Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΑΡΧΑΙΟΥ
ΑΝΤΙΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟΥ ΒΟΤΑΝΟΥ
(Γ΄Μέρος)
Στὴ Σιλεσία τὸ σπαθόχορτο χρησιμοποιεῖτο ἐπίσης καὶ ὡς ἐρωτικὸ μαντεῖο. Ἡ ροὴ τοῦ κόκκινου χυμοῦ, ποὺ ἐμφανίζεται ὅταν σπάει ὁ μίσχος τοῦ σπαθόχορτου κάποιες φορὲς σταματᾶ καὶ ὁ χυμὸς ἀποκτᾶ γκρὶ χρῶμα. Αὐτὸ ἑρμηνευόταν εἴτε ὡς εὐνοϊκὸ εἴτε ὡς δυσοίωνο μήνυμα καὶ ἑρμηνευόταν ὡς ἑξῆς: «Εἶσαι καλὸς δῶσε μου αἷμα, εἶσαι κακὸς δῶσε μου λάσπη».
Γιὰ τὴν προφύλαξη ἀπὸ τὶς πυρκαγιὲς ὑπῆρξε τὸ ἑξῆς ἔθιμο, μετὰ τὸ χορὸ γύρω ἀπὸ τὴ φωτιὰ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη ἀπὸ τὰ στέφανα μὲ τὸ σπαθόχορτο, ἀκολουθοῦσε ἡ ἀπόσβεση τῆς ἑστίας τῆς φωτιᾶς, τὸ πέταγμα τῶν στεφανιῶν ἀπὸ τὶς στέγες τῶν σπιτιῶν. Ἐπίσης καὶ στὶς δίκες τῶν μαγισσῶν ἔπαιζε μεγάλο ρόλο τὸ σπαθόχορτο. Ἕνα ρόφημα παρασκευασμένο ἀπὸ τὸ σπαθόχορτο κατέστρεφε τὰ καμώματα τοῦ διαβόλου καὶ ἐξανάγκαζε τοὺς βασανιζόμενους νὰ ποῦν τὴν ἀλήθεια. Στὸ Τιρόλο τῆς Αὐστρίας τὸ ἔβαζαν στὰ ὑποδήματα ὥστε νὰ μὴν κουράζεται κανεὶς στὸ περπάτημα. Στὴ Βαυαρία ἔβαζαν τὸ σπαθόχορτο μὲ τὸ δενδρέλαιο καὶ τὸ χρησιμοποιοῦσαν σὲ διαστρέμματα καὶ ἐξαρθρήματα.
Ὁ Παράκελσος πρῶτος ἀνακάλυψε τὴν σημασία τῆς βραστῆς ἀποστεί-ρωσης τοῦ σπαθόχορτου μὲ τὸ νὰ τὴ συστήνει σὲ περιπτώσεις κακῆς διάθεσης καὶ ἄγχους. Ἀπὸ τότε τὸ σπαθόχορτο ἀποτελεῖ συστατικὸ στοιχεῖο τοῦ λεγόμενου «φυσικοῦ φαρμάκου».
Ὅπως θὰ ἀναφερθεῖ καὶ κατωτέρῳ ὁ Παράκελσος, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ πρῶτος ποὺ χρησιμοποίησε τὸ ὑπερικὸ γιὰ τὶς διαταραχὲς τῆς διάθεσης καὶ ὁ ὁποῖος ἦταν τὸ ἔτος 1527 Δημοτικὸς Ἰατρὸς στὴν πόλη τῆς Βασιλείας, ἀσκοῦσε τὴν ἐρευνητικὴ ἰατρικὴ μ’ ἕναν πολὺ ἀσυνήθιστο τρόπο. Συγκεκριμένα, ἔκαψε τὴ νύχτα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη ὅλα τά βιβλία γιὰ νὰ ἀναγκάσει τοὺς ἰατροὺς νὰ μελετήσουν τὶς ἀσθένειες στὶς κλίνες τῶν ἀσθενῶν, ἐνῶ μέχρι τότε μελετοῦσαν τὶς ἀσθένειες ἀπὸ τὰ διάφορα συγγράμματα στὶς βιβλιοθῆκες.
Ὁ Παράκελσος ἦταν ἑπομένως συνθεμελιωτὴς τῆς σύγχρονης ἰατρικῆς ἀλλὰ καὶ τῆς σύγχρονης φαρμακολογίας πρὸς χάριν τῆς ὁποίας συνέταξε δύο σπουδαιότατα συγγράμματα: ἕνα γιὰ τὸ ρόλο τῶν φυτῶν καὶ ἕνα ἄλλο γιὰ τὸ ρόλο τῶν ὀρυκτῶν στὴν ἰατρική. Στὸ πρῶτο βιβλίο γίνεται ἐκτενὴς ἀναφορὰ στὸ σπαθόχορτο. Ἀξίζει ἐπίσης νὰ σημειωθεῖ ἐδῶ ὅτι τὸν 16ο αἰῶνα ὁ ἰδιόρρυθμος ἀλλὰ εὐφυὴς Ἐλβετο-Γερμανὸς ἰατρὸς Παράκελσος, συχνὰ θεωρούμενος καὶ σὰν «πατέρας τῆς Χημείας», ἔγινε ὁ πιὸ εὔγλωττος ὑποστηρικτὴς τῆς ἀρχῆς ὅτι «τὰ ὅμοια θεραπεύουν ὅμοια». Γι’ αὐτὸ τὸ σκοπὸ προώθησε τὴ συστηματικὴ μελέτη τῶν βοτάνων ἀπὸ χημικὴ ἄποψη μὲ εἰδικὴ ἔμφαση στὴ χρήση μοναδικῶν βοτάνων σὲ ἀκριβεῖς δοσολογίες. Ὁ Παράκελσος πρότεινε τὴν ἰδέα ὅτι οἱ μικρὲς δόσεις ἀπ’ τὸ ἴδιο «δηλητήριο», ποὺ προκαλοῦσαν μιὰ ἀσθένεια θὰ μποροῦσαν ἐπίσης νὰ θεραπεύσουν τὴν ἀσθένεια. Ἀλλά, ἐπειδὴ τὸν κατέκριναν γι’ αὐτὸ ποὺ πίστευε, οἱ θεωρίες του παρέμειναν σὲ «χειμερία νάρκη» γιὰ 200 χρόνια.
Ἐν τούτοις μέχρι τὸν 18ο αἰῶνα, κατὰ τὸν Εὐρωπαϊκὸ Αἰῶνα Διαφώτισης μιὰ στιγμὴ ποὺ καὶ ἡ λογικὴ σκέψη καὶ ἡ πολιτικὴ καὶ νοητικὴ ἐλευθερία ἐνθαρρύνθηκαν, ἡ ἀρχὴ «τὰ ὅμοια θεραπεύουν ὅμοια», ἀνέκτησε δημοτικότητα καὶ ἔγινε ἡ βάση τῆς Ὁμοιοπαθητικῆς, μιᾶς ἐναλλακτικῆς μεθόδου θεραπείας ποὺ βασίζεται στὰ φυσικὰ βότανα.
Ἡ βοτανολογία κινήθηκε ἔξω ἀπ’ τὴν ἁπλῆ πρακτικὴ ἰατρικὴ καὶ ἀσκεῖτο εὐρέως σὲ ὅλες τὶς τάξεις στὴν Εὐρώπη γιὰ τὰ ἑπόμενα 100 χρόνια. Ἀλλὰ μέχρι τὸ τέλος τοῦ 19ου αἰῶνα, ἡ συνήθης ἢ «ἀλλοπαθητικὴ» ἰατρική, μὲ σχεδὸν ἀποκλειστικὴ ἔμφαση στὰ συνθετικὰ φάρμακα καὶ ἡ χειρουργική, πῆρε διάκριση ὡς ἡ προτεινόμενη θεραπευτικὴ μέθοδος τῶν ἀνωτέρων καὶ μεσαίων τάξεων. Ἡ βοτανολογία ἐθεωρεῖτο ἀπορριπτέα ἀπὸ τὰ περισσότερα ἐπιστημονικὰ ἰατρικὰ ἱδρύματα καὶ ἡ χρήση της ἔχασε τὴν προτίμησή της ἀπ’ ὅλους ἐκτὸς ἀπὸ τὶς ἐργατικὲς καὶ ἀγροτικὲς κοινωνικὲς τάξεις. Αὐτοὶ εἶχαν χρησιμοποιήσει μὲ ἐπιτυχία τὰ βότανα γιὰ αἰῶνες καὶ δὲν μποροῦσαν νὰ προσχωρήσουν μὲ κανένα τρόπο στὴ «νέα ἰατρική».
Κάποια ἀπομυθοποίηση τῶν παλαιῶν μεθόδων κρίθηκε ἀπαραίτητη. Γιὰ παράδειγμα, τὰ περισσότερα φυτὰ μὲ φύλλα μὲ κηλῖδες θεωρήθηκαν ἐξ ὁλοκλήρου μὴ ἀποτελεσματικὰ στὴ θεραπεία ἀσθενειῶν τοῦ πνεύμονος, σὲ ἀντίθεση μὲ τὰ ὅσα πίστευαν οἱ ἰατροὶ τοῦ Δόγματος τῶν Ὑπογραφῶν, ἀντίληψη ἡ ὁποία εἶχε ἐπικρατήσει μέχρι τὸ Μεσαίωνα. Ἐπίσης κατ’ αὐτοὺς τὰ φυτὰ μὲ φύλλα μὲ κηλῖδες (ὅπως π.χ. τὸ ὑπερικὸ) χρησίμευαν καὶ γιὰ τὴ θεραπεία ἀσθενειῶν τῶν οὐροφόρων ὁδῶν.
Ἐπίσης ἄλλα φυτὰ ἐθεωροῦντο δηλητηριώδη ὅταν δὲν ἦταν ἁπλά μὴ ἀποτελεσματικά.
Παρ’ ὅλα αὐτά, πολλὰ ὅμως θεραπευτικὰ φυτὰ ἦταν ἰσχυρὰ βοηθήματα. Ἔκαναν ἀκριβῶς αὐτὸ ποὺ ὑπετίθετο ὅτι θὰ κάνουν καὶ τὸ ἔκαναν πιὸ ἀποτελεσματικὰ καὶ λιγότερο δαπανηρὰ ἀπ’ τὰ καινούργια φάρμακα μὲ ἀκόμη λιγότερες παρενέργειες.
Τὸ φυτὸ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη ἦταν ἕνα ἀπ’ αὐτὰ τὰ ἰσχυρὰ θεραπευτικὰ φυτὰ καὶ ἁπλά δὲν ἔχασε ἔδαφος ἀκόμη κι ὅταν ἡ συμβατικὴ ἰατρικὴ εἶχε ἐπικρατήσει. Ἐπιπλέον τὸ φυτὸ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη διατήρησε τὴν αἴγλη τοῦ διαμέσου τῶν αἰώνων γιὰ νὰ ἀποδειχθεῖ καὶ στὶς δύο πλευρὲς τοῦ Ἀτλαντικοῦ ὡς ἄριστη θεραπεία γιὰ τραύματα καὶ λοιμώξεις στὰ περισσότερα πραγματικὰ ἐργαστήρια, στὰ πεδία τῶν μαχῶν. Αὐτὸ στάθηκε αἰτία γιὰ περαιτέρῳ ἔρευνα σὰν μέσο ἐπούλωσης τραυμάτων ὅπου οἱ παραδοσιακοὶ ἰατροὶ ἀνακάλυψαν καὶ τὶς ἄλλες καὶ πολλαπλὲς θεραπευτικές του ἰδιότητες.
Τὸ ἐπίσημο ὄνομα γιὰ τὸ φυτὸ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη εἶναι Ὑπερικὸ διάτρητο (διάτρητη πόα), ἂν καὶ συνήθως ἀναφέρεται ἁπλὰ μὲ τὸ ὄνομα τοῦ εἴδους του. Ἡ λατινικὴ ὀνομασία τοῦ εἴδους, Perforatum (διάτρητο), εἶναι μιὰ ἀναφορὰ στὶς μικροσκοπικὲς μαῦρες κηλίδες στὰ ἄνθη καὶ φύλλα τοῦ φυτοῦ. Μὲ γυμνὸ μάτι αὐτὲς οἱ κηλίδες μοιάζουν σὰν τρύπες ἢ διατρήσεις, ἀλλὰ στὴν πραγματικότητα εἶναι μικρὰ κύτταρα ἐκροῆς τοῦ κόκκινου ἐλαίου τοῦ φυτοῦ.
Χρῆστος Ἰστίκογλου
Ψυχίατρος
«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 226-227
Ἰούνιος-Ἰούλιος 2021