ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ
ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ ΤΩΝ ΟΜΟΦΥΛΩΝ!

Πρίν ἀπό λίγους µόλις µῆνες, µέσα ἀπό τίς σελίδες τῆς «Ἐνοριακῆς Εὐλογίας» “ἔπλεξα τό ἐγκώµιο” τοῦ παλιοῦ µου φίλου καί Εὐρωβουλευτοῦ, Στέλιου Κυµπουρόπουλου. Ἀφορµή στάθηκε ἡ θετική του ψῆφος σέ ἕνα ψήφισµα τοῦ Εὐρωκοινοβουλίου, τό ὁποῖο δέχεται πώς «ἡ ἀνθρώπινη ζωή πρέπει πάντοτε νά προστατεύεται ἀρχῆς γενοµένης ἀπό τή στιγµή τῆς σύλληψης». Τό ἄρθρο ἐκεῖνο¹ γράφτηκε µέ προσωπική µου ἀποκλειστικά εὐθύνη καί ἐκφράζει τήν ἐκτίµησή µου πρός τόν Στέλιο Κυµπουρόπουλο, τόν ὁποῖο γνώρισα στά φοιτητικά µας χρόνια. Φιλοξενήθηκε πρόθυµα ἀπό τό περιοδικό, ὅπως ἄλλωστε ὅλα τά ἄρθρα µου µέχρι σήµερα, γεγονός γιά τό ὁποῖο εἶµαι εὐγνώµων.

Καί νά πού σήµερα ἔρχεται ἕνα ἄλλο ψήφισµα τοῦ Εὐρωκοινοβουλίου νά µέ διδάξει, ὅτι κακῶς «ἔβαλα τήν ἐλπίδα µου καί τό θάρρος εἰς τούς ἀνθρώπους», κατά τή διατύπωση τοῦ Ἁγίου Νικοδήµου τοῦ Ἁγιορείτου, ἀφοῦ, ὅπως εἶπε ὁ ἴδιος ὁ Χριστός µας, «κανείς δέν εἶναι ἀγαθός παρά ἕνας, ὁ Θεός».

Πρόκειται γιά τό ψήφισµα τῆς 14ης Σεπτεµβρίου ἐ.ἔ., µέ τίτλο «Δικαιώµατα τῶν ΛΟΑΤΚΙ στήν Εὐρωπαϊκή Ἕνωση», τό ὁποῖο ἀφορᾶ στήν ἀναγνώριση τῶν γάµων καί τῶν οἰκογενειῶν ὁµοφύλων τῆς ἀλλοδαπῆς. Τό Ψήφισµα αὐτό ἀκολουθεῖ τήν «πρώτη στρατηγική γιά τήν ἰσότητα τῶν ΛΟΑΤΚΙ γιά τήν περίοδο 2020-2025», πού ἐγκρίθηκε ἀπό τήν Εὐρωπαϊκή Ἐπιτροπή στίς 12 Νοεµβρίου 2020 (COM (2020) 0698), τήν ὁποία µάλιστα χαιρετίζει. Ὅλα τά Συνταγµατικά Δικαιώµατα τῶν Εὐρωπαίων πολιτῶν ἔχουν καταπατηθεῖ βάναυσα τόν τελευταῖο ἑνάµιση χρόνο, ἐξ αἰτίας τῆς λεγοµένης πανδηµίας τοῦ κορώνα-ἰοῦ, καί ὅµως ἡ Εὐρωπαϊκή Ἐπιτροπή καί τό Εὐρωκοινοβούλιο δίδουν προτεραιότητα στήν κατοχύρωση τῶν δικαιωµάτων τῶν ΛΟΑΤΚΙ (ἀπό τά ἀρχικά τῶν λέξεων Λεσβίες, Ὁµοφυλόφιλοι, Ἀµφιφυλόφιλοι, Τράνς, Κουήρ, Ἰντερσεξ). Ἐν ὀλίγοις, στήν κοινότητα τῶν ΛΟΑΤΚΙ ἀνήκουν ἄτοµα κάθε εἴδους σεξουαλικοῦ ἀποπροσανατολισµοῦ!

Εἰσηγητής τοῦ ψηφίσµατος ἦταν ὁ Στέλιος Κυµπουρόπουλος! Κατόπιν δικῆς του σύστασης, τό ὑπερψήφισαν ὅλοι οἱ Εὐρωβουλευτές τῆς Νέας Δηµοκρατίας, ἐκτός ἀπό δύο. Ὁ κ. Μανώλης Κεφαλογιάννης καί ἡ κ. Ἄννα-Μισέλ Ἀσηµακοπούλου τήρησαν ἀποχή, ἀκολουθῶντας τή σχετική ὁδηγία τοῦ κ. Μάνφρεντ Βέµπερ. Ὁ ἐπικεφαλῆς τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Λαϊκοῦ Κόµµατος, στό ὁποῖο ἀνήκει καί ἡ Νέα Δηµοκρατία, κάλεσε τά µέλη τοῦ κόµµατος σέ ἀποχή, λόγῳ διχογνωµίας ἐπί τοῦ θέµατος².

Στό ἐν λόγῳ Ψήφισµα τό Εὐρωκοινοβούλιο «ἐπιµένει ὅτι ἡ ΕΕ πρέπει νά υἱοθετήσει µιά κοινή προσέγγιση ὅσον ἀφορᾶ τήν ἀναγνώριση τῶν γάµων καί τῶν συµφώνων συµβίωσης µεταξύ ἀτόµων τοῦ ἰδίου φύλου». Ἐπίσης, «καλεῖ τήν Ἐπιτροπή νά προτείνει νοµοθεσία πού θά ἀπαιτεῖ ἀπό ὅλα τά κράτη µέλη νά ἀναγνωρίζουν, γιά τούς σκοπούς τοῦ ἐθνικοῦ δικαίου, τούς ἐνήλικες, πού ἀναφέρονται σέ πιστοποιητικό γέννησης πού ἔχει ἐκδοθεῖ σέ ἄλλο κράτος µέλος ὡς νόµιµους γονεῖς τοῦ παιδιοῦ, ἀνεξάρτητα ἀπό τό νόµιµο φῦλο ἤ τήν οἰκογενειακή κατάσταση τῶν ἐνηλίκων», ἀλλά καί «νά ἀναγνωρίζουν (τά κράτη-µέλη), γιά τούς σκοπούς τοῦ ἐθνικοῦ δικαίου, τούς γάµους ἤ τά καταχωρισµένα Σύµφωνα συµβίωσης, πού ἔχουν συσταθεῖ σέ ἄλλο κράτος µέλος».

Τά κράτη µέλη καλοῦνται ἐν ὀλίγοις νά ἀναγνωρίσουν, ὄχι µόνο τους γάµους µεταξύ ὁµοφύλων, πού ἔχουν τελεστεῖ σέ ἄλλο κράτος-µέλος, ἀλλά καί τίς οἰκογένειες τοῦ λεγόµενου «οὐράνιου τόξου», δηλαδή τῶν ἐν συντοµίᾳ ἀποκαλούµενων ΛΟΑΤΚΙ.

Ὅπως ἔχει ἤδη τονιστεῖ µέσα ἀπό τίς σελίδες τοῦ περιοδικοῦ «τό οἰκογενειακό δίκαιο κατά παράδοση θεωρεῖται ὅτι ἀνήκει στόν πυρήνα τῆς ἐθνικῆς κυριαρχίας(!), ἀφ’ ἑνός, διότι ἐκφράζει τά ἤθη καί τίς ἀξίες κάθε κράτους καί, ἀφ’ ἑτέρου, λόγῳ τοῦ αὐξηµένου ἐνδιαφέροντος τῆς ἑκάστοτε Πολιτείας γιά τή διαµόρφωση καί τή λειτουργία τῆς οἰκογένειας καί τῶν οἰκογενειακῶν σχέσεων ἐντός της ἐπικράτειάς της»³. Ἡ Εὐρωπαϊκή Ἕνωση δέν ἔχει ἁρµοδιότητα νά ρυθµίζει τό οἰκογενειακό δίκαιο τῶν κρατῶν µελῶν.  Εἶναι δέ πέρα γιά πέρα ἀναληθής ἡ φράση τῆς πρόεδρου τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἐπιτροπῆς, Ursula von der Leyen, σύµφωνα µέ τήν ὁποία: «Ἄν εἶσαι γονέας σέ µία χώρα, εἶσαι γονέας σέ κάθε χώρα»! Τό γεγονός ὅτι οἱ γάµοι καί οἰκογένειες τῶν ΛΟΑΤΚΙ ἀναγνωρίζονται σέ πολλές Εὐρωπαϊκές χῶρες (ὄχι σέ ὅλες), σέ καµία περίπτωση δέν (πρέπει νά) δεσµεύει τήν Ἑλλάδα.

Ἔχει ὑποστηριχθεῖ ἡ ἄποψη, ὅτι καλῶς ἡ Εὐρωπαϊκή Ἕνωση ἐπεµβαίνει σέ τοµεῖς πού δέν ἀνήκουν στήν ἁρµοδιότητά της, διότι ἡ Ἑλλάδα δέν εἶναι ἱκανή νά ρυθµίσει «τά τοῦ οἴκου της» χωρίς τήν Εὐρωπαϊκή Ἕνωση. Καί ὅµως, ἡ Ἑλλάδα ἔχει ἤδη ἀντιµετωπίσει τό δίληµµα, πού ἀφορᾶ τήν ἀναγνώριση ἤ µή τῶν “γάµων” ὁµοφύλων, πού τελοῦνται στό ἐξωτερικό.

Γνωµοδότησε σχετικά τό Νοµικό Συµβούλιο τοῦ Κράτους (στό ἑξῆς ΝΣΚ) στήν ὑπ’ ἀριθµόν 201/2018 Γνωµοδότησή του καί ἀπεφάνθη, ὅτι «ἡ κατ’ ἄρθρο 33 ΑΚ Ἑλληνική δηµόσια τάξη θίγεται ἀπό τήν ἐφαρµογή ἀλλοδαπῶν κανόνων, πού ἐπιτρέπουν τή σύναψη γάµου µεταξύ ὁµοφύλων». Στήν ἴδια γνωµοδότηση, τό ΝΣΚ δέχθηκε, ὅτι «ρητά ἀποκλείεται (ἀπό τό Ἑλληνικό Δίκαιο) ἡ δηµιουργία γονεϊκῶν σχέσεων ἀπό ὁµόφυλα ζευγάρια κάθε µορφῆς». Στήν ἔννοια τῆς δηµόσιας τάξης ἐντάσσονται «οἱ κρατοῦσες στήν Ἑλλάδα θεµελιώδεις ἀρχές, πού ἀφοροῦν στίς κοινωνικές, ἠθικές, οἰκονοµικές, πολιτικές καί ἄλλες κοινῶς παραδεδεγµένες ἀντιλήψεις, οἱ ὁποῖες διέπουν καί ρυθµίζουν κατά τρόπο πάγιο τίς βιοτικές σχέσεις ἐντός τοῦ Ἑλλαδικοῦ χώρου» καί  «θεµελιώνουν τόν κρατοῦντα βιοτικό ρυθµό στήν Ἑλληνική ἐπικράτεια» (σκέψη 21 τῆς γνωµοδότησης).

Παγίως γίνεται δεκτό στή χώρα µας, µέ βάση τήν Ἑλληνική δηµόσια τάξη ὅτι ὁ γάµος συνάπτεται µόνο µεταξύ ἀτόµων διαφορετικοῦ φύλου, διαφορετικά εἶναι ὄχι ἁπλῶς ἄκυρος, ἀλλά ἀνυπόστατος. Τοῦτο δέχθηκε καί ἡ Ὁλοµέλεια τοῦ Ἀρείου Πάγου στήν ἀπόφασή τοῦ ὑπ’ ἀριθµ. 1428/2017⁴, λαµβάνοντας ὑπ’ ὄψιν τόν ὁρισµό τοῦ γάµου ἀπό τόν Ρωµαῖο Μοδεστίνο: «Γάµος ἐστί συνάφεια ἀνδρός καί γυναικός καί συγκλήρωσις τοῦ βίου παντός, θείου τε καί ἀνθρωπίνου δικαίου κοινωνία». Ἀπό τόν 3ο αἰῶνα µετά Χριστόν µέχρι σήµερα, ὁ ὁρισµός τοῦ γάµου παραµένει ὁ ἴδιος καί ὡς γάµος νοεῖται µόνον ἡ συνάφεια ἀνδρός καί γυναικός. Ἡ νοµοθετική ἀναγνώριση γάµου καί µεταξύ ὁµοφύλων (ἀκόµα καί ἐάν δέν ὀνοµαστεῖ γάµος) θά πλήξει ἀνεπανόρθωτα τό γάµο ὡς «θεσµοποιηµένο πρότυπο σεξουαλικῶν σχέσεων καί µόνιµης συµβίωσης» (κατά τόν ὁρισµό τοῦ Συνταγµατολόγου Ἀριστόβουλου Μάνεση).

Ἐπιπλέον, σύµφωνα µέ τόν ἀνωτέρω ὁρισµό τοῦ Μοδεστίνου, ὁ γάµος εἶναι θεσµός ὄχι µόνον ἀνθρώπινου, ἀλλά καί Θείου Δικαίου. Σέ ὅσους σπεύσουν νά ἰσχυριστοῦν, ὅτι τό Θεῖο Δίκαιο δέν ἐνδιαφέρει τή σύγχρονη Νοµική Ἐπιστήµη, ὑπενθυµίζουµε, ὅτι τό Ἑλληνικό Σύνταγµα ἐπιγράφεται «Εἰς τό ὄνοµα τῆς Ἁγίας καί Ὁµοουσίου καί Ἀδιαιρέτου Τριάδος», ἐνῷ ἡ Ἁγία Γραφή κατοχυρώνεται συνταγµατικά στό ἄρθρο 3 τοῦ Συντάγµατος, στό πρῶτο ἐδάφιο τοῦ ὁποίου ὁρίζεται ὅτι «Τό κείµενο τῆς Ἁγίας Γραφῆς τηρεῖται ἀναλλοίωτο».

Ἡ Ἁγία Γραφή γνωρίζει µόνο το γάµο ἑτεροφύλων προσώπων (τά ὁποῖα, ἐννοεῖται, δέν ἔχουν ὑποβληθεῖ σέ ἀλλαγή φύλου). Ὅσοι δέχονται τό γάµο µεταξύ ὁµοφύλων, σέ ποιό χωρίο τῆς Ἁγίας Γραφῆς στηρίζονται; Οἱ ἴδιοι οἱ ΛΟΑΤΚΙ, πάντως, παραδέχονται, ὅτι βρίσκονται ἐν ἁµαρτίᾳ. Τοῦτο µαρτυρεῖ ὁ ὁρισµός τοῦ ὅρου τρανσέξουαλ, πού δίδεται ἀπό διδάκτορα τοῦ Πανεπιστηµίου τῆς Γλασκώβης, ἀνήκουσα στούς ΛΟΑΤΚΙ. Σύµφωνα µέ τόν ὁρισµό αὐτόν, τό πρόθεµα «τράνς» σηµαίνει «ὑπερβαίνω, ἁµαρτάνω, παραβιάζω» («Therefore the prefix trans* in the context of sex (as in transsexual) or gender (transgender) has multiple meanings: to cross, to transcend, to go beyond, to transgress»⁵).

Εἶναι ἀλήθεια, ὅτι ὁρισµός τοῦ γάµου δέν δίδεται ἀπό τό Συντακτικό νοµοθέτη, ἐνῷ ὁ Ἀστικός Κώδικας δέν περιλαµβάνει τή διαφορά τοῦ φύλου τῶν µελλονύµφων µεταξύ τῶν προϋποθέσεων ἔγκυρης σύναψης τοῦ γάµου. Ὡστόσο ἡ διαφορά τοῦ φύλου εἶναι αὐτονόητο καί δεδοµένο δοµικό στοιχεῖο τοῦ γάµου. Τό ἴδιο καί ἡ ἀόριστη, καταρχήν ἰσόβια, διάρκεια τοῦ γάµου, παρ’ ὅτι δέν µνηµονεύεται ρητά σέ κανένα νοµοθέτηµα⁶.

Ὁ Καθηγητής Συνταγµατικοῦ Δικαίου, Κώστας Χρυσογόνος, ὁρίζει τό γάµο ὡς «µιά καταρχήν µόνιµη συµβίωση προσώπων ἀντιθέτου φύλου, χαρακτηριζόµενη ἀπό τήν ἐλεύθερη σύναψη, τή νοµική ἀναγνώριση καί ρύθµιση καί τήν ἰσονοµία τῶν συζύγων». Καί προσθέτει «Μέ τήν ἔννοια αὐτή προστατεύεται ὁ γάµος καί ἀπό τό ἄρθρο 21 παρ. 1 τοῦ Συντάγµατος. Ὁ νοµοθέτης δέν µπορεῖ νά καταργήσει τό γάµο οὔτε νά µεταβάλει τά θεµελιώδη αὐτά χαρακτηριστικά του⁷».

Καί ὅµως σήµερα τό Εὐρωπαϊκό Κοινοβούλιο ἀπαιτεῖ τή µεταβολή τοῦ θεσµοῦ τοῦ γάµου καί τῆς οἰκογένειας, ἀπαγορεύοντας στόν Ἕλληνα νοµοθέτη νά ἐπικαλεστεῖ τή δηµόσια τάξη, τά ἤθη ἤ κάθε εἴδους ἐθνικό δίκαιο. Εἶναι ἀνατριχιαστικό τό σηµεῖο τοῦ Ψηφίσµατος, ὅπου τό Εὐρωκοινοβούλιο «5.  ὑπενθυµίζει ὅτι τό δίκαιο τῆς Ε.Ε. ὑπερισχύει κάθε εἴδους ἐθνικοῦ δικαίου, συµπεριλαµβανοµένων τῶν ἀντικρουόµενων συνταγµατικῶν διατάξεων, καί ὅτι, ὡς ἐκ τούτου, τά κράτη µέλη δέν µποροῦν νά ἐπικαλεστοῦν ὁποιαδήποτε συνταγµατική ἀπαγόρευση γάµου µεταξύ ἀτόµων τοῦ ἰδίου φύλου ἤ συνταγµατική προστασία τῶν «ἠθῶν» ἤ τῆς «δηµόσιας τάξης», προκειµένου νά παρεµποδίσουν τό θεµελιῶδες δικαίωµα τῆς ἐλεύθερης κυκλοφορίας τῶν προσώπων ἐντός τῆς Ε.Ε. κατά παράβαση τῶν δικαιωµάτων τῶν οἰκογενειῶν «οὐράνιο τόξο» πού µετακινοῦνται στό ἔδαφός τους».

Γιά µία ἀκόµα φορά ἡ Εὐρωπαϊκή Ἕνωση ἐπεµβαίνει στό οἰκογενειακό δίκαιο τῶν κρατῶν µελῶν µέ πρόσχηµα τήν ἐξασφάλιση τῆς ἐλεύθερης κυκλοφορίας τῶν προσώπων ἐντός τοῦ ἐδάφους της! Ἀπό ποιά διάταξη τοῦ Δικαίου, διεθνοῦς, εὐρωπαϊκοῦ ἤ ἐθνικοῦ, προκύπτει ὅτι ἡ ἐλευθερία τῆς κίνησης τῶν πολιτῶν εἶναι σπουδαιότερη ἀπό τούς θεσµούς δηµοσίας τάξεως; Ἡ ἀπάντηση εἶναι ἁπλῆ: Ἀπό καµία! Ἄν τά ὁµόφυλα ζευγάρια θέλουν νά ἐγκατασταθοῦν στήν Ἑλλάδα, εἶναι αὐτονόητο, ὅτι θά πρέπει νά σεβαστοῦν τήν Ἑλληνική ἔννοµη τάξη καί τά κρατοῦντα στήν Ἑλλάδα ἤθη! Μποροῦν νά κάνουν ὅ,τι θέλουν στήν προσωπική τους ζωή, ἀλλά δέν µποροῦν νά ἀξιώνουν ἀπό τήν Πολιτεία νά προσδώσει θεσµικό κῦρος στίς σχέσεις τους! Οὕτως ἤ ἄλλως, τό Δίκαιο δέν ρυθµίζει ὅλες τίς ἀνθρώπινες σχέσεις. Γιά παράδειγµα, ἡ φιλία εἶναι σχέση ἱερή, ἀλλά δέν ρυθµίζεται ἀπό κανόνες δικαίου.

Ὅπως ἔλεγε ὁ Συνταγµατολόγος Ἀριστόβουλος Μάνεσης, ἡ «ἐνεργούµενη µέσῳ τοῦ δικαίου τυποποίηση τῶν κοινωνικῶν σχέσεων (…) ὁριοθετεῖται καί τίθεται ὑπό τόν ἀποτελεσµατικό ἔλεγχο τῆς κυρίαρχης (…) θέλησης»⁸. Δέν εἶναι δυνατόν νά ἀναγνωριστεῖ δικαίωµα γάµου µεταξύ ὁµοφύλων προσώπων, ἐπειδή τοῦτο ἀπαιτεῖ τό Εὐρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ἡ Εὐρωπαϊκή Ἕνωση ἤ ὁποιοσδήποτε ἄλλος «προοδευτικός» νοῦς! Καί ὅποιος ἰσχυρίζεται ὅτι ἡ νοµοθετική κατοχύρωση τοῦ γάµου µεταξύ ὁµοφύλων ἀποτελεῖ κυρίαρχη θέληση τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ, θά πρέπει νά τό ἀποδείξει.

Οἱ δέ Εὐρωβουλευτές πού ψήφισαν τό ἐξεταζόµενο ψήφισµα, καλό θά εἶναι νά προβληµατιστοῦν σοβαρά σέ σχέση µέ τό ρόλο τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Κοινοβουλίου καί τό λειτούργηµά τους. Στήν ἴδια τήν ἱστοσελίδα τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Κοινοβουλίου ἀναγράφεται: «Οἱ βουλευτές τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Κοινοβουλίου ἐκλέγονται ἄµεσα ἀπό τούς ψηφοφόρους σέ ὅλα τά κράτη µέλη, γιά νά ἐκπροσωποῦν τά συµφέροντα τῶν λαῶν σέ σχέση µέ τή λήψη ἀποφάσεων ἐκ µέρους τῆς Ε.Ε. καί γιά νά διασφαλίζουν ὅτι τά ἄλλα θεσµικά ὄργανα τῆς Ε.Ε. λειτουργοῦν δηµοκρατικά».

Σέ καµία περίπτωση δέν ὑπηρετεῖ τό συµφέρον τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ καί κάθε ἄλλο παρά διασφαλίζει τή Δηµοκρατία ἡ ἀπαίτηση τοῦ Εὐρωκοινοβουλίου νά µεταβληθεῖ «µέ τό ἔτσι θέλω» ἡ Ἑλληνική Δηµόσια Τάξη, ὁ ἱερός θεσµός τοῦ γάµου, τά Ἑλληνικά ἤθη καί οἱ Ἀξίες, µόνο καί µόνο γιά νά ἱκανοποιηθεῖ τό αἴτηµα µειοψηφίας ἀτόµων, τῶν ΛΟΑΤΚΙ (τό ὁποῖο αἴτηµα δέν ἔχει καµία ἀπολύτως νοµική βάση). Πῶς λοιπόν ψηφίστηκε ἀπό Ἕλληνες Εὐρωβουλευτές, πού δηλώνουν µάλιστα εὐσεβεῖς, ἕνα τέτοιο προκλητικό, ἄδικο καί ἀνίερο ψήφισµα; Αἰδώς, συµπατριῶτες µου!

Ζωή Ἀγγελικούδη

Νοµικός

«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 232

Δεκέμβριος 2021

Ὑποσηµειώσεις: 

1. Ζωῆς Ἀγγελικούδη, Τό δίκαιο τῆς Ρωµηωσύνης γιά τήν ἄµβλωση, Ἐνοριακή Εὐλογία, τόµος 19ος (2021), τεῦχος 225 (Μάϊος 2021), σ. 222 ἐπ.
2. Βλ. δηµοσίευµα τῆς ἐφηµερίδας «Ἑστία» τῆς 16ης Σεπτεµβρίου 2021: «Ἡ Ἑλλάς ἀναγνωρίζει τούς γάµους ὁµοφύλων ζευγαριῶν τῆς ἀλλοδαπῆς.
3. Ἀγγελικῆς Εὐθ. Ζώη, Τό οἰκογενειακό δίκαιο ἀνήκει στόν πυρῆνα τῆς ἐθνικῆς κυριαρχίας, «Ἐνοριακή Εὐλογία», τόµος 17ος (2019), τεῦχος 200 (Ἀπρίλιος 2019), σ. 178 ἐπ. (179).
4. Βλ. ἀνάλυση τῆς ἀπόφασης στό ἄρθρο τῆς Ἀγγελικῆς Εὐθ. Ζώη, Ἀνυπόστατος ὁ γάµος µεταξύ ὁµοφύλων, Ἐνοριακή Εὐλογία, Τόµος 16ος (2018), τεῦχος 194 (Ὀκτώβριος 2018), σ. 404 ἐπ.
5. Gray, Carolynn (2016), A critic of the legal recognition of transsexuals in UK law, PhD thesis, σ. 14: http://theses.gla.ac.uk/7100/
6. Βλ. Ἀθηνᾶς Κοτζάµπαση, Ἀναπληρώτριας Καθηγήτριας Ἀστικοῦ Δικαίου, «Σύµφωνο Συµβίωσης» καί γάµοι προσώπων τοῦ ἰδίου φύλου.- Μία πρώτη προσέγγιση, δηµοσιευµένο ἠλεκτρονικά στό ἱστολόγιο «Ἀριστόβουλος Μάνεσης»: http://manesis.blogspot.com/search/label/%CE%93%CE%AC%CE%BC%CE%BF%CF%82%20-%20%CF%83%CF%8D%CE%BC%CF%86%CF%89%CE%BD%CE%BF%20%CF%83%CF%85%CE%BC%CE%B2%CE%AF%CF%89%CF%83%CE%B7%CF%82%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%CE%BF%CE%BC%CF%8C%CF%86%CF%85%CE%BB%CE%B1%20%CE%B6%CE%B5%CF%85%CE%B3%CE%AC%CF%81%CE%B9%CE%B1
7. Κώστας Χρυσογόνος, Τελετές «πολιτικοῦ γάµου» µεταξύ ἀτόµων τοῦ ἴδιου φύλου, δηµοσιευµένο ἠλεκτρονικά στό ἀνωτέρῳ ἱστολόγιο «Ἀριστόβουλος Μάνεσης».
8. Ὅπως παρατίθεται ἀπό τόν Γεώργιο Σ.Π. Κατρούγκαλο, Ἀν. Καθηγητή Δ.Π.Θ., στό ἄρθρο του «3+1 θέσεις γιά τόν γάµο τῶν ὁµοφύλων», δηµοσιευµένο ἠλεκτρονικά στό ἀνωτέρω ἱστολόγιο «Ἀριστόβουλος Μάνεσης».