ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

ΣΤΗΝ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΑΚΟΜΑ ΔΙΚΑΣΤΕΣ.

ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ;

Ὁ θρύλος λέει¹, ὅτι στήν Πρωσία τοῦ 18ου αἰώνα, ὁ βασιλιάς Φρειδερίκος ὁ Β΄, ὁ  ἐπονοµαζόµενος Μέγας, πού εἶχε τό θερινό του ἀνάκτορο στό Πότσδαµ, ἐνοχλοῦνταν ἀπό τό θόρυβο πού ἔκαναν τά ἱστία τοῦ παρακείµενου ἀνεµόµυλου. Κάλεσε λοιπόν τό µυλωνά στό παλάτι ζητῶντας του νά τοῦ πουλήσει τόν µύλο, ὥστε νά τόν κατεδαφίσει καί νά ἀποκατασταθεῖ ἔτσι  ἡ γαλήνη του. Ὁ µυλωνάς ἀντέτεινε, πώς ὁ µύλος ἀποτελεῖ πατρική κληρονοµιά καί ἀρνήθηκε νά τόν πουλήσει. Ὁ βασιλιάς ὀργισµένος ἀπάντησε: «Δέν γνωρίζεις, ὅτι µπορῶ νά σοῦ πάρω τό µύλο χωρίς νά χρειαστεῖ νά σοῦ δώσω δεκάρα;» Καί ὁ µυλωνάς µέ παρρησία τοῦ διαµήνυσε: «Ναί, µεγαλειότατε, θά µποροῦσες, ἄν δέν ὑπῆρχε τό Δικαστήριο στό Βερολίνο».

Ὁ θρύλος πρωτοδηµοσιεύτηκε τό 1787, ἡ ρήση ὅµως τοῦ θρυλικοῦ µυλωνᾶ τοῦ Πότσδαµ χρησιµοποιεῖται ὡς τίς µέρες µας µέ τήν παροιµιώδη διατύπωση «ὑπάρχουν (ἀκόµα) δικαστές στό Βερολίνο», γιά νά δηλώσει, ὅτι ἡ κρατική αὐθαιρεσία µπορεῖ καί πρέπει νά ἐλέγχεται  ἀπό τή δικαστική ἐξουσία.

 Ὁ Νοµοµαθής ἔχει ἀναλύσει στήν πρόσφατη ἀρθρογραφία του², τή σηµασία πού ἔχει ἡ θέσπιση νοµικῶν ἐγγυήσεων καί µάλιστα Κράτους Δικαίου, ὡς ἀναχώµατος κατά τῆς κρατικῆς αὐθαιρεσίας. Τό δέ Κράτος Δικαίου «δέν µπορεῖ νά πραγµατωθεῖ παρά µόνο µέ τό δικαστικό ἔλεγχο τῆς Κρατικῆς δράσης³», κατά τή διατύπωση τοῦ ἐπίτιµου προέδρου τοῦ Ἀρείου Πάγου, κ. Στέφανου Ματθία. Ὁ κ. Ματθίας εὔστοχα συνοψίζει τήν ἔννοια τοῦ Κράτους Δικαίου, ἀναδεικνύοντας τό ρόλο τῶν δικαστῶν γιά τή διαφύλαξή του:  «Κράτος Δικαίου σηµαίνει λοιπόν: Ι) Πρῶτον, ὅτι τό Κράτος λειτουργεῖ βάσει ὁρισµένων ὀργανωτικῶν κανόνων καί ὅτι περιορίζεται ἀπό τούς ἐγγυητικούς κανόνες πού προστατεύουν τά ἀτοµικά δικαιώµατα καί ΙΙ) Δεύτερον, ὅτι κάθε φορά πού οἱ κανόνες αὐτοί (εἴτε οἱ ὀργανωτικοί εἴτε οἱ ἐγγυητικοί) παραβιάζονται, τόν λόγο ἔχουν τά δικαστήρια⁴».

Φαίνεται πώς στίς µέρες µας ὑπάρχει στή Νέα Ὑόρκη ἕνας δικαστής, ὁ ὁποῖος ἔχει πλήρη συναίσθηση τοῦ ρόλου του καί τῆς εὐθύνης του γιά τή διαφύλαξη τοῦ Κράτους Δικαίου: ὁ κ. Ralph J. Porzio.

Σύµφωνα µέ δηµοσίευµα τοῦ ἱστοτόπου foxnews τῆς 25ης Ὀκτωβρίου ἐ.ἔ.⁵,  ὁ κ. Porzio ἀπεφάνθη  νά ἐπαναφερθοῦν στίς θέσεις ἐργασίας τους –λαµβάνοντας µάλιστα καί ἀναδροµικές ἀποδοχές– ἐργαζόµενοι στήν Πόλη τῆς Νέας Ὑόρκης, οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἀπολυθεῖ, ἐπειδή δέν ἐµβολιάστηκαν κατά τοῦ κορῶνα-ἰοῦ!

Ἱστορικό τῆς ὑπόθεσης

Τά πραγµατικά περιστατικά τῆς ὑπόθεσης, ὅπως ἀναγράφονται στήν ἴδια τήν ἀπόφαση τοῦ (µονοµελοῦς) δικαστηρίου⁶ ἔχουν ὡς ἑξῆς:

 Στίς 20 Ὀκτωβρίου 2021, ὁ Ἐπίτροπος Ὑγείας τῆς Πόλης τῆς Νέας Ὑόρκης ἐξέδωσε ἕνα διάταγµα τοῦ Τµήµατος Ὑγείας καί Ψυχικῆς Ὑγείας, µέ τίτλο «Ἐντολή ἐµβολιασµοῦ τῶν δηµοσίων ὑπαλλήλων». Τό ἐν λόγῳ διάταγµα ὑποχρέωνε τούς δηµοσίους ὑπαλλήλους στήν Πόλη τῆς Νέας Ὑόρκης νά προσκοµίσουν πιστοποιητικό γιά τουλάχιστον µία δόση ἐµβολιασµοῦ κατά τοῦ Covid-19 ἕως τίς 17:00 τῆς 29ης Ὀκτωβρίου 2021. Οἱ ἐνάγοντες εἶναι τέως ἐργαζόµενοι στήν ἀποκοµιδή ἀπορριµµάτων τῆς Νέας Ὑόρκης, οἱ ὁποῖοι ἀπολύθηκαν τό Φεβρουάριο 2022, ἐπειδή δέν συµµορφώθηκαν µέ τήν ἐντολή ἐµβολιασµοῦ τους. Στίς 13 Δεκεµβρίου 2021, ὁ Ἐπίτροπος Ὑγείας ἐπεξέτεινε τό διάταγµα – ἐντολή ἐµβολιασµοῦ στούς ἐργαζόµενους τοῦ ἰδιωτικοῦ τοµέα. Στίς 24 Μαρτίου 2022, ὁ τότε Δήµαρχος ἐξέδωσε τό Ἐκτελεστικό Διάταγµα Νό 62, τό ὁποῖο προέβλεπε γενικευµένη ἀπαλλαγή γιά τούς ἐργαζόµενους στόν ἰδιωτικό τοµέα ἀθλητές καί καλλιτέχνες.

Οἱ αἰτοῦντες προσέβαλαν τό διάταγµα περί ἐµβολιασµοῦ τῶν δηµοσίων ὑπαλλήλων ὡς αὐθαίρετο, ὑποκειµενικό καί ἀντισυνταγµατικό, ἐνῶ προσκόµισαν καί πιστοποιητικά νόσησης ἀπό Covid-19.

Συµπέρασµα τοῦ Δικαστηρίου

Τό συµπέρασµα στό ὁποῖο καταλήγει ὁ δικαστής Porzio εἶναι, θά λέγαµε, συγκινητικό. Γράφει:

«Εἶναι σαφές, ὅτι ὁ Ἐπίτροπος Ὑγείας ἔχει τήν ἐξουσία νά ἐκδίδει κανονισµούς σχετικούς µέ τή δηµόσια ὑγεία. Κανείς δέν ἀρνεῖται αὐτή τήν ἐξουσία. Ὡστόσο, ὁ Ἐπίτροπος Ὑγείας δέν µπορεῖ νά δηµιουργεῖ νέο ὅρο ἐργασίας γιά τούς ἐργαζόµενους τῆς Πόλης. Ὁ Ἐπίτροπος Ὑγείας δέν µπορεῖ νά ἀπαγορεύει σέ ἕνα ἐργαζόµενο νά παρουσιαστεῖ στήν ἐργασία του. Ὁ Ἐπίτροπος Ὑγείας δέν µπορεῖ νά καταγγέλλει συµβάσεις ἐργασίας. Ὁ Δήµαρχος δέν µπορεῖ νά ἀπαλλάσσει ὁρισµένους ἐργαζόµενους ἀπό ἐκεῖνα τά διατάγµατα (σ.σ. τά περί ἐµβολιασµοῦ). Τό Ἐκτελεστικό Διάταγµα Νο. 62 καθιστᾶ ὅλες τίς ἐντολές ἐµβολιασµοῦ αὐθαίρετες καί ὑποκειµενικές. Τό νά εἶναι κανείς ἐµβολιασµένος δέν τόν ἐµποδίζει ἀπό τό νά προσβληθεῖ ἀπό Covid-19 ἤ νά µεταδίδει τόν Covid-19. Κατά τήν ἡµεροµηνία τῆς παρούσας ἀπόφασης οἱ ὁδηγίες τοῦ Κέντρου Ἐλέγχου καί Πρόληψης Ἀσθενειῶν οἱ σχετικές µέ τήν καραντίνα καί τήν ἀποµόνωση εἶναι ἴδιες γιά τούς ἐµβολιασµένους καί τούς ἀνεµβολίαστους. Οἱ αἰτοῦντες δέν θά ἔπρεπε νά ἔχουν ἀπολυθεῖ, ἐπειδή ἐπέλεξαν νά µήν προστατευτοῦν. Μάθαµε κατά τή διάρκεια τῆς πανδηµίας, ὅτι τό ἐµβόλιο κατά τοῦ Covid-19 δέν εἶναι ἀπόλυτο. Κρούσµατα σέ ἐµβολιασµένους προκύπτουν, ἀκόµα καί γιά ἐκείνους πού ἐµβολιάστηκαν µέ ἐνισχυτικές δόσεις. Ὁ Πρόεδρος Joseph Biden ἔχει πεῖ, ὅτι ἡ πανδηµία τελείωσε. Ἡ Πολιτεία τῆς Νέας Ὑόρκης ἔληξε τήν κατάσταση ἔκτακτης ἀνάγκης γιά τόν Covid-19 πρίν ἀπό  ἕνα καί πλέον µήνα. […]

Ἡ ἐντολή ἐµβολιασµοῦ τῶν ἐργαζοµένων στήν Πόλη (σ.σ. τῆς Νέας Ὑόρκης) δέν ἀφοροῦσε µόνο τήν ἀσφάλεια καί τή δηµόσια ὑγεία· ἀφοροῦσε τή συµµόρφωση. Ἄν ἀφοροῦσε τήν ἀσφάλεια καί τή δηµόσια ὑγεία, οἱ ἀνεµβολίαστοι ἐργαζόµενοι θά εἶχαν τεθεῖ σέ ἄδεια ἄνευ ἀποδοχῶν τή στιγµή πού τό διάταγµα ἐκδόθηκε. Ἄν ἀφοροῦσε τήν ἀσφάλεια καί τή δηµόσια ὑγεία, ὁ Ἐπίτροπος Ὑγείας θά εἶχε ἐκδώσει ἐντολή ἐµβολιασµοῦ πού θά ἀφοροῦσε ὅλους τούς κατοίκους τῆς πόλης. Σέ µία πόλη µέ περίπου 80% ποσοστό ἐµβολιασµοῦ, δέν θά πρέπει νά ἐπιβάλλουµε ποινές στούς ἀνθρώπους πού ἦταν παρόντες στήν ἐργασία τους διατρέχοντας µεγάλο κίνδυνο γιά τούς ἴδιους καί τίς οἰκογένειές του, ἐνῶ βρισκόµασταν σέ lockdown.

Ἄν ἀφοροῦσε (σ.σ. ἡ ἐντολή ἐµβολιασµοῦ) τήν ἀσφάλεια καί τή δηµόσια ὑγεία, κανένας δέν θά ἁπαλλασσόταν. Ἦρθε  ἡ ὥρα γιά τήν Πόλη τῆς Νέας Ὑόρκης νά πράξει τό σωστό καί τό δίκαιο».

Στό σηµεῖο αὐτό θά πρέπει βέβαια νά τονίσουµε, ὅτι ὁ δικαστής Porzio ξεκαθαρίζει, πώς ἡ ἀπόφασή του δέν ἀφορᾶ τούς ὑγειονοµικούς ὑπαλλήλους πού ἀπολύθηκαν λόγῳ µή ἐµβολιασµοῦ τους. Ἐντοπίζει µία εἰδοποιό διαφορά µεταξύ τῶν δηµοσίων ὑπαλλήλων πού ἐργάζονταν στήν Πόλη τῆς Νέας Ὑόρκης καί τῶν ὑγειονοµικῶν ὑπαλλήλων: Γιά τούς πρώτους, ποτέ δέν ὑφίστατο καµία ὑποχρέωση ἐµβολιασµοῦ ὡς ὅρος ἐργασίας τους, ἐνῷ οἱ δεύτεροι εἶχαν πάντοτε τήν ὑποχρέωση νά ἐµβολιάζονται κατά µεταδοτικῶν ἀσθενειῶν. Γιά τό λόγο αὐτό, κατά τό δικαστή Porzio οἱ δηµόσιοι ὑπάλληλοι δέν µποροῦν νά ἐξοµοιωθοῦν µέ τούς ὑγειονοµικούς ὑπαλλήλους.

Τί ἰσχύει, ἀλήθεια, γιά τούς ὑγειονοµικούς ὑπαλλήλους πού ἐργάζονται στήν Ἑλλάδα; Στίς συµβάσεις ἐργασίας τους προβλέπεται ὑποχρέωσή τους νά ἐµβολιάζονται, καί ἄν ναί, κατά ποιῶν ἀσθενειῶν;

Ὁ δικαστής Porzio ἀπεφάνθη νά ἐπανέλθουν οἱ ἀπολυθέντες ἐργαζόµενοι σέ καθεστώς πλήρους ἀπασχόλησης ἀπό τήν 25 Ὀκτωβρίου 2022, δηλαδή τήν ἑποµένη ἡµέρα ἀπό τήν ἔκδοση τῆς ἀπόφασής του. Ὅρισε µάλιστα, ὅπως προείπαµε, νά λάβουν ἀναδροµικές ἀποδοχές ἀπό τήν ἡµεροµηνία τῆς ἀπόλυσής τους. Κήρυξε δέ ἀντισυνταγµατικά, τόσο τά διάταγµα τοῦ Ἐπιτρόπου Ὑγείας περί ἐµβολιασµοῦ τῶν ὑπαλλήλων στό δηµόσιο καί τόν ἰδιωτικό τοµέα, ὅσο καί τό Ἐκτελεστικό Διάταγµα τοῦ Δηµάρχου περί ἀπαλλαγῆς τῶν καλλιτεχνῶν καί τῶν ἀθλητῶν ἀπό τήν ὑποχρέωση ἐµβολιασµοῦ.

Συνταγµατικές Ἀρχές

Προκειµένου νά καταλήξει στό ὡς ἄνω συµπέρασµά του, ὁ δικαστής Porzio ἐπικαλέστηκε καί ἐφάρµοσε µιά σειρά ἀπό συνταγµατικές ἀρχές, κατοχυρωµένες ὄχι µόνο στήν Ἀµερικανική, ἀλλά καί στήν Ἑλληνική ἔννοµη τάξη. Αὐτές εἶναι:

α) ἡ ἀρχή τῆς διάκρισης τῶν λειτουργιῶν, τήν ὁποία µάλιστα χαρακτήρισε θεµέλιο (bedrock) τοῦ συστήµατος διακυβέρνησης. Ἔκρινε, ὅτι τό διάταγµα τοῦ Ἐπιτρόπου Ὑγείας παραβιάζει τήν ἀρχή τῆς διάκρισης τῶν λειτουργιῶν, καθώς δέν ἔχει ἐκεῖνος «τήν ἐξουσία νά µεταβάλλει µονοµερῶς καί ἐπ’ ἀόριστον τούς ὅρους ἐργασίας γιά ὁποιαδήποτε ἀρχή». Ἡ ἀρχή τῆς διάκρισης τῶν λειτουργιῶν κατοχυρώνεται στό ἄρθρο 16 τοῦ Ἑλληνικοῦ Συντάγµατος.

β) ἡ ἀρχή τῆς (ἀναλογικῆς) ἰσότητας:  Παραθέτει ὁ δικαστής τήν πρώτη παράγραφο τοῦ πρώτου ἄρθρου ἀπό τό Σύνταγµα τῆς Νέας Ὑόρκης: «Κανένας δέν θά στερηθεῖ τήν ἴση προστασία τῶν νόµων αὐτῆς τῆς πολιτείας ἤ ὁποιασδήποτε ὑποδιαίρεσής της». Τονίζει, ὅτι σκοπός αὐτῆς τῆς διάταξης εἶναι «νά ἀποτρέψει ἐκείνους πού λαµβάνουν ἀποφάσεις ἀπό τό νά µεταχειρίζονται διαφορετικά ἐκεῖνες τίς περιπτώσεις πού ὁµοιάζουν σέ ὅλες τίς πτυχές τους». Διαπιστώνει, ὅτι παραβιάστηκε ἡ ἀρχή τῆς ἰσότητας, ἐπειδή «οἱ ἐργαζόµενοι στό δῆµο τῆς Νέας Ὑόρκης ἀντιµετωπίστηκαν ἐντελῶς διαφορετικά ἀπό τούς ἐργαζόµενους στόν ἰδιωτικό τοµέα, ἐνῶ τόσο οἱ ἐργαζόµενοι στό δῆµο, ὅσο καί οἱ ἐργαζόµενοι στόν ἰδιωτικό τοµέα ἀντιµετωπίστηκαν διαφορετικά ἀπό ὅ,τι οἱ ἀθλητές καί οἱ καλλιτέχνες».

Ἡ ἀρχή τῆς ἰσότητας κατοχυρώνεται στό ἄρθρο 4 τοῦ Ἑλληνικοῦ Συντάγµατος καί νοεῖται πάντοτε ὡς ἀναλογική ἰσότητα. Ἐπιτάσσει δηλαδή ἴδια µεταχείριση τῶν ὅµοιων καί διαφορετική µεταχείριση τῶν ἀνόµοιων περιπτώσεων.

γ) ἡ ἀρχή τῆς ἀναλογικότητας: Ὁ δικαστής Porzio περιγράφει τήν ἀρχή τῆς ἀναλογικότητας, ὅταν σηµειώνει: «Δέν ὑπάρχει ἀµφιβολία ὅτι τά διατάγµατα περί ἐµβολιασµοῦ τέθηκαν σέ ἰσχύ γιά τήν ἐπίτευξη ἑνός νόµιµου κυβερνητικοῦ σκοποῦ. Ὡστόσο θά πρέπει νά ὑπάρχει λογική σχέση µεταξύ τοῦ σκοποῦ πού ἐπιδιώκεται νά ἐπιτευχθεῖ καί τῶν µέσων πού χρησιµοποιοῦνται προκειµένου νά ἐπιτευχθεῖ ὁ σκοπός». Ἡ ἀρχή τῆς ἀναλογικότητας κατοχυρώνεται στό ἄρθρο 25 παρ. 1 ἐδάφιο δ τοῦ Ἑλληνικοῦ Συντάγµατος.

δ) ἡ ἐλεύθερη ἀνάπτυξη τῆς προσωπικότητας: Διαβάζοµαι στήν ἐξεταζόµενη ἀπόφαση: «Αὐτοί  οἱ “ἑκατοντάδες χιλιάδες ἀνεµβολίαστοι” (πολῖτες µέ τούς ὁποίους οἱ ὑπάλληλοι ἔρχονται σέ ἐπαφή) εἶναι ὑπεύθυνοι γιά τή δική τους ὑγεία. Ἐπιλέγουν οἱ ἴδιοι, ἄν θά ἐµβολιαστοῦν ἤ ἄν θά ρισκάρουν νά µολυνθοῦν. Οἱ ὑπάλληλοι τῆς Πόλης τῆς Νέας Ὑόρκης θά ἔπρεπε ἐπίσης νά ἔχουν τό δικαίωµα νά κάνουν τή δική τους ἐπιλογή σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τή δική τους ὑγεία». Ἡ ἐλεύθερη ἀνάπτυξη τῆς προσωπικότητας κατοχυρώνεται στό ἄρθρο 5 παρ. 1 τοῦ Ἑλληνικοῦ Συντάγµατος, ἐνῷ ὁ σεβασµός τῆς Ἀξίας τοῦ Ἀνθρώπου στό ἄρθρο 2 παρ.1.

Τά ὅσα λίγα παραθέσαµε µαρτυροῦν ξεκάθαρα τό ἦθος τοῦ δικαστῆ Porzio καί ἐπιβεβαιώνουν περίτρανα τό γραφέν ἀπό τό Νοµοµαθῆ στό ἄρθρο του «Ἡ “Magna Carta” καί τό “Ἱερόν Πηδάλιον”», ὅτι δηλαδή «ὅσο δηµοκρατικό καί ἐάν εἶναι ἕνα κράτος, ὅσες θεσµικές ἐγγυήσεις καί ἐάν εἶναι ἐνσωµατωµένες στό δίκαιό του, ἐάν οἱ πολῖτες του γενικά, καί, ἰδιαιτέρως, ὅσοι τυχαίνει νά ὑπηρετοῦν στίς πιό καίριες θέσεις τοῦ κρατικοῦ µηχανισµοῦ, δέν φροντίσουν τήν κρίσιµη ὥρα γιά τή διαφύλαξη τῆς ἐλευθερίας, θά ἀποδειχθεῖ ὅτι οἱ νοµικές προβλέψεις ἀπό µόνες τους δέν ἀποτελοῦν ἰσχυρά ἐµπόδια, ἀλλά ἁπλῶς καί µόνο “φράχτες φτιαγµένους ἀπό χαρτί”⁷».

Ὅλα τά νοµικά «ἐργαλεῖα» πού χρησιµοποίησε ὁ δικαστής Porzio προβλέπονται, ὅπως εἴδαµε, καί στό Ἑλληνικό Σύνταγµα. Καί εἶναι χιλιάδες οἱ Ἕλληνες πολῖτες πού ἔχασαν τήν ἐργασία τους, ἐπειδή ἀρνήθηκαν νά ἐµβολιαστοῦν µέ τά πειραµατικά ἐµβόλια κατά τοῦ Covid-19. Καί ὅµως, ἐξ ὅσων τουλάχιστον γνωρίζουµε, δέν ὑπάρχει καµία δικαστική ἀπόφαση πού νά δικαιώνει αὐτούς τούς ἀνθρώπους.

Δέν γνωρίζουµε, ἄν ὑπάρχουν ἀκόµα δικαστές στό Βερολίνο. Στή Νέα Ὑόρκη σίγουρα ὑπάρχει ἕνας (τουλάχιστον) δικαστής. Στήν Ἀθήνα ὑπάρχουν ἄραγε ἀκόµα δικαστές;

Ζωή Ἀγγελικούδη

Νοµικός

«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 244

Δεκέμβριος 2022

*Εὐχαριστῶ πολύ τόν «Νοµοµαθῆ» γιά τή συµβολή του –καί ὄχι µόνο– στή συγγραφή τοῦ παρόντος  σηµειώµατος.

Ὑποσηµειώσεις:

1. «Βικιπαίδεια»:https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F_%CE%BC%CF%85%CE%BB%CF%89%CE%BD%CE%AC%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A0%CF%8C%CF%84%CF%83%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%BC καί ἐφηµερίδα «Αὐγή»: https://www.avgi.gr/politiki/215201_yparhoyn-akoma-dikastes-sto-berolino.
2. Βλ. Νοµοµαθοῦς, Ἡ “Magna Carta” καί τό “Ἱερόν Πηδάλιον”, «Ἐνοριακή Εὐλογία, Ἔτος ΚΑ’, Ἀρ. Τεύχους 240-241, Αὔγουστος- Σεπτέµβριος 2022, 304 ἐπ.
3. Στέφανου Ματθία, Ἡ εὐθύνη τοῦ δικαστῆ γιά τήν πραγµάτωση τοῦ Κράτους Δικαίου, Νοµικό Βῆµα, τόµος 52 τεῦχος 4, Ἀπρίλιος 2004, 553 ἐπ., 554, ὅπου γίνεται ἀναφορά καί στό θρύλο τοῦ «µυλωνᾶ τοῦ Πότσδαµ».
4. Στέφανου Ματθία, ἐ.ἀ., 553.
5. https://www.foxnews.com/us/new-york-supreme-court-reinstates-all-employees-fired-being-unvaccinated-orders-backpay.
6. Ἡ ἀπόφαση δηµοσιεύεται στόν ἱστότοπο: https://eddsa.blob.core.usgovcloudapi.net/public/85163_2022_George_Garvey_et_al_v_City_of_New_York_et_al_DECISION___ORDER_ON_37.pdf
7. Νοµοµαθοῦς, ἐ.ἀ, 304.