ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

«ΝΟΡΑ»

Ἡ παρουσίαση θεατρικῶν ἔργων μᾶς δίνει τήν εὐκαιρία νά καταδυθοῦμε στά κείμενά τους, νά ἀνασύρουμε μαργαριτάρια καί νά τά προσφέρουμε στούς ἀναγνῶστες τῆς ΕΝΟΡΙΑΚΗΣ ΕΥΛΟΓΙΑΣ μέ τά σχόλιά μας. Γράφοντας «μαργαριτάρια», δέν ἐννοοῦμε μόνον ἐνέργειες καί ρήσεις προσώπων ἀξιολογικά ὀρθές καί ἐποικοδομητικές σύμφωνα μέ τήν Πίστη μας, τήν Ἀποκεκαλυμμένη Ἀλήθεια. Ἐννοοῦμε καί λόγους καί ἐνέργειες προσώπων τῶν θεατρικῶν ἔργων ἀξιολογικά ἀρνητικές πού ἐπισημαίνουν τίς συνέπειες τῶν ἐσφαλμένων ἐπιλογῶν μας. Τό θέατρο, καί ὄχι μόνον, πειστικά ἀναπαριστάνει (μίμησις πράξεως κατά τόν Ἀριστοτέλη) φάσεις ἀτομικῆς καί συλλογικῆς ζωῆς μέ θετικά καί ἀρνητικά στοιχεῖα. Λόγοι καί ἐνέργειες φέρουν στήν ἐπιφάνεια, προσφέροντας στήν παρατήρηση καί μελέτη μας, ψυχικές καταστάσεις, συναισθήματα, ἐπιθυμίες, ἰδέες, κριτήρια, ἀντιλήψεις, προθέσεις, κίνητρα, ἐπιδιώξεις, φιλοδοξίες.

Τό ἐνδιαφέρον αὐτό ἔργο τοῦ σπουδαίου Νορβηγοῦ δραματουργοῦ Ἑρρίκου Ἴψεν (1828-1906) παίζεται στό θέατρο ΑΝΕΣΙΣ μέ τόν τίτλο «Τό Κουκλόσπιτο». Τό ἔργο φέρει καί αὐτόν τόν τίτλο.

Στό σπίτι τοῦ Τόρβαλτ καί τῆς Νόρας Χέλμερ παραμονές Χριστουγέννων. Οἱ δύσκολες ἡμέρες πέρασαν. Ἔρχονται καλύτερες ἀπό οἰκονομικῆς ἀπόψεως. Ὁ Τόρβαλτ Χέλμερ, δικηγόρος, πού ἐργαζόταν σέ ὑπουργεῖο, ἀναγκάστηκε νά ἀποχωρήσει γιά λόγους ὑγείας καί νά ζήσει κάποιο διάστημα στήν Ἰταλία μέ τήν οἰκογένειά του. Εἶχε τήν ἐντύπωση ὅτι τά ἔξοδά τους τά εἶχε καλύψει ὁ πατέρας τῆς Νόρας. Στήν πραγματικότητα ἡ Νόρα εἶχε δανειστεῖ ἀπό τόν Κρόγκστατ. Καί ἐπειδή χρειαζόταν ἡ ἐγγύηση τοῦ πατέρα της, ἡ Νόρα πλαστογράφησε τήν ὑπογραφή του στό σχετικό ὁμόλογο, διότι ὁ πατέρας της πέθανε πρίν ὑπογράψει ὡς ἐγγυητής.

Ἡ ὑγεία τοῦ Τόρβαλτ ἀποκαταστάθηκε καί τοῦ ἀνατέθηκε ἡ διοίκηση μιᾶς τράπεζας. Σ’ αὐτήν τήν τράπεζα διορίζει, μετά ἀπό μεσολάβηση τῆς Νόρας, τήν παλιά φίλη της Χριστίνα Λίντε. Θά ἀπολύσει τόν παλιό συμμαθητή του Κρόγκστατ γιά κάποιες παρανομίες. Ἀγνοεῖ ὅτι εἶναι τῆς Νόρας ὁ δανειστής πού γνωρίζει τήν πλαστογραφία της. Δέν τῆς εἶχε δώσει τό ποσό τοῦ δανείου-ὁμολόγου γνωρίζοντας τήν πλαστογραφία της. Αὐτό τό συνεπαίρανε ὅταν πληροφορήθηκε τήν ἡμέρα τοῦ θανάτου τοῦ πατέρα της.

Δραματική ἡ κατάσταση τῆς Νόρας πού δέν μπορεῖ νά πείσει τόν ἄντρα της νά μήν ἀπολύσει τόν Κρόγκστατ πού λόγῳ τῆς πλαστογραφίας της μπορεῖ νά τούς καταστρέψει. Δραματική ἡ κατάσταση τοῦ Κρόγκστατ πού θέλει, ἐργαζόμενος στήν τράπεζα, νά ὀρθοποδήσει οἰκονομικά καί κοινωνικά μετά τήν παρανομία του. Δραματική ἡ κατάσταση τοῦ οἰκογενειακοῦ φίλου γιατροῦ Ράνκ καί λόγῳ τῆς ἀρρώστιας του (φυματιώδης σπονδυλίτιδα) καί λόγῳ τῆς χωρίς ἐλπίδα ἀγάπης του γιά τήν Νόρα.

Ἡ κρίση ἀπό τήν σχέση μέ τόν Κρόγκστατ ξεπερνιέται, ἀλλά δημιουργεῖται ἄλλη ἀπό τήν ἀφύπνιση τῆς Νόρας. Ἡ συμπεριφορά τοῦ Τόρβαλτ λόγῳ τῆς πλαστογραφίας τῆς γυναίκας του ἀλλάζει προσωρινά, μόνον γιά λίγη ὥρα. Ἀλλά ἡ Νόρα συνειδητοποιεῖ ὅτι γιά τόν ἄντρα της δέν εἶναι πρόσωπο ἀλλά κούκλα, ὅπως ἦταν καί γιά τόν πατέρα της. Ἀντί νά βιώσει τήν πνευματική ὡριμότητα μέσα στό γάμο καί μέ τόν τρόπο της νά κάνει τόν ἄντρα της νά τήν βλέπει ὡς ὑπεύθυνο πρόσωπο, συνοδοιπόρο τῆς ζωῆς, ἀποφασίζει νά φύγει.

Ἄς ἰδοῦμε τώρα τίς ἀκτινογραφίες πού μᾶς προσφέρει ὁ σπουδαῖος Νορβηγός δραματουργός μέσα ἀπό τό «Κουκλόσπιτό» του.

Ὁ γιατρός Ράνκ, φίλος τῆς οἰκογένειας Χέλμερ. Συχνός ἐπισκέπτης της περνᾶ ἀρκετές ὧρες μέ τόν Τόρβαλτ. Πρόσφατες ἐξετάσεις τόν φέρνουν νά ἐγκαταλείπει σύντομα τόν μάταιο τοῦτο κόσμο. Δέν ἀντιμετωπίζει τόν θάνατο ὡς Χριστιανός. Λέει στή Νόρα: «Νά πληρώνεις ξένες ἁμαρτίες. Εἶναι δίκαιο αὐτό;» Ἀποδίδει στόν πατέρα του τήν ἔλλειψη ὑγείας: «Ἡ δόλια μου ἀθώα ραχοκοκαλιά πρέπει νά πληρώσει γιά τά στρατιωτικά γλεντοκοπήματα τοῦ πατέρα μου». «Ἁμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα» λέει ὁ λαός μας.

Ἀπόγονοι τοῦ Ἀδάμ καί τῆς Εὔας εἴμαστε ὅλοι ἐμεῖς καί ὁ Ράνκ. Ἡ πνευματική πτώση τῶν Πρωτοπλάστων ἔχει ὡς συνέπεια καί τήν σωματική ἀσθένεια, μᾶλλον τό πλῆθος τῶν ἀσθενειῶν μας. «Ἀσθενεῖ τό σῶμα ἀσθενεῖ μου καί ἡ ψυχή». Ὅπως ὅλοι ἐμεῖς ἔτσι καί ὁ Ράνκ ἀποδίδει στόν πατέρα του τήν σωματική ἀσθένειά του. Τί κάνουμε γιά νά ἀναστρέψουμε αὐτή τήν προϊούσα φθορά; Παραμονή Χριστουγέννων ὁ Ράνκ συμμετέχει σέ ρεβεγιόν!

Γνωρίζει τήν κατάστασή του, ἡ Νόρα εἶναι παντρεμένη μέ τόν φίλο του Τόρβαλτ. Πῶς ἐπιτρέπει στόν ἑαυτό του ἐρωτικό αἴσθημα γιά τήν Νόρα; Ἡ καρδιά ἔχει τήν αὐτονομία της. Ἀλλά ὁ νοῦς τί κάνει; Βέβαια δέν ἔχει ἐκδηλωθεῖ. Ἡ Νόρα τό βλέπει τίς τελευταῖες ἡμέρες. Ἀλλά γιατί τότε δέν ἐλέγχει τόν ἑαυτόν του; Μήπως πρέπει νά παραδεχτοῦμε ὅτι πολλά κάνουμε παρά πᾶσα λογική;

Ἡ Χριστίνα Λίντε παλιά φίλη τῆς Νόρας, ἔρχεται στό σπίτι της μετά ἀπό ἐννιά – δέκα χρόνια. Γίνεται εὐχαρίστως δεκτή. Πρίν ἀπό τρία χρόνια ἔμεινε χήρα, χωρίς παιδιά, χωρίς οἰκονομικούς πόρους. Ἡ Νόρα τήν πληροφορεῖ γιά τόν διορισμό τοῦ ἄντρα της στή Μετοχική Τράπεζα μέ «μεγάλο μισθό καί πολλά ποσοστά». «Μά δέν εἶναι ὡραῖο νά ἔχει κανείς πολλά λεφτά καί νά μή βάζει σκοτούρα στό κεφάλι του; Τί λές;» Ἡ Λίντε: «Μιά φορά ὡραῖο εἶναι νά ἔχει κανείς ὅσα τοῦ χρειάζονται». Ἡ Νόρα: «Ἀ, μπά, ὄχι μονάχα ὅσα τοῦ χρειάζονται, ἀλλά πολλά, πάρα πολλά λεφτά». Πάθος ἡ πλεονεξία πού ἐξελίσσεται σέ ἀπληστία. Ἡ λατρεία τοῦ Μαμωνᾶ ἡ πιό διαδεδομένη θρησκεία στόν κόσμο. Οἱ ἀνάγκες μας πολλαπλασιάζονται. Ἄς ἀναλογιστοῦμε πόσες εἶχαν καί ἱκανοποιοῦσαν οἱ ἄνθρωποι πρίν ἀπό 2000 χρόνια καί πόσες ἀνάγκες ἔχουμε καί ἱκανοποιοῦμε τώρα.

Ἄν ἡ φθαρμένη ὑγεία τοῦ Ράνκ ὀφείλεται στόν πατέρα του, ὁ Τρόβαλτ ἔφθειρε τήν δική του μέ ὑπερβολική ἐργασία. Μετά τόν γάμο του παραιτήθηκε ἀπό τό ὑπουργεῖο, γιατί δέν ὑπῆρχε προοπτική ἀνόδου. Ἔπρεπε νά κερδίζει περισσότερα γιατί εἶχε παντρευτεῖ καί «ξεθεώθηκε στή δουλειά», λέει ἡ Νόρα στή Λίντε. «δούλευε ἀπό τό πρωί ὡς τό βράδυ, ἀρρώστησε βαριά».

Ἡ Λίντε ἔπρεπε νά προστατεύει μιά μητέρα καί δύο μικρά ἀδέλφια. Γι’ αὐτό παντρεύτηκε κάποιον εὔπορο, ἀφήνοντας τόν Κρόγκστατ. Καί τώρα ἄθελά της τοῦ προκαλεῖ ἄλλο κακό. Ἀπολύεται ἀπό τήν τράπεζα καί στή θέση του διορίζεται αὐτή. Βέβαια καί χωρίς τόν διορισμό της ὁ Τόρβαλτ θά τόν ἀπέλυε. Ἡ Λίντε διαθέτει ἕνα θετικό στοιχεῖο. Θέλει νά προσφέρει, νά εἶναι χρήσιμη σέ συγκεκριμένο πρόσωπο. Θά ἑνώσει τήν ζωή της μέ τόν Κρόγκστατ καί ἔτσι θά ἐπανορθώσει τά δύο κακά πού τοῦ ἔχει προκαλέσει.

Ὁ Κρόγκστατ, ὅπως εἴδαμε, ἦταν δανειστής τῆς Νόρας. Λέει στή Λίντε ὅτι ἦταν ἄτυχος στό γάμο του. Ἔχει χηρέψει, ἔχει «κάμποσα παιδιά», κατά τόν γιατρό Ράνκ «μέ βαριᾶς μορφῆς ἠθική ἀρρώστια». Ἔρχεται καί παρακαλεῖ τήν Νόρα νά ζητήσει ἀπό τόν ἄντρα της νά μήν τόν ἀπολύσει. «Οἱ γιοί μου μεγαλώνουν. Γιά χάρη τους πρέπει νά κοιτάξω πῶς νά κερδίσω πάλι ὅσο γίνεται περισσότερη ὑπόληψη στήν κοινωνία». Πρίν ἀπό κάμποσα χρόνια εἶχε κάμει μιάν ἀστοχασιά γιά τήν ὁποία θά ἀπολυθεῖ ἀπό τήν τράπεζα. Πιέζοντάς την τῆς θυμίζει τήν διευκόλυνση πού τῆς ἔκανε δανείζοντάς την καί τήν πλαστογραφία της. Τόν βεβαιώνει ὅτι θά ἐξοφλήσει σύντομα τό χρέος της. Συνομιλῶντας μέ τήν γυναῖκα του ὁ Τόρβαλτ τῆς λέει γιά τόν Κρόγκστατ ὅτι βαρυνόταν μέ πλαστογραφία. Ποῦ νά φαντασθεῖ ὅτι καί ἡ Νόρα εἶχε κάνει πλαστογραφία!

Ὁ Τόρβαλτ Χέλμερ ἱκανός, ἐργατικός δικηγόρος, ἀκέραιος. Λόγῳ τῆς ἰδιότητάς του καί τῆς θέσεώς του – διοικητής τῆς τράπεζας ἀπό τήν ἀρχή τοῦ νέου ἔτους – πρέπει νά εἶναι ἀνεπίληπτος. Εὐαίσθητος στήν γνώμη τῆς κοινωνίας. Στό ἔργο δέν βλέπουμε νά ἔχει ἔγνοια γιά τά παιδιά τους, οὔτε τήν παραμικρή ἐνασχόληση μαζί τους. Περισσότερο τόν ἀπασχολεῖ ἡ εὐθύνη του ὡς διοικητοῦ τῆς Μετοχικῆς Τράπεζας. Πρίν ἀναλάβει τήν διοίκηση φέρνει ὑπηρεσιακά ἔγγραφα στό σπίτι καί κλείνεται στό γραφεῖο του μελετῶντας τα. Πολύ ἐνδιαφέρον ἔχει ἡ σχέση μέ τήν γυναίκα του Νόρα. Θά τήν μελετήσουμε ἀφοῦ ἰδοῦμε συνοπτικά τό ἄλλο κεντρικό πρόσωπο τοῦ ἔργου πού δίνει καί τόν τίτλο του.

Συμπεραίνουμε ὅτι ἦταν μοναχοκόρη ἡ Νόρα, γόνος εὔπορης οἰκογένειας, πολύ ὡραία γυναίκα, μέ θετικά καί ἀρνητικά πνευματικά στοιχεῖα. Ἐνδιαφέρεται καί ἀσχολεῖται μέ τά παιδιά τους. Δείχνει ἔμπρακτο ἐνδιαφέρον γιά τήν παλιά φίλη της Λίντε. Στό πρόβλημα τῆς ὑγείας τοῦ ἄντρα της ἐνεργεῖ μέ λεπτότητα καί ὡς πρός τόν ἄντρα της καί ὡς πρός τόν πατέρα της (ἦταν ἄρρωστος, ἡλικιωμένος). Λεπτή πρός τόν Ράνκ, σταθερή πρός τόν ἀπειλητικό δανειστή της.

Κεντρικό θέμα τοῦ ἔργου ἡ σχέση τοῦ ζεύγους Τόρβαλτ-Νόρας. Φαίνεται ὄχι μόνον ἀνέφελη ἀλλά ἰδεώδης. Μελιστάλακτη ἡ γλῶσσα τοῦ Τόρβαλτ (γλυκόλαλη καρδερινούλα κλπ.). Ἀγκαλιάζοντας τήν γυναίκα του ὁ Τόρβαλτ τῆς λέει: «Ὠ γυναικούλα μου γλυκιά, ὅσο σφιχτά καί νά σέ κρατῶ, λίγο μοῦ φαίνεται. Ξέρεις κάτι, Νόρα; …ὧρες καί φορές εὔχομαι, ἄς ἦταν νά σέ φοβέριζ’ ἕνας μεγάλος κίντυνος, γιά νά μπορέσω καί τό αἷμα τῆς καρδιᾶς μου νά δώσω καί ὅλα, ὅλα νά τ’ ἀψηφήσω γιά χάρη σου». Καί ἡ Νόρα: «Κανένας δέν ἔχει τόσο γοῦστο σάν καί σένα». Κατά τήν προετοιμασία γιά τό ρεβεγιόν: «Κάθισε δῶ καί παίξε μου (στό πιάνο) καλέ μου Τόρβαλτ. Διόρθωσέ με, δεῖχνε μου, ὅπως τό κάνεις πάντα». Ὁ Τόρβαλτ θέλει ἡ γυναῖκα του νά χορέψει ταραντέλα κατά τό ρεβεγιόν πού θά γίνει στό ἐπάνω διαμέρισμα.

Ἡ Νόρα βλέπει ὅτι γιά τόν ἄντρα της δέν εἶναι πρόσωπο ἀλλά μιά κούκλα ὅπως ἦταν καί γιά τόν πατέρα της. «Ποτέ σου δέ μ’ ἔνιωσες. Μεγάλο εἶναι τό ἄδικο πού μοῦ κάμετε, Τόρβαλτ. Ὁ μπαμπάς πρῶτα, ὕστερα ἐσύ».

Φεύγει μέσα στήν κρύα νύχτα ἀφήνοντας σπίτι, σύζυγο καί παιδιά γιά νά ἀναδειχθεῖ σέ πρόσωπο. Σέ τί εἴδους πρόσωπο μποροῦμε νά ἀναδειχθοῦμε ἔξω ἀπό τό σπίτι τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ;

Παραμονή Χριστουγέννων στό «κουκλόσπιτο» καί στήν Νορβηγία. Καμία προετοιμασία γιά ἐκκλησιασμό. Οὔτε μιά λέξη γιά τήν μεγάλη γιορτή, τό νόημά της, τήν Γέννηση τοῦ Σωτῆρος. Προετοιμασία γιά ρεβεγιόν, φαγοπότι, διασκέδαση. Τό εἰδωλολατρικό δέντρο ἐγκαθίσταται στό «κουκλόσπιτο», στήν οἰκογένεια, στήν κοινωνία. Πλήρης ἐκκοσμίκευση. Παιχνίδια καί λαμπιόνια θά φορτώσει ἡ Νόρα τό Χριστουγεννιάτικο δέντρο. Σ’ ἐμᾶς εἴθισται στή βάση του νά τοποθετεῖται μιά Φάτνη. Στό «κουκλόσπιτο» οὔτε μία φορά δέν ἀκούεται ἡ λέξη «Φάτνη». Τά πρόσωπα σίγουρα θά εὐχηθοῦν «Χρόνια Πολλά». Καί ἡ καρδιά κλειστή γιά τόν Λυτρωτή της!  Ὅπως τότε στή Βηθλεέμ.

Νίκος Τσιρώνης

Οἰκονομολόγος

«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ»  Ἀρ. Τεύχους 233

Ἰανουάριος 2022