«Τά τοσαῦτα κακά εἰρήνην προσηγόρευσαν»!
Στό τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ, πού κυκλοφορήθηκε τόν προηγούµενο µήνα, εἴχαµε ἀναφερθεῖ στίς ἀπόψεις τοῦ Antonin Scalia, µέλους τοῦ Ἀνωτάτου Δικαστηρίου τῶν Η.Π.Α. Ἀνάµεσα σέ ὅσα παρατέθηκαν σχετικῶς, περιλάβαµε καί ἕνα σηµαντικό σχόλιό του γιά τή σηµασία πού ἔχει γιά τή διαφύλαξη τῆς ἐλευθερίας, ἡ κατανόηση καί διαφύλαξη τοῦ θεµελιώδους συνταγµατικοῦ θεσµοῦ τῆς διάκρισης τῶν κρατικῶν λειτουργιῶν. Γιά νά διαφωτίσει τή σηµασία αὐτή καί νά τεκµηριώσει ἱστορικά τόν ἰσχυρισµό του ὁ Antonin Scalia εἶχε δώσει, ὅπως εἴχαµε προαναφέρει, καί τό ἑξῆς, ἀντληµένο ἀπό τήν πρόσφατη ἱστορία, παράδειγµα: «Κάθε φαντασµένος δικτάτορας στόν κόσµο, κάθε “µπανανο-δηµοκρατία”, κάθε ἰσόβιος κυβερνήτης κυβερνᾶ µέ µιά χάρτα ἀτοµικῶν δικαιωµάτων…Ἡ χάρτα ἀτοµικῶν δικαιωµάτων…τῆς Ἕνωσης Σοβιετικῶν Σοσιαλιστικῶν Δηµοκρατιῶν (Ε.Σ.Σ.Δ.) περιεῖχε ἐγγυήσεις πολύ πιό ἐκτεταµένες ἀπό τίς δικές µας (ἐνν. τῶν Η.Π.Α.). Δέν ἦταν, ὅµως, τίποτε ἄλλο ἀπό λέξεις ἐπάνω σέ χαρτί, αὐτό πού οἱ Νοµοθέτες µας ὀνόµαζαν “parchment barrier” (=ἐµπόδιο ἀπό περγαµηνή).…Ὁ πραγµατικός τρόπος συγκρότησης τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης, ἡ δοµή τῆς διακυβέρνησής της, δέν ἐµπόδιζε τήν συγκέντρωση τῆς ἐξουσίας σέ ἕνα πρόσωπο ἤ σέ ἕνα κόµµα. Μόλις αὐτό συµβεῖ, ἡ πιό ἀξιοθαύµαστη χάρτα ἀτοµικῶν δικαιωµάτων µπορεῖ νά παραµεριστεῖ…».
Σήµερα, µετά τήν πάροδο ἀρκετῶν δεκαετιῶν ἀπό τήν διάλυση τῆς Ἕνωσης Σοβιετικῶν Σοσιαλιστικῶν Δηµοκρατιῶν εἶναι, πιά, κοινῶς ἀποδεκτό µεταξύ τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν ὅτι στό πλαίσιο τῆς πολυεθνικῆς αὐτῆς «αὐτοκρατορίας» ἔλαβε χώρα ἕνας ἀπό τούς πιό ἐκτεταµένους, συστηµατικούς καί πολύχρονους διωγµούς τῆς Ἐκκλησίας, ἴσως µάλιστα πιό ἔντονος, µεθοδικός, συνεχής καί πολύνεκρος σέ σχέση µέ τούς διωγµούς τῶν Ρωµαίων Καισάρων, οἱ ὁποῖοι παρά τήν ἔνταση καί τή σκληρότητά τους ἦσαν σχετικῶς σύντοµης διάρκειας, δέν ἐφαρµόζονταν µέ τήν ἴδια συνέπεια σέ ὅλη τήν ἐπικράτεια καί ἀκολουθοῦνταν ἀπό µεσοδιαστήµατα σχετικῆς εἰρήνης, κατά τή διάρκεια τῆς ὁποίας οἱ κατά τόπους Ἐκκλησίες ἀναδιοργανώνονταν καί ἀνακτοῦσαν -κατ’ ἄνθρωπον- τίς δυνάµεις τους. Ὁ σύγχρονος αὐτός διωγµός ἀνέδειξε µεγάλους ἁγίους, ἤδη ἐπίσηµα διακηρυγµένους, κάποιοι ἀπό τούς ὁποίους, µέ προεξάρχοντα τόν ἅγιο Λουκᾶ, ἐπίσκοπο Συµφερουπόλεως καί διακριµένο ἰατρό-χειροῦργο, εἶναι πιά πολύ γνωστοί καί στήν πατρίδα µας.
Ἔτσι, ἔχουµε τήν ἐντύπωση ὅτι δέν ὑπάρχει πιά µεταξύ τῶν Ὀρθοδόξων κάποια ἀµφιγνωµία σχετικά µέ τήν ἀποτίµηση τῆς ἱστορικῆς ἐκείνης περιόδου καί τοῦ χαρακτηρισµοῦ της ὡς µιᾶς περιόδου ἀντιχριστιανικοῦ διωγµοῦ καί µαρτυρίων. Ἡ γνώση µας γιά τήν πραγµατική κατάσταση τῆς Ἐκκλησίας ὑπό τόν συνεχῆ αὐτό διωγµό καί γιά τόν τρόπο πού ἐπιχείρησε νά συµµορφωθεῖ ἤ νά ἀντιδράσει στά συγκεκριµένα µέτρα, νοµικά καί διοικητικά, πού ἔλαβε τό καθεστώς γιά τήν ἐξάλειψη τοῦ Χριστιανισµοῦ παραµένει ἐλλιπής καί ἀσαφής. Ὅµως, αὐτή ἡ ἱστορική γνώση, ὅπως ἀντίστοιχα ἡ γνώση γιά τούς διωγµούς ἐπί τῶν Ρωµαίων Καισάρων, ὅπως γιά παράδειγµα ἡ ἀπόφαση τοῦ Λικινίου ὅτι ἡ προστασία τῆς δηµόσιας ὑγείας ὑπαγόρευε νά διεξάγεται ἡ λατρεία τῶν Χριστιανῶν µόνο στήν ὕπαιθρο (βλ. Εὐσεβίου, Κωνσταντίνου Βίος, κεφ. 53), µπορεῖ νά ἀποδειχθεῖ ἰδιαίτερα σηµαντική γιά τό µέλλον. Τοῦτο διότι, ὅπως προκύπτει ἀπό τήν ἱστορική ἀναδροµή, οἱ µεθοδεύσεις τῶν ἑκάστοτε διωκτῶν τῆς Ἐκκλησίας εἶναι διαχρονικά παρόµοιες καί κινοῦνται στό φάσµα ἀνάµεσα στή χρήση τῆς «πειθοῦς» διά τῆς ἰδεολογικῆς χειραγώγησης καί τῆς «ἐκλογίκευσης» καί στήν προσφυγή στήν πιό ἀπροκάλυπτη βία.
Εἶναι βέβαια ἀληθές ὅτι τήν ἀπροκάλυπτη βία δύσκολα µπορεῖ κανείς νά τήν παρερµηνεύσει. Δέν ἰσχύει ὅµως τό ἴδιο γιά τήν «πειθώ», τήν ὁποία µεταχειρίζονται τά ὁλοκληρωτικά καθεστῶτα: Ὅπως µᾶς διδάσκει ἡ Ἱστορία, τό Σοβιετικό καθεστώς ἦταν πολύ ἀποτελεσµατικό στήν ἰδεολογική χειραγώγηση καί στή διασπορά τῆς σύγχυσης µεταξύ τῶν µελῶν τῆς Ἐκκλησίας, σέ βαθµό πού, νοµίζουµε, ὅτι ἕνας εἰλικρινής Χριστιανός πού θά ἤθελε νά παραµείνει πιστός, πληροφορούµενος αὐτά, θά προτιµοῦσε νά ἀντιµετωπίσει τή φανερή βία, παρά νά ἐκτεθεῖ στά δυσδιάκριτα τεχνάσµατα τῆς ἰδεολογικῆς χειραγώγησης.
Ἴσως αὐτό νά ἀκούγεται ὡς παραδοξολόγηµα, ὅµως, ὅποιος ἀποκτήσει µιά γενική ἱστορική γνώση γιά τήν κατάσταση τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν στήν Ε.Σ.Δ.Δ. θά διαπιστώσει ὅτι εἶναι πράγµατι πιθανόν ἕνας συνεχής καί σκληρός διωγµός, ὅπως αὐτός πού ἔλαβε χώρα τήν ἐποχή ἐκείνη καί γιά τόν ὁποῖο κανείς Χριστιανός δέν ἀµφιβάλλει σήµερα ὅτι πράγµατι συνέβη, νά µήν εἶχε ὑποπέσει στήν ἀντίληψη πολλῶν συγχρόνων καί ἡ πραγµατικότητά του νά ἀποτελοῦσε σηµεῖο ἀντιλεγόµενο ὄχι µόνο µεταξύ ἐκείνων πού ἴσως καλόπιστα εἶχαν ἀσπασθεῖ τήν µαρξιστική-λενινιστική κοσµοθεωρία γιά τήν πραγµατοποίηση τοῦ «ἐπιγείου κοµµουνιστικοῦ παραδείσου», ἀλλά καί ἀκόµα καί µεταξύ τῶν Χριστιανῶν. Φαίνεται, λοιπόν, ὅτι τήν περίοδο ἐκείνη ἐπαληθεύθηκε τό ἑξῆς χωρίο ἀπό τήν Σοφία τοῦ Σολοµῶντος: «Εἶτ’ οὐκ ἤρκεσεν τό πλανάσθαι περί τήν τοῦ Θεοῦ γνῶσιν, ἀλλά καί ἐν µεγάλῳ ζῶντες ἀγνοίας πολέµῳ τά τοσαῦτα κακά εἰρήνην προσαγορεύουσιν» (κεφ.14, στ.22).
Τό ἀµετάφραστο στά Ἑλληνικά δίτοµο βιβλίο τοῦ Dimitry Pospielovsky µέ τόν τίτλο «Ἡ Ρωσσική Ἐκκλησία ὑπό τό Σοβιετικό Καθεστώς, 1917-1982 («Τhe Russian Church under the Soviet Regime 1917-1982», St. Vladimir’s Seminary Press, New York, 1984) περιέχει πολλές ἱστορικές πληροφορίες γιά τήν ἐν λόγῳ µαρτυρική περίοδο ἀπό τήν ἄποψη αὐτή. Ἔτσι, περιέχει, µεταξύ ἄλλων, πληροφορίες γιά τά κρατικά διατάγµατα, µέ τά ὁποῖα τό νέο Σοβιετικό Καθεστώς ἐπιχείρησε νά ἀδρανοποιήσει τήν Ἐκκλησία, ὅπως τό ἀπό 23 Ἰανουαρίου 1921 διάταγµα, τό ὁποῖο κήρυξε τόν χωρισµό τοῦ Κράτους ἀπό τήν Ἐκκλησία, ἀφαίρεσε τήν νοµική προσωπικότητα ἀπό τήν Ἐκκλησία, κρατικοποίησε τήν ἐκκλησιαστική περιουσία καί ἀπαγόρευσε τήν διδασκαλία τῶν Θρησκευτικῶν στά σχολεῖα, ἐπιτρέποντας τήν µόνο «ἰδιωτικά», τό ἀπό 19 Φεβρουαρίου 1921 διάταγµα, τό ὁποῖο στέρησε τήν Ἐκκλησία ἀπό τό δικαίωµα τῆς ἰδιοκτησίας ἐπί ἀκινήτων, τό ἀπό 13 Ἰουνίου 1921 διάταγµα τό ὁποῖο ἐπέτρεψε µόνο ἐκεῖνα τά κηρύγµατα πού ἀναφέρονταν σέ «ἀποκλειστικά θρησκευτικά» θέµατα, χωρίς ὅµως νά διευκρινίζει τόν ὅρο αὐτό καί ἄρα ἀφήνοντας περιθώριο γιά τήν αὐθαίρετη ἑρµηνεία του ἀπό τά κρατικά ὄργανα, τό ἀπό 19 Ἰουνίου 1921 διάταγµα, τό ὁποῖο ἐπέτρεψε τήν κατάσχεση Ναῶν, ἐφ’ ὅσον κρινόταν ὅτι τά κτίρια χρειάζονταν «γιά ἄλλη χρήση» καί τήν διάλυση θρησκευτικῶν ἑνώσεων γιά «ἀντισοβιετική στάση», τό ἀπό 28 Φεβρουαρίου 1922 διάταγµα, τό ὁποῖο διέταξε τήν κατάσχεση ὅλων τῶν περιουσιακῶν στοιχείων τῆς Ἐκκλησίας, περιλαµβανοµένων ἐκείνων πού ἦταν ἀφιερωµένα στή Λατρεία, ὁ νόµος τοῦ 1929 πού ἀπαγόρευσε κάθε ἐκκλησιαστική δραστηριότητα ἔξω ἀπό τούς «τοίχους τῶν Ναῶν» ὡς ἀπαγορευµένη προπαγάνδα καί τήν κατάργηση στίς 26 Αὐγούστου 1921 τῆς Κυριακῆς ἀργίας µέ τήν καθιέρωση τῆς ἑβδοµάδας τῆς συνεχοῦς ἐργασίας.
Ὁ συγγραφέας ἐνδιατρίβει περαιτέρῳ στίς µεθοδεύσεις τοῦ Σοβιετικοῦ Καθεστῶτος γιά τήν προσέλκυση στελεχῶν τῆς Ἐκκλησίας στό καθεστώς, τή δηµιουργία σχισµάτων στήν Ἐκκλησία µέ τήν προώθηση τῆς ἵδρυσης τῆς «Ζώσας Ἐκκλησίας» καί τίς ἀντιδράσεις τῶν ἐπισκόπων καί ἁπλῶν κληρικῶν στίς ἐνέργειες αὐτές. Ἰδιαιτέρως, ἀναφέρεται στήν λεγόµενη Ἐκκλησία τῶν «Κατακοµβῶν», τήν ὁποία ἀποτέλεσαν ὅσοι ἱερεῖς δέν συνεργάσθηκαν µέ τό καθεστώς καί ἀρνήθηκαν τήν ἐκκλησιαστική κοινωνία µέ τόν ἐπίσηµο Πατριάρχη, ἄν καί δέν εἶχαν δογµατικές ἤ τελετουργικές διαφορές µέ αὐτόν καί θεωροῦσαν τή σχισµατική τους αὐτή κατάσταση προσωρινή, ὅπως καί πράγµατι συνέβη µέ τήν ἐπιστροφή τους στήν Πατριαρχική Ἐκκλησία τό 1946. Ἐπίσης ἐξιστορεῖ τά σχετικά µέ τήν Ἐκκλησιαστική Σύνοδο τοῦ Κάρλοβιτς στή Σερβία, τήν ὁποία ἵδρυσαν µέ τήν ἄδεια τοῦ Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως τόν Δεκέµβριο τοῦ 1920 Ρῶσσοι τῆς Διασπορᾶς µέ πρωτοστάτη τόν µεγάλο θεολόγο καί ἐπίσκοπο Ἀντώνιο Χραποβίτσκυ, ὁ ὁποῖος διετέλεσε καί πνευµατικός τοῦ ἁγίου Ἰουστίνου Πόποβιτς καί ἡ ὁποία, παρά τό πνευµατικό κίνητρό της, ἐπέσπευσε, δυστυχῶς, τή δηµιουργία πολλῶν σχισµάτων στήν Ρωσσική Ἐκκλησία!
Στό βιβλίο παρατίθενται τά ἑξῆς ἰδιαιτέρως ἐνδεικτικά τῶν διαιρέσεων καί τῆς σύγχυσης ἀποσπάσµατα µιᾶς ἔκκλησης πού ἀπεύθυνε ἀπό τό νοσοκοµεῖο, ὅπου νοσηλευόταν ὁ τότε Πατριάρχης Σέργιος: «Τά πεπρωµένα τῶν ἐθνῶν καθορίζονται ἀπό τόν Κύριο καί ὁ Ὀρθόδοξος λαός πρέπει νά ἀποδεχθεῖ ὅ,τι ἔχει συµβεῖ ὡς τήν ἔκφραση τοῦ θελήµατος τοῦ Θεοῦ…καλοῦµε (τίς ἐνορίες) νά ἐκλέξετε στίς διοικητικές θέσεις τῶν ἐνοριῶν µόνο ὅσους εἶναι τίµιοι, ἀξιοπρεπεῖς, ἀφοσιωµένοι στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, δέν ἐµπλέκονται στήν πολιτική καί εἶναι εἰλικρινεῖς ἀπέναντι στή Σοβιετική ἐξουσία… δέν µποροῦµε παρά νά ἀποκηρύξουµε ἐκείνους πού καταχρώµενοι τῶν ἀξιωµάτων τους στήν Ἐκκλησία, ἀντί νά ὑπηρετοῦν τόν Θεό, ἀφιερώνονται σέ ἄξεστες πολιτικές καί ἀνθρώπινες ὑποθέσεις… Ἡ οὕτως ἀποκαλούµενη Σύνοδος τοῦ Κάρλοβιτς δέν ἔχει ἀποφέρει τίποτε καλό γιά τήν Ἐκκλησία. Ἑποµένως, ἐπαναλαµβάνουµε µέ τό παρόν τήν καταδίκη της…»! Ἐπίσης, παρατίθεται ἡ χρονολογούµενη ἀπό τό 1973 δήλωση τοῦ Πατριάρχη Ποιµένα, µέ τήν ὁποία ὁ τελευταῖος ἀρνήθηκε ὅτι ὑπῆρχε ὁποιαδήποτε καταπίεση τῶν ἀνθρωπίνων καί πολιτικῶν δικαιωµάτων στή Σοβιετική Ἕνωση καί τόνισε «τήν ἀξία τοῦ σοβιετικοῦ τρόπου ζωῆς, ὁ ὁποῖος, ὅπως τόν βλέπουµε, ἀνταποκρίνεται σέ µεγάλο βαθµό µέ τά ἰδεώδη τοῦ Χριστιανισµοῦ». Ὁ ἴδιος πατριάρχης, πάντως, δήλωσε, ὅταν πληροφορήθηκε τήν κριτική πού τοῦ εἶχε κάνει ἕνας Ρῶσσος ἀπό τό ἐξωτερικό: «Μόνο νά βρισκόταν στή δική µου θέση γιά λίγες ἡµέρες..».
Τό βιβλίο περιέχει πολύ περισσότερες ἱστορικές πληροφορίες σχετικά µέ τίς πολλές περιπέτειες, στίς ὁποῖες βρέθηκε ἡ Ἐκκλησία ἐπί Σοβιετικῆς Ἕνωσης καί ἐπιχειρεῖ νά καταγράψει ὅλες τίς ἐπιµέρους σχισµατικές ἤ καί αἱρετικές κοινότητες καί παρασυναγωγές, πού ἀνέκυψαν µέσα σέ ἐκείνη τήν τεράστια σύγχυση. Τά ὅσα παραθέσαµε δίνουν ὅµως, ὅπως νοµίζουµε, µιά κάπως ἐνδεικτική εἰκόνα τοῦ τί συνέβη καί τοῦ τί µπορεῖ στό µέλλον νά συµβεῖ σέ µιά ὁποιαδήποτε τοπική Ἐκκλησία πού θά δεχθεῖ ἐπίθεση ἀπό µιά δύναµη ἰδεολογικῶς καί ὀργανωτικῶς ἐξοπλισµένη καί τίς συνέπειες πού αὐτή θά ἔχει γιά τούς πιστούς, οἱ ὁποῖοι εἴτε ἀφελῶς καί καλόπιστα, εἴτε ἀπό τό δέος ἀπέναντι σέ ἐπίσηµα κρατικά καί ἐκκλησιαστικά ὄργανα θά µποῦν στόν πειρασµό νά ἐκλάβουν µιά ἐξουσία «τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου» ὡς ἐξουσία Θεόθεν καθιδρυµένη!
Ἀντί ἐπιλόγου, θά παραθέσουµε ἀποσπάσµατα µιᾶς πολύ σηµαντικῆς καί ἀγωνιώδους ἐπιστολῆς, ἡ ὁποία χρονολογεῖται ἀπό τό 1927 καί ἀποδίδεται στόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἰλαρίωνα Τροΐτσκυ, ἀπευθυνόµενη σέ κάποιον µέ τά ἀρχικά P.F., ὁ ὁποῖος πιθανολογεῖται πώς ἦταν ὁ µαθηµατικός, µουσικολόγος, θεολόγος καί ἱερέας Παῦλος Φλωρένσκυ: «Πιθανόν σέ λίγο θά βροῦµε τούς ἑαυτούς µας σέ µιά νησίδα περιβαλλόµενη ἀπό ἕναν ὠκεανό ἐκκοσµίκευσης...Ἡ δυσκολία πού παρουσιάζει ὁ καιρός µας γιά ἕναν Ὀρθόδοξο εἶναι ὅτι ἡ σύγχρονη ζωή τῆς Ἐκκλησίας ἀπαιτεῖ ἀπό αὐτόν ὑψηλή πνευµατική αὐτοπειθαρχία στήν προσωπική του ζωή. Δέν µπορεῖ νά στηριχθεῖ γιά καθοδήγηση ἀπό τούς ἐπίσηµους ποιµένες…Μέ τό µέσον τῶν νόµων εἶναι δυνατό νά συµφιλιωθεῖ κανείς ἀκόµη καί µέ τόν διάβολο…Καθένας πού ἔχει αὐτιά γιά νά ἀκούσει καί µάτια γιά νά δεῖ, γνωρίζει ὅτι, ἀντίθετα µέ τό διάταγµα γιά τόν χωρισµό τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τό Κράτος, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει εἰσέλθει σέ µιά στενή συµµαχία µέ τό Κράτος…Μέ τίς λέξεις τοῦ Ἐπισκόπου Ἰγνατίου Μπριαντσανίνωφ …ὅποιος δέν ἔχει τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ µέσα του δέν θά ἀναγνωρίσει τόν Ἀντίχριστο καί θά γίνει ἀναπόφευκτα ὀπαδός του… Ἄς µᾶς προστατεύσει ὁ Θεός τόσο ἀπό µιά ἐπιπόλαιη βιασύνη, ὅσο καί ἀπό µιά ἐγκληµατική ἀδιαφορία σέ αὐτήν τήν τροµακτικά ὑπεύθυνη κατάσταση, στήν ὁποία ἔχουµε τοποθετηθεῖ ἀπό τήν Θεία Πρόνοια».
Νοµοµαθής
«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Ἄρθρου 238-239
Ἰούνιος - Ἰούλιος 2022