ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ & ΕΞΕΛΙΞΗ
ΔΕΝ ΣΥΜΒΙΒΑΖΟΝΤΑΙ!
Πρόσφατα “ἔπεσε” στό χέρια μου ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό μία ἐργασία τοῦ Θεοδοσίου Ντομπζάνσκυ γιά τήν ἐξέλιξη. Ὁ κ. Ντομπζάνσκυ, βιολόγος/γενετιστής στό ἐπάγγελμα, γεννήθηκε στήν Οὐκρανία τό 1900 καί πέθανε τό 1975 στίς Ἡνωμένες Πολιτεῖες. Παρ’ ὅτι χριστιανός ὀρθόδοξος ὁ κ. Ντομπζάνσκυ ὑπῆρξε θερμός ὑποστηρικτής τῆς ἐξελικτικῆς θεωρίας χωρίς ταὐτοχρόνως νά ἀποκηρύσσει τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ, ἐκφράζοντας ἔτσι μιά παράξενη δική του “ἐξελικτική θεολογία” κατά τήν ὁποία ὁ Θεός Δημιουργός χρησιμοποιεῖ τήν ἐξέλιξη ὡς “ἐργαλεῖο” γιά τήν προσαρμογή καί βελτίωση τῶν ἔμβιων ὄντων ἀνάλογα μέ τίς συνθῆκες τοῦ φυσικοῦ τους περιβάλλοντος. Ὑπῆρξε δέ τόσο θερμός ὑποστηρικτής τοῦ Δαρβίνου καί τῆς θεωρίας του, πού τέσσερα χρόνια πρίν τό θάνατό του, τό 1971 (ὄντας καρκινοπαθής) ἔγραψε μιά ἀπό τίς πιό διάσημες ἐργασίες του μέ τίτλο “Τίποτα στή Βιολογία δέν ἔχει νόημα ἐκτός καί ἄν ἐξεταστεῖ κάτω ἀπό τό φῶς τῆς Ἐξέλιξης”1. Τό ἀπόσπασμα πού ἀνέφερα στήν ἀρχή τοῦ κειμένου εἶναι ἀπό τήν ἐν λόγω ἐργασία τήν ὁποία ἔχει γεμίσει μέ προσωπικές του πεποιθήσεις οἱ ὁποῖες φυσικά δέ συμβάλλουν στό νά μᾶς πείσουν γιά τήν ἀλήθεια τῶν γραφομένων του. Ἀνάμεσα στά ἄλλα ἀναφέρει:
“Εἶμαι δημιουργιστής καί ἐξελικτικός. Ἡ ἐξέλιξη εἶναι ἡ μέθοδος δημιουργίας τοῦ Θεοῦ ἤ τῆς Φύσης. Ἡ δημιουργία δέν εἶναι ἕνα γεγονός πού συνέβη τό 4004 π.Χ. Πρόκειται γιά μιά διαδικασία πού ξεκίνησε πρίν ἀπό περίπου 10 δισεκατομμύρια χρόνια καί βρίσκεται ἀκόμα σέ ἐξέλιξη.”
Καί σέ ἄλλο σημεῖο γράφει: “Ἔρχεται σέ ἀντίθεση ἡ ἐξελικτική θεωρία μέ τήν θρησκευτική πίστη; Ὄχι, δέν ἔρχεται! Διαπράττεται σφάλμα ὅταν συγχέεται ἡ Ἁγία Γραφή μέ τά εἰσαγωγικά ἐγχειρίδια ἀστρονομίας, γεωλογίας, βιολογίας καί ἀνθρωπολογίας. Μόνο ἄν οἱ συμβολισμοί ἑρμηνεύονται γιά νά σημάνουν πράγματα πού δέν εἶναι προορισμένοι νά ὑποδηλώσουν, προκύπτουν φανταστικές καί ἀσυμβίβαστες ἀντιθέσεις.”
Στό πρῶτο ἀπόσπασμα “Εἶμαι δημιουργιστής καί ἐξελικτικός...” φαίνεται ξεκάθαρα ὅτι ὁ ἄνθρωπος πάσχει ἀπό κρίση ταυτότητας γιατί δέν μπορεῖ νά εἶσαι ταυτόχρονα καί μέ τό Θεό καί ἐναντίον του καί στό δεύτερο ὑποπίπτει στό κλασσικό λάθος νά θεωρήσει τή βιβλικές ἀναφορές συμβολικές καί ὄχι κυριολεκτικές.
Μέσα στό κείμενο ὁ συγγραφέας κάνει ἐκτενεῖς ἀναφορές σέ παραδείγματα μέσα ἀπό τά ὁποῖα κατά τή γνώμη του φαίνεται ξεκάθαρα ὅτι ἡ Ἐξέλιξη εἶναι ἡ μόνη λογική ἐξήγηση χωρίς ὡστόσο νά πείθει.
Γιά παράδειγμα ἀναφέρει ὅτι παρά τήν τεράστια βιολογική ποικιλομορφία πού ὑπάρχει στήν φύση, ὅλα τα ἔμβια ὄντα βασίζονται πάνω στό DNA τό ὁποῖο ἀποτελεῖται ἀπό 4 βάσεις καί ὅλα ἔχουν πρωτεΐνες οἱ ὁποῖες εἶναι φτιαγμένες ἀπό 20 κοινά ἀμινοξέα. Τά παραπάνω κατά τή γνώμη τοῦ ἀποδεικνύουν ὅτι ὅλοι προερχόμαστε ἀπό ἕναν κοινό πρόγονο. Αὐτό πού ὑποστηρίζει ὁ κ. Ντομπζάνσκυ δέν εἶναι ὡστόσο λογικό. Γιά ποιό λόγο ἐμποδίζεται ὁ Θεός νά χρησιμοποιήσει τά ἴδια δομικά συστατικά γιά νά δημιουργήσει ὅλα τά εἴδη κατά γένος; Εἶναι λογικό νά ποῦμε ὅτι ἀφοῦ τό πιστόλι καί τό αὐτοκίνητο ἀποτελοῦνται καί τά δύο ἀπό μέταλλο, δέν τά ἔφτιαξε κανένας ἀλλά ἐξελίχθηκαν ἀπό ἕνα κοινό πρόγονο;
Ἐπίσης ἀναφέρει τό παράδειγμα μέ πολλά διαφορετικά εἴδη τῆς δροσόφυλλας (ἡ γνωστή σέ ὅλους σκνίπα). Σύμφωνα μέ τόν κ. Ντομπζάνσκυ ὑπάρχουν 2000 εἴδη σέ ὅλο τόν κόσμο, τό 25% τῶν ὁποίων συναντῶνται στή Χαβάη. Ὁ συγγραφέας ἐξηγεῖ αὐτή τήν ἄνιση κατανομή ὡς ἑξῆς:
“Ἕνα εἶδος δροσόφυλλας πού ἦρθε στήν Χαβάη πρῶτο, μή ἔχοντας πολυάριθμους ἀνταγωνιστές, βρέθηκε ἀντιμέτωπο μέ τήν πρόκληση μιᾶς ἀφθονίας μή κατειλημμένων ἐνδιαιτημάτων. Οἱ ἀπόγονοί του ἀνταποκρίθηκαν σέ αὐτήν τήν πρόκληση μέ τήν ἐξελικτική ἀκτινωτή προσαρμογή, τῆς ὁποίας προϊόντα εἶναι τά ἀξιοσημείωτα Χαβανέζικα εἴδη δροσόφιλας.”
Συνεχίζει –εἰρωνευόμενος– νά λέει: “Οἱ ἀντί-ἐξελικτικοί ἴσως προτείνουν μιά ἐναλλακτική ὑπόθεση: Ὁ Δημιουργός ἀφαιρέθηκε φτιάχνοντας ὅλο καί περισσότερα εἴδη δροσόφυλλας στή Χαβάη, ὥστε νά ὑπάρξει ἕνα ἐξωφρενικό πλεόνασμα ἀπό αὐτές στό ἀρχιπέλαγος. Ἀφήνω σέ ἐσᾶς νά ἀποφασίσετε ποιά ἀπό τίς δύο ὑποθέσεις ἔχει νόημα.”
Στήν ἀρχική του φανταστική ἐξήγηση καί στή μετέπειτα εἰρωνεία του θά ἤθελα νά ἀπαντήσω χρησιμοποιώντας τή στατιστική ἐπιστήμη ἡ ὁποία μελετάει συστήματα τά ὁποῖα δέν μποροῦμε νά καταλάβουμε καί τῶν ὁποίων τό τελικό ἀποτέλεσμα ἤ τήν ἔκβαση δέν μποροῦμε νά προβλέψουμε. Γιά νά διαχειριστοῦμε τέτοια συστήματα χρησιμοποιοῦμε στατιστικά μοντέλα. Μιά κατηγορία μοντέλων πού μᾶς ἐπιτρέπει νά διαχειριζόμαστε πολύπλοκα συστήματα, ὅπως τά βιολογικά, εἶναι τά κρυμμένα μοντέλα τοῦ Markov τά ὁποῖα περιέχουν τήν ἀρχική καί τελική κατάσταση τοῦ συστήματος καί ἀνάμεσά τους τίς κρυμμένες Μαρκοβιανές καταστάσεις οἱ ὁποῖες καί καθορίζουν τή μετάβαση ἀπό τήν ἀρχική στήν τελική κατάσταση. Τό παράδειγμα μέ τίς δροσόφυλλες δέν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπό ἕνα κρυμμένο Μαρκοβιανό μοντέλο τοῦ ὁποίου οἱ κρυμμένες καταστάσεις καθορίζουν τήν γεωγραφική ἀνισότητα πού παρατηρεῖται. Ἐγώ ὑποστηρίζω ὅτι οἱ κρυμμένες αὐτές καταστάσεις ἐλέγχονται καί ρυθμίζονται ἀπό τό Δημιουργό μέ τρόπους πού δέν γνωρίζουμε καί δέν κατανοοῦμε (ἐξ οὐ καί κρυμμένες) καί νομίζω ὅτι ὁ κ. Ντομπζάνσκυ δέν θά ἦταν σέ θέση νά μοῦ ἀποδείξει τό ἀντίθετο.
Ὅσον ἀφορᾶ δέ τό γεγονός ὅτι ἡ Ἐξέλιξη εἶναι μιά θεωρία (πού σήμερα ἰσχύει καί αὔριο δέν θά ἰσχύει) καί ὄχι δόγμα ἤ ἀξίωμα ἤ νόμος, ὁ κ. Ντομπζάνσκυ τήν ὑπερασπίζεται λέγοντας:
“Μια θεωρία δέν εἶναι γεγονός, μπορεῖ ὡστόσο νά ἐπαληθευτεῖ ἀπό ἕνα σύνολο γεγονότων καί μέ αὐτό τόν τρόπο γίνεται μιά ἀποδεδειγμένη θεωρία” (!), τήν ὁποία κατά τή γνώμη του ὀφείλουμε νά παραδεχθοῦμε. Ἐπίσης ἀναφέρει ὅτι μιά θεωρία ὀφείλει νά γίνεται ἀποδεκτή ὅταν τό μοντέλο πού προτείνει ἀποτελεῖ μιά ρεαλιστική ἀναπαράσταση τῆς πραγματικότητας ἐρμηνεύοντας ἕνα πλῆθος ἀπό γεγονότα πού εἰδάλλως δέν θά εἶχαν νόημα ἤ θά ἦταν παράλογα. Τέλος ἕνα παράξενο ἐπιχείρημα πού χρησιμοποιεῖ στήν ἐρώτηση “γιατί νά δεχθοῦμε μιά θεωρία;” εἶναι ὅτι “γνωρίζουμε ὅτι αὐτοί πού διέθεσαν χρόνο στή μελέτη τῶν ἀποδείξεων, τίς βρῆκαν πειστικές.”!
Ἀφοῦ, λοιπόν, ὁ κ. Ντομπζάνσκυ εἶναι τόσο δεκτικός στίς θεωρίες ἔχω καί ἐγώ νά τοῦ προτείνω μία ἐξίσου παράλογη μέ τή δική του ἡ ὁποία ἀποκτᾶ καί αὐτή ὅπως ἡ δικιά του, μέρα μέ τήν ἡμέρα ὅλο καί περισσότερους ὑποστηρικτές. Ὀνομάζεται θεωρία τῆς προσομοίωσης καί οὔτε λίγο οὔτε πολύ ὑποστηρίζει τήν πεποίθηση ὅτι ζοῦμε μέσα σέ μιά ἐξελιγμένη προσομοίωση (Matrix) τήν ὁποία ἔφτιαξε ἕνας πολιτισμός ἀνώτερος ἀπό ἐμᾶς καί ὅτι ἐμεῖς δέν εἴμαστε τίποτε ἄλλο ἀπό προγράμματα τεχνητῆς νοημοσύνης πού “τρέχουν” μέσα στήν προσομοίωση. Αὐτή ἡ θεωρία προτάθηκε τό 2003 ἀπό τόν Nick Bostrom ὁ ὁποῖος εἶναι καθηγητής φιλοσοφίας τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Ὀξφόρδης μέσα ἀπό τήν ἐργασία τοῦ “Are you living in a computer simulation?”2. Ὁ καθηγητής Bostrom πολύ ἁπλά εἶπε ὅτι μέ τό ρυθμό πού αὐξάνει ἡ ἀρτιότητα καί ἡ πολυπλοκότητα τῶν συστημάτων τεχνητῆς νοημοσύνης καί μέ τό ρυθμό πού αὐξάνει ἡ διαθέσιμη ὑπολογιστική ἰσχύς, πολύ σύντομα ἡ ἀνθρωπότητα θά εἶναι σέ θέση νά κατασκευάσει ὑπέρ-λεπτομερεῖς προσομοιώσεις ἑνός κόσμου μέσα στόν ὁποῖο θά “ζουν” προγράμματα τεχνητῆς νοημοσύνης. Δεδομένου του ὅτι τό παραπάνω εἶναι ἐφικτό, ἐκτιμᾶται ὡς ἐξαιρετικά πιθανό αὐτή ἡ προσομοίωση νά ἔχει ἤδη κατασκευαστεῖ καί νά εἶναι ὁ κόσμος μας καί ἐμεῖς νά εἴμαστε τά προγράμματα τεχνητῆς νοημοσύνης πού ζοῦν μέσα στήν προσομοίωση!
Ὅσο τρελό καί ἄν ἀκούγεται, ἡ θεωρία αὐτή ἔχει ἀποκτήσει πολλούς ὑποστηρικτές, μερικοί ἀπό τούς ὁποίους εἶναι καί σημαίνοντα πρόσωπα, ὅπως ὁ ἰδιοφυής ἐπιχειρηματίας Elon Musk (CEO τῆς Paypal, Tesla, SpaceX καί Neuralink) ὁ ὁποῖος πιστεύει ὅτι οἱ πιθανότητες νά ζοῦμε σέ ἕνα πραγματικό κόσμο εἶναι μιά στό ἕνα δισεκατομμύριο! Αὐτός μέ μερικούς ἄλλους δισεκατομμυριούχους ἀποφάσισαν μάλιστα νά διαθέσουν περίπου 4 δισεκατομμύρια δολάρια πρός ἀπόδειξη τῆς θεωρίας.
Στό τελευταῖο τμῆμα τῆς ἐργασίας του ὁ καθηγητής Bostrom ἀναφέρει ὅτι ὑπάρχουν κοινά στοιχεῖα ἀνάμεσα στό Θεό καί τούς ὑποθετικούς προσομοιωτές μας. Αὐτοί οἱ προσομοιωτές θά ἦταν οἱ Δημιουργοί τοῦ κόσμου μας, θά μποροῦσαν νά παρακολουθοῦν καί νά γνωρίζουν ὅλα ὅσα συμβαίνουν ἐδῶ καί φυσικά θά μποροῦσαν νά παρεμβαίνουν μέ τρόπους πού ἔρχονται σέ σύγκρουση μέ τούς νόμους τῆς προσομοιωμένης φύσης. Ἡ διάνοιά τους θά ἦταν προφανῶς ἀκατάληπτη ἀπό ἐμᾶς καί ἡ μετά θάνατον ζωή θά ἦταν ἀπολύτως ἐφικτή σέ μιά διαφορετική προσομοίωση ἤ σέ ἕνα διαφορετικό ἐπίπεδο πραγματικότητας. Τέλος οἱ ἔννοιες τοῦ Παραδείσου καί τῆς Κολάσεως βρίσκουν ἀναλογίες σέ αὐτή τή θεωρία ἀφοῦ οἱ ὑποθετικοί Δημιουργοί τοῦ κόσμου μας θά μποροῦσαν νά ἀνταμείβουν ἤ νά τιμωροῦν τά προσομοιωμένα πλάσματά τους (ἐμᾶς) μέ βάση συγκεκριμένα ἠθικά πρότυπα τά ὁποῖα “φρόντισαν” νά λάβουμε μέσα στήν προσομοίωση.
Ἀφοῦ καί αὐτή εἶναι μιά θεωρία πού ἐξηγεῖ μέχρι ἑνός σημείου τόν κόσμο μας καί μάλιστα σέ πολλές περιπτώσεις καλύτερα ἀπό τή δική σας κ. Ντομπζάνσκυ, δέν βλέπω τό λόγο γιατί νά μήν τή υἱοθετήσετε, ἐγκαταλείποντας βέβαια αὐτήν τῆς Ἐξέλιξης, μιᾶς καί τόσα χρόνια το “χαμένο κρίκο” δέν τόν βρήκατε. Τουλάχιστον δέν θά εἶστε ἐντελῶς “ἐκτός τόπου καί χρόνου” ἀλλά λίγο πιό κοντά στήν ἀλήθεια ἀπό ὅτι πρίν. Θά ἀναγνωρίζετε ὅτι ὑπάρχει Δημιουργός, Παντογνώστης, Πανταχοῦ Παρών καί Παντοδύναμος πού δέν θά ἔχει ἀνάγκη “ἐργαλεῖα”, ὅπως αὐτό τῆς Ἐξέλιξης γιά νά διαμορφώσει τόν κόσμο...
Κωνσταντῖνος Βουγᾶς
Μοριακός Βιολόγος
«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 178-179
Ἰούνιος-Ἰούλιος 2017
Ἀναφορές
- Dobzhansky, Theodosius (March 1973), “Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution”, American Biology Teacher, 35 (3): 125–129
- http://www.simulation-argument.com/simulation.html