν ἰδεολογικό προσανατολισμό τοῦ πατέρα του, μᾶς ἐπιτρέπει, ὅμως, νά ἔχουμε κάποιες ἐπιφυλάξεις, δεδομένου ὅτι στό ἐπικριθέν ἀπό τήν Ι.Μ.Β. ἄρθρο μου ἀνέπτυξα ἐκτενῶς τήν Παπική ἐπίδραση στή χρήση πολλῶν ἁγ. Ποτηρίων σέ μία Θ. Λειτουργία.

Ἐπιπροσθέτως, σέ μιά πρόσφατη ἔγκυρη μελέτη τῶν Geoffrey Wainright  καί Karen B. Westerfield Tucker, μέ τίτλο «The Oxford Book of Christian Worship», Oxford University Press,  8 December, 2005, στή σελίδα 268 σημειώνεται: «Στό τέλος τοῦ 14^ου  αἰῶνα, ἐνῶ ἡ Βυζαντινή Αὐτοκρατορία κατέρρεε μέ γρήγορο ρυθμό, ἐμφανίζεται ἕνα ἀπό τά τελευταῖα ἔγγραφα πού περιγράφουν τό καθεδρικό τελετουργικό. Γραμμένο ἀπό ἕνα ἰσχυρό Διάκονο τῆς Πατριαρχικῆς Γραμματείας, τόν Δημήτριο Γεμιστό, ὁ ὁποῖος ἦταν περισσότερο γραφειοκράτης ἀξιωματοῦχος παρά λειτουργιολόγος (Θεολόγος τῆς Λειτουργικῆς), αὐτό τό πόνημα, ἕνα Τυπικό τῆς Πατριαρχικῆς Λειτουργίας, περιγράφει πῶς ὁ Πατριάρχης τελοῦσε τή Θ. Λειτουργία στήν ἕδρα του, στό Ναό τῆς Ἁγίας Σοφίας στήν Κωνσταντινούπολη» (σελ. 268).

Ὅπως καί ἄν ἔχη, ὅμως, τό πρᾶγμα, δέν μποροῦμε νά ἀποδώσουμε στό σύγγραμμα αὐτό καθολική ἰσχύ, οὔτε, βεβαίως, νά τό θεωρήσουμε ὡς τήν πεμπτουσία τοῦ Λειτουργικοῦ Τυπικοῦ, ἐφ’ ὅσον, μάλιστα,  ἡ  ἀρχαιοτάτη Παράδοση, ἀπό τόν ἅγιο Εἰρηναῖο ἕως καί τόν 11^ον αἰῶνα ἀγνοεῖ τόν Καθαγιασμόν πολλῶν ἁγίων Ποτηρίων σέ μία Θ. Λειτουργία.

Δέν ἔχω τόν χρόνο, οὔτε κρίνω σκόπιμο νά ἀπεκταθῶ σέ Λειτουργική ἔρευνα γιά ἕνα θέμα, τό ὁποῖο, ἐκτός τῶν κειμένων, βοᾶ στήν Λειτουργική Πράξη τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας. Σέ ποιά Ἱ. Μονή ἤ σέ ποιόν Ἱ. Ναό εἶχε ἰδεῖ κανείς ἀπό τῆς Παλιγγενεσίας τοῦ Ἔθνους μας ἕως τά τελευταῖα χρόνια νά τελῆται Θ. Λειτουργία μέ Καθαγιασμόν περισσοτέρων τοῦ ἑνός ἅγια Ποτήρια; Καί, ὅμως, ἡ Ι.Μ.Β. μέ καλεῖ νά ἀπολογηθῶ: «Εάν τώρα ο π. Βασίλειος μας παρουσιάσει έστω ένα χειρόγραφο που θα περιέχει τον τρόπο πολλαπλασιασμού των ποτηρίων, που κατ’ αυτόν είναι παραδοσιακός, δηλαδή να γεμίζουν τα υπόλοιπα άγια ποτήρια την ώρα του Κοινωνικού και να χύνουν σταγόνες κ.ο.κ., θα θέσουμε και εμείς ερωτηματικά στις σκέψεις μας»! Καί τά γράφει αὐτά, ἐνῶ ἡ ἴδια ἔχει ὑποστηρίξει ὅτι «Όπως είναι γνωστό στους μελετητές της χριστιανικής μας λατρείας, η μεγάλη πλειοψηφία των χειρογράφων περιέχει μόνο τις ευχές της θείας λειτουργίας, ελάχιστα δε – τις διατάξεις, δηλαδή τις οδηγίες προς τέλεση του μυστηρίου»!

Θά περίττευε ἀσφαλῶς ὅλη ἡ ἐπιχειρηματολογία πού ἀνέπτυξα, ἐφ’ ὅσον ἡ  Ι.Μ.Β. μετέθεσε τό ζήτημα ἀπό τήν Δογματική, πού τό εἶχα ἀναπτύξει, στήν εὐλάβεια πού πρέπει νά  ἔχουμε, ἰδίως οἱ Κληρικοί, ὥστε κατά τήν μετάγγιση τοῦ ἁγίου Αἵματος τοῦ Χριστοῦ ἀπό τό ἕνα Καθαγιασθέν ἅγιον Ποτήριον σέ περισσότερα (ὅσα ἀπαιτοῦνται γιά τήν Θ. Κοινωνία μεγάλου πλήθους) νά μή χυθῆ οὔτε ρανίς ἁγίου Αἵματος ἐπάνω στό ἀντιμήνσιον. Αὐτό ἀντιμετωπίζεται μέ τήν προσοχή μας ἀλλά καί μέ τήν χρήση μικρῆς κουταλίτσας ὅταν τό ἅγιον Ποτήριον δέν ἔχει ἐκ κατασκευῆς του καλή ροή. Ἄλλωστε, ὁ κίνδυνος πάντοτε ὑπάρχει νά χυθῆ ἅγιον Αἷμα  καί στό δάπεδο ἀκόμη κατά τήν Θ. Μετάληψη τῶν πιστῶν, συχνάκις δέ χύνεται καί στό μάκτρο τῆς Θ. Μεταλήψεως. Ἡ προσοχή μας εἶναι πάντοτε ἀναγκαία.

Ὡστόσο, δέν δυσκολεύομαι νά δεχθῶ, χάριν τῆς ἰδιαιτέρας εὐλαβείας κάποιων Λειτουργῶν, ὁποιονδήποτε τρόπον, ἀσχέτως ἄν αὐτός μαρτυρεῖται ἀπό τήν Παράδοσή μας ἤ ὄχι. Ἡ εὐλάβεια εἶναι ὑπόθεση τοῦ κάθε Λειτουργοῦ, ἡ συνείδησή του -ἔστω καί περιδεής- δέν πρέπει νά παραβιάζεται,  ὁπότε δέν ἦταν ἀναγκαία ἡ   ἐπί ἑξάμηνον ἔρευνα τῆς Ι.Μ.Β. γιά νά ἀποδείξη ὅτι χάριν τῆς εὐλαβείας πρέπει νά ἐπιστρατευθοῦν ἐπιχειρήματα. Χάριν τῆς εὐλαβείας μπορῶ νά δεχθῶ ἀκόμη καί τόν ταυτόχρονο Καθαγιασμόν περισσοτέρων τοῦ ἑνός ἁγίων Ποτηρίων, ὄχι ὅμως καί τήν θριαμβευτική λιτάνευσή τους κατά τήν Μ. Εἴσοδον, διότι τότε πρόκειται γιά καταστρατήγηση τῆς Δογματικῆς ἀκριβείας χάριν ἐπιδείξεως, γιά ἐντυπωσιασμό τῶν πιστῶν καί γιά ματαιόδοξη ἐπίδειξη καινοτομίας, ἡ ὁποία, ὄχι μόνο εὐλάβεια δέν μαρτυρεῖ ἀλλά ἐπιδειξιομανία καί, συνεπῶς,  προκαλεῖ σκανδαλισμό τῶν πιστῶν!

Καί ἕνα τελευταῖο ἐρώτημα:  Πόσες ἄραγε ἄλλες Ἱ. Μονές τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἐκτός τῆς Ι.Μ.Β., εἰσοδεύουν καί καθαγιάζουν πέραν τοῦ ἑνός ἁγίου Ποτηρίου κατά τίς Πανηγυρικές Θ. Λειτουργίες; Καί ἄν δέν ὑπάρχη καμμιά, ὅπως πληροφορήθηκα, αὐτές ἄραγε δέν ἔχουν ἀπασχοληθεῖ μέ τό πρόβλημα τῆς διακυβεύσεως τῆς εὐλαβείας;

12-9-2017

Βασίλειος Ε. Βολουδάκης

Πρωτοπρεσβύτερος

«ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ» 15-9-2017