Μελετήσαμε πρόσφατα τα άρθρα ενός θεολογικού περιοδικού,[1] το τεύχος Απριλίου-Ιουνίου του οποίου είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιουστίνο Πόποβιτς. Οι συγγραφείς των άρθρων, παρότι μπορεί να διαφωνήσει κανείς μαζί τους σε πολλά, παραθέτουν εκτενή αποσπάσματα από το έργο του, καθώς και από ανέκδοτες στην Ελλάδα επιστολές του, που αποτελούν θησαυρό για τον αναγνώστη. Όμως δεν μπορεί να μην παρατηρήσει κανείς ότι κάτι πολύ ουσιαστικό λείπει. Είναι πολύ σοβαρή και δύσκολη υπόθεση η παρουσίαση ενός Αγίου του Θεού. Πρέπει και ο ίδιος ο ομιλών να έχει μια αίσθηση μέσα του, του τί είναι η Αγιότητα, έστω κι αν δεν είναι Άγιος ο ίδιος. Όσοι δεν είμαστε Άγιοι, είναι πιο χρήσιμο να προσεγγίζουμε τους Αγίους, με πνεύμα μαθητείας και όχι προβάλλοντας επάνω τους, έστω χωρίς πρόθεση, τα δικά μας διαβάσματα, τις δικές μας σπουδές και αντιλήψεις. Μάλιστα, ορισμένοι επιχειρούν να δουν «κριτικά» το έργο των Αγίων.
Γράφουμε αυτές τις σκέψεις διότι γνωρίσαμε τον Άγιο Ιουστίνο μέσα από τον μακαριστό δάσκαλο μας πρωτοπρεσβύτερο π. Βασίλειο Βολουδάκη και διαβάζοντας το εν λόγῳ περιοδικό, ανάμεσα στα αξιόλογα που σημειώνονται, συνειδητοποιήσαμε ότι παρουσιάζεται ο Άγιος παραμορφωμένος σε αρκετά σημεία. Έτσι, θα παρουσιάσουμε εδώ ορισμένα στοιχεία που μας προβλημάτισαν.
Ο Άγιος λοιπόν στο εν λόγῳ περιοδικό παρουσιάζεται μεν ως «ορμητικός» και «οξύς» και με «αποφασιστικά φιλάνθρωπη θεολογία», στοιχεία τα οποία «συναντάμε σε προφήτες σαν τον Ηλία». Οι αρθρογράφοι όμως θεωρούν ότι όλα αυτά τα θετικά στοιχεία θα πρέπει να γίνουν κατανοητά μέσα από την ερμηνευτική προσέγγιση που προτείνουν διότι σε διαφορετική περίπτωση μπορούν να δημιουργηθούν παρεξηγήσεις. Ιδιαιτέρως “σκοντάφτουν” στο βιβλίο του Αγίου «Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καί ὁ Οἰκουμενισμός»[2] το οποίο θεωρούν «απόλυτο στις θέσεις του» (σελ. 3) και «όσον αφορά εις μερικά τουλάχιστον σημεία του, “αποκρουστικόν”». Επιπλέον, ενώ το αποκαλούν «ευαγγελικά και προφητικά σκληρό» (σελ. 4), το δέχονται παρά ταύτα με κάποιες επιφυλάξεις ως προς την απολυτότητα «με την οποία καταδικάζεται ο προ και εκτός Χριστού άνθρωπος» όπως ο «Σωκράτης» ή ο «Gandi» ενώ αισθάνονται ότι αδικούνται από τον Άγιο «αξιέπαινες δυτικές εκκλησιαστικές προσπάθειες» (σελ. 5, σελ. 57). Κάποιος μάλιστα εκφράζει την απορία: «τίποτε θετικό δεν παρήγαγε η Ευρώπη;» καθώς και το συμπέρασμα ότι ο Άγιος ουσιαστικά αγνοούσε την πρόοδο της Δύσης κατά τα τελευταία χρόνια αφού «ο Χριστιανισμός της Δύσης δεν καθηλώθηκε στον Μεσαίωνα» (σελ. 57). Είναι δε, διάχυτος ο φόβος σε αρκετά άρθρα του περιοδικού, ότι το βιβλίο «Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καί ὁ Οἰκουμενισμός» θα μετατραπεί στα χέρια των υπέρ-ορθοδόξων σε εργαλείο «αντιδυτικισμού» (σελ. 4, 16 και 58) και σε πρόφαση «απόρριψης του διαλόγου» (σελ. 3 και 21), ενώ στην πραγματικότητα θα πρέπει να ερμηνευθεί η συγγραφή του υπό το πρίσμα των ιστορικών συγκυριών της εποχής του Αγίου, όπως οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, ο Κομμουνισμός κ. α. (σελ. 24, 38, 42 και 50).
Εν ολίγοις, δεν έχουν κανέναν ενδοιασμό να τον δεχθούν ως Άγιο και Προφήτη, όμως αυτά που είπε και έγραψε αφορούν τελικά μόνο στην εποχή του! Και όχι μόνο αυτό αλλά, ούτε λίγο ούτε πολύ, διατηρούν κάποιες ωραίες εκφράσεις του Αγίου ενώ ό, τι φαίνεται αιχμηρό το χαρακτηρίζουν ως κάπως υπερβολικό, απόλυτο ή ότι βασίζεται σε ελλιπή γνώση της σύγχρονης του πραγματικότητας(!).
Ενοχλούνται από την απολυτότητα ως προς τον προ και στον εκτός Χριστού άνθρωπο. Αν ενοχλεί η απολυτότητα του Αγίου όταν λέει, για παράδειγμα, ότι: «Ἐκτός τοῦ Θεανθρώπου δέν ὑπάρχει ἄνθρωπος, ἀλλά πάντοτε ὑπάνθρωπος ἤ ἡμιάνθρωπος, ἤ μή ἄνθρωπος»[3] δεν θα έπρεπε να ενοχλούνται και από την απολυτότητα του Χριστού που είπε «ὅτι χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν» (Ἰω. 15, 5); Πώς μπορεί να θεωρηθεί απόλυτη αυτή η φράση αν εφαρμοστεί στον Σωκράτη ή στον Ghandi, οι οποίοι ήταν, τουλάχιστον, «ἡμιάνθρωποι», αφού όσο ενδιαφέρουσα φιλοσοφία και αν διέθεταν, δεν γνώριζαν την αλήθεια παρά την αναζητούσαν στα σκοτάδια. Ο δε Gandhi, περιγράφει την ιστορία της ζωής του ως την ιστορία των πειραματισμών του με την αλήθεια.[4] Ο άνθρωπος που πειραματίζεται με την αλήθεια εν σχέσει προς τον άνθρωπο που την γνωρίζει, δεν είναι τουλάχιστον «ἡμιάνθρωπος»;
Τελικά τους Αγίους, όπως ο άγιος Ιουστίνος, όσο είναι εν ζωῄ, ως επί τῳ πλείστον, τους αποφεύγουμε ενώ μόλις κοιμηθούν αποκόπτουμε κάποια ωραία τους λόγια και για ό, τι δεν μας εκφράζει λέμε «ε, δεν είναι ακριβώς έτσι». Τι λογική είναι αυτή; Πότε θα αρχίσουμε να μαθητεύουμε στους Αγίους και θα πάψουμε να τους λογοκρίνουμε με βάση τις σκέψεις, τους στοχασμούς και τα «εγώ νομίζω» μας;
Ένα από τα άρθρα του περιοδικού επιχειρεί να αποδείξει ότι ο Άγιος δεν ήταν κατά του διαλόγου με τον Παπισμό και τον Προτεσταντισμό. Χρειάζεται απόδειξη αυτό; Ποιός νουνεχής άνθρωπος μπορεί να πιστεύει ότι ένας Άγιος είναι κατά του διαλόγου; Οι Άγιοι δίδουν λόγο «παντί τῷ αἰτοῦντι» (Α΄ Πετρ. 3, 15). Όμως, όσοι Ορθόδοξοι συμμετέχουν στους διαλόγους που διεξάγονται εδώ και πάνω από μισό αιώνα, ιδίως όσοι διατηρούσαν συχνή επικοινωνία με τον Άγιο όσο βρισκόταν εν ζωῃ ,[5] χρησιμοποίησαν ποτέ και τα επιχειρήματα του; Έχουν εξηγήσει ποτέ σε Παπικούς και Προτεστάντες ότι η βάση της Θεολογίας τους είναι ο Αρειανισμός;[6] Έχουν εξηγήσει στους Παπικούς ότι έχουν μετατρέψει σε Κράτος την πάλαι ποτέ Εκκλησία τους[7] και ότι Παπικοί και Προτεστάντες αμφότεροι έχουν προσδεθεί στο άρμα της επιστημονικής και πολιτισμικής προόδου με αποτέλεσμα να αλλοιώνουν την πίστη που όλοι παραλάβαμε κάποτε από τον Χριστό μας, προσαρμόζοντας την στις τελευταίες εξελίξεις;[8] Αντιθέτως, βλέπουμε εκκλησιαστικά πρόσωπα της Ορθοδόξου Εκκλησίας ανά τον κόσμο να επηρεάζονται από όλα αυτά που ο Άγιος επέκρινε στη Δύση κι αυτό είναι πολύ ανησυχητικό.
Όπως προαναφέραμε, πέρα από τις ενστάσεις και τους προβληματισμούς που μας γεννούν τα άρθρα του αφιερωμένου στην μνήμη του αγίου Ιουστίνου περιοδικού, αποτελούν και μια ευκαιρία να διαβάσουμε εκτενή αποσπάσματα από το έργο του Αγίου και τους είμαστε ευγνώμονες.
Διαβάζουμε ανάμεσα στα άλλα και τα εξής λόγια του Αγίου: «εάν εμείς οι Ορθόδοξοι ήμασταν αγιοπατερικά Ορθόδοξοι, δεν θα φοβόμασταν κανενός είδους “οικουμενισμούς”» (σελ. 25). Παραθέτουν την φράση αλλά δεν προβληματίζονται. Είμαστε αγιοπατερικά Ορθόδοξοι σήμερα;
Σε άλλο σημείο διαβάζουμε: «Η επανάσταση του αγίου Σάββα ήταν επανάσταση στο ίδιο το κακό, ενάντια στον ίδιο τον θάνατο» (σελ. 42) ή: «η Εκκλησία είναι πλήρης της παρουσίας του Κυρίου Χριστού, του Θεανθρώπου. Χάρη σε Αυτόν και στη Θεανθρώπινη Οικονομία της Σωτηρίας, η Εκκλησία είναι επίσης πλήρης Αγίας Τριάδος. Ναι, είναι πλήρης της Αγίας Τριάδος, επειδή είναι πλήρης του Θεού Υιού και χάρη σε Αυτόν είναι πλήρης Αγίου Πνεύματος και δι’ αυτών είναι επίσης πλήρης του Θεού Πατρός» (σελ. 47). Πραγματικά υπέροχα λόγια! Η Εκκλησία είναι πλήρης Αγίας Τριάδος και διά των Ιερών Μυστηρίων της εκχέεται η Θεία και Τριαδική Ενέργεια της στον κόσμο. Όμως προβληματιζόμαστε κατά πόσο μετέχουμε σε αυτήν την Ενέργεια; Ο Άγιος μας δείχνει το πρόβλημα στη ρίζα του αλλά εμείς κοιτάζουμε αλλού. Εμείς ψάχνουμε την λύση σε μια «σύνθεση Ανατολής και Δύσης» και στο πώς θα «προσλάβουμε και θα μεταμορφώσουμε τον κόσμο» (σελ. 57-58). Μα, αυτά για να γίνουν χρειάζεται αγιότητα και όχι σπουδές θεολογικές στη «nouvelle théologie» και στις άλλες σύγχρονες δυτικές κινήσεις!
Όπως αναφέραμε και στην αρχή του παρόντος κειμένου αισθανθήκαμε την ανάγκη να γράψουμε μερικές σκέψεις διότι έναν τελείως διαφορετικό Άγιο γνωρίσαμε μέσα από τον π. Βασίλειο Βολουδάκη, ο οποίος είχε αντιληφθεί την αγιότητα του και την διεκήρυξε σε άρθρο του μία μέρα μετά την τέλεση της Κηδείας του το 1979.[9] Αυτή την αίσθηση των αγίων χρειαζόμαστε, αλλιώς οι αναλύσεις επί αναλύσεων και τα άρθρα μας, έστω και αν δεν το θέλουμε, δεν θα είναι τίποτε παραπάνω παρά μια προσπάθεια να κατεβάσουμε τον Άγιο στα δικά μας μέτρα αντί να ανεβαίνουμε εμείς στα δικά του καθιστώντας εαυτούς, όπως εκείνος, κατά χάριν Θεανθρώπους.
Μέτρον πάντων όχι ο άνθρωπος και οι ιδιοτελείς στοχασμοί του!
Μέτρον πάντων ο Θεάνθρωπος![10]
Μέτρον πάντων ο κατά χάριν Θεάνθρωπος άγιος Ιουστίνος και όλοι οι απανταχού και απ’ αρχής έως εσχάτων Άγιοι!
π. Γερασίμου Βουρνά
Ιεροδιακόνου
17/7/2024
_________
[1] Περιοδικό Σύναξη, Ἅγιος Ἰουστίνος Πόποβιτς καί ἡ ὁρμή τοῦ προφήτη, τεύχος 170, Απρίλιος-Ιούνιος 2024.
[2] Ἁγ. Ἰουστίνου Πόποβιτς, Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καί ὁ Οἰκουμενισμός, ἐκδ. Ι. Μ. Ἀρχαγγέλων Τσέλιε, Βάλιεβο-Σερβία.
[3] Ἁγ. Ἰουστίνου Πόποβιτς, Ἄνθρωπος καί Θεάνθρωπος, ἐκδ. «ΑΣΤΗΡ», Ἀθῆναι 1969, σελ. 148.
[4] M. K. Gandhi, The Story of My Experiments with Truth, transl. Mahadev Desai, Navajivan Press, Ahmedabad, 1927.
[5] Δεν προβληματίζονται που ο Προφήτης, ακόμη και κατά την δική τους γνώμη, έγραψε: «Ήτο άραγε απαραίτητον η Ορθόδοξος Εκκλησία, αυτό το πανάχραντον Θεανθρώπινον σώμα και οργανισμός του Θεανθρώπου Χριστού, να ταπεινωθή τόσον τερατωδώς, ώστε οι αντιπρόσωποι της, Θεολόγοι, ακόμη και Ιεράρχες, να επιζητούν την οργανωτικήν μετοχήν και συμπερίληψιν εις το «Παγκόσμιον Συμβούλιον Εκκλησιών»; Αλίμονον, ανήκουστος προδοσία», Ἁγ. Ἰουστίνου Πόποβιτς, Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καί ὁ Οἰκουμενισμός, ό.α., σ. 224.
[6] Ἁγ. Ἰουστίνου Πόποβιτς, Ἄνθρωπος καί Θεάνθρωπος, ἐκδ. «ΑΣΤΗΡ», Ἀθῆναι 1969 σελ. 140 κ. ἑ.
[7] Ἁγ. Ἰουστίνου Πόποβιτς, Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καί ὁ Οἰκουμενισμός, ό. α. σελ. 177.
[8] Ἁγ. Ἰουστίνου Πόποβιτς, Δογματική, Ὀρθόδοξη Φιλοσοφία τῆς Ἀλήθειας, ἐκδ. Ἱ. Μ. Βατοπαιδίου, Ἅγιον Ὄρος, 2019, σελ. 1048: «Κάθε τάση καί προσπάθεια νά ἐξομοιωθεῖ ὁ Χριστιανισμός μέ ἕνα Gleichschaltung, ἕνα συγχρονισμό μέ τό πνεῦμα κάθε ἐποχῆς, μέ ἐφήμερα κινήματα συγκεκριμένων ἱστορικῶν περιόδων, ἀκόμη καί μέ πολιτικά κόμματα, ἀφαιρεῖ ἀπό τόν Χριστιανισμό ἐκείνη τήν ξεχωριστή ἀξία, ἡ ὁποία τόν καθιστᾶ τήν μοναδική θεαθρώπινη θρησκεία στόν κόσμο. Ὄχι συμμόρφωση τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ στό πνεῦμα τῶν καιρῶν, ἀλλά συμμόρφωση τοῦ πνεύματος τῶν καιρῶν στό πνεῦμα τῆς αἰωνιότητος τοῦ Χριστοῦ, τῆς θεανθρωπότητος τοῦ Χριστοῦ: αὐτή εἶναι ἡ μοναδική ἀποστολή τῆς Ἐκκλησίας, τῆς ἀποστολικῆς καί ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Μόνον ἔτσι ἡ Ἐκκλησία θά μπορέσει νά διαφυλάξει τήν ζωοποιό καί ἀναντικατάστατη προσωπικότητα τοῦ Θεανθρώπου, αὐτῆς τῆς μεγαλύτερης ἀξίας ὅλων τῶν κόσμων, ὁρατῶν καί ἀοράτων καί σέ ὅλους τούς κόσμους, τούς ἕως τώρα καί τούς μέλλοντες».
[9] (Πρωτ.) π. Βασιλείου Ε. Βολουδάκη, Μνήμη Άγιου Ιουστίνου, περιοδικό «ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ», Απρίλιος 2012, τεύχος 118, στο https://www.agnikolaos.gr/articles/164-mnimi-agiou-ioustinou-popovits.
[10] Ἁγ. Ἰουστίνου Πόποβιτς, Ἄνθρωπος καί Θεάνθρωπος, ἐκδ. «ΑΣΤΗΡ», Ἀθῆναι 1969 σελ. 146.