Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΑΡΧΑΙΟΥ ΑΝΤΙΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΟΥ
ΒΟΤΑΝΟΥ (Β΄Μέρος)
Πάντως, μιὰ ἀπὸ τὶς πρῶτες ἀναφορὲς στὸ φυτὸ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη προέρχεται ἀπὸ τὸν Πεδάνιο Διοσκουρίδη καὶ συγγραφέα τοῦ πρώτου ἰατρικοῦ ὑλικοῦ τῆς Δύσης καὶ συγκεκριμένα μιὰ σύνοψη θεραπευτικῶν φυτῶν. Ὁ Διοσκουρίδης περιέγραψε τὸ φυτὸ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη σὰν ἕνα ἀνώτερο ἐπουλωτικὸ καὶ διουρητικὸ καὶ ὡς παυσίπονο ἰδιαίτερα ἀποτελεσματικὸ γιὰ νευραλγικὲς καταστάσεις ὅπως ἡ ἰσχυαλγία. Ἐπίσης τὸ συνιστοῦσε γιὰ τὴν ἐλονοσία.
Οἱ σύγχρονοί του, Ἕλληνας καὶ Ρωμαῖος ἀντίστοιχα, Γαληνὸς καὶ Πλίνιος, ἐπανέλαβαν τὶς σπουδαῖες ἀναφορὲς γιὰ τὸ φυτὸ τοῦ Διοσκουρίδη, ἐνῶ ἄλλοι ἰατροὶ τῆς ἐποχῆς παρατήρησαν ὅτι τὸ φυτὸ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη ἦταν ἄριστο ἐμμηναγωγὸ (ἕνα βότανο ποὺ διεγείρει καὶ ρυθμίζει τὴν ἔμμηνο ρύση), καθὼς ἐπίσης καὶ ἀντιπυρετικό. Μάλιστα, ὁ Πλίνιος ὁ Ρωμαῖος, τό βρῆκε ἰδιαίτερα ἀποτελεσματικὸ γιὰ τὰ δήγματα φιδιῶν ὅταν τὸ ἀνέμειξε μὲ κρασί.
Στὴν πράξη, οἱ περισσότερες ἀπὸ τὶς πρῶτες καταχωρημένες ἀναφορὲς στὸ φυτὸ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη προέρχονται ἀπὸ ἀνθρώπους ἀσχολούμενους μὲ τὰ βότανα καὶ ἰατροὺς τῆς Ἑλληνικῆς καὶ Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας, ὅπου τό φυτὸ ἦταν γνωστὸ μὲ τὴν Ἑλληνικὴ ὀνομασία «ὑπερικό». Ὅπως τὰ περισσότερα φημισμένα βότανα, τῶν ὁποίων οἱ ἐπουλωτικὲς ἰδιότητες ἔχουν ἐκτιμηθεῖ ἀνὰ τοὺς αἰῶνες, οἱ ὠφέλειες ἀπὸ τὸ φυτὸ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη ἦταν ἀναμφίβολα γνωστές, μεταδιδόμενες προφορικὰ ἀπὸ γενεὲς βοτανολόγων θεραπευτῶν πρὶν ἀρχίσει νὰ καταγράφεται ἡ Ἱστορία.
Ἡ ἀποτελεσματικότητα τοῦ φυτοῦ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη στὴν ἀντιμετώπιση τραυμάτων καὶ φλεγμονῶν, γιὰ παράδειγμα σίγουρα, θὰ ἦταν γνωστὴ ἀπὸ καιρό. Οἱ περισσότεροι ἀπὸ τοὺς πρώτους θεραπευτὲς ἀκολούθησαν τὴν παλιὰ λαϊκὴ πεποίθηση ὅτι τὰ φυσικὰ χαρακτηριστικὰ ἑνὸς φαρμακευτικοῦ φυτοῦ σχετίζοντο μὲ τὶς συνθῆκες μὲ τὶς ὁποῖες θεράπευε πιὸ ἀποτελεσματικά. Τὸ λάδι ποὺ ἐκχειλίζεται ἀπὸ τὰ ἄνθη καὶ τὰ φυτά, καὶ ποὺ ὁμοιάζει μὲ αἷμα, ὑπέδειξε στοὺς ἀρχαίους ὅτι τὸ φυτὸ θὰ ἦταν ἀποτελεσματικὸ στὴν ἀντιμετώπιση τραυμάτων καὶ φλεγμονωδῶν λοιμώξεων, ὅπως καὶ ἦταν.
Πάντως ἡ ἀρχὴ ὅτι «τὰ ὅμοια θεραπεύουν ὅμοια» ἔχει ἀπὸ καιρὸ εἰπωθεῖ ἀπό τοὺς πρακτικοὺς θεραπευτὲς καὶ ὁρισμένους ἰατροὺς καὶ ἐπιστήμονες. Ὁ Ἱπποκράτης, ὁ πατέρας τῆς Ἰατρικῆς, ἔγραψε γι’ αὐτό τὸν 5ο αἰῶνα π.Χ. ὑποστηρίζοντας θεωρητικὰ ὅτι ὑπῆρχαν δύο τύποι φαρμακευτικῆς θεραπείας: ἡ θεραπεία μὲ ἀντίθετα καὶ ἡ θεραπεία μὲ «ὅμοια». Διά μέσου τῶν μετέπειτα αἰώνων ἐπεξεργάσθηκαν τὴν ἀρχὴ τῶν «ὁμοίων» ἐκτεταμένα καὶ μερικὲς φορὲς εἰδικὰ σὲ πολλὰ βότανα ποὺ χρησιμοποιοῦντο γιὰ τὴ θεραπεία διαφόρων ἀσθενειῶν.
Μέχρι τὸ Μεσαίωνα διατυπώθηκε αὐτὴ ἡ ἀρχή, ὅπως τὸ ἀμφιλεγόμενο «Δόγμα τῶν Ὑπογραφῶν», ἡ πίστη ὅτι ὁ Θεὸς ἄφησε «ὑπογραφὲς» ἢ ἴχνη στὰ φυτὰ ποὺ δημιούργησε γιὰ τὸ πῶς θὰ τὰ χρησιμοποιοῦσαν φαρμακευτικά. Ἔτσι ἕνα φυτὸ μὲ φύλλα καὶ κηλίδες πιστεύετο ὅτι ἦταν χρήσιμο γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση ἀσθενειῶν τοῦ πνεύμονος, ἐνῶ ἕνα φυτὸ μὲ φύλλα σὲ σχῆμα νεφροῦ, ἐθεωρεῖτο χρήσιμο γιὰ τὴ θεραπεία οὐρολογικῶν παθήσεων.
Τὸ φυτὸ φέρει τὸ ὄνομα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη ἐπειδὴ ἀνθίζει τὴν ἐποχὴ τοῦ θερινοῦ ἡλιοστασίου καὶ συγκεκριμένα τὴν ἡμέρα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη στὶς 24 Ἰουνίου. Ἡ ἡμέρα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη ἔχει μεγάλη σημασία γιὰ τοὺς ἀγρότες, οἱ ὁποῖοι κάνουν μεγάλες προετοιμασίες ἰδίως τὸ βράδυ. Τὸ βράδυ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη, σύμφωνα μὲ τοὺς θρύλους καὶ τὶς παραδόσεις, τριγυρίζουν κυρίως οἱ μάγισσες. Γι’ αὐτὸ τὸ λόγο στὶς πόρτες τῶν σπιτιῶν καὶ τῶν στάβλων κρεμοῦσαν τὸ σπαθόχορτο (ὑπερικὸ) μαζὶ μὲ τὸ Σταυρὸ γιὰ νά ἀπομακρύνονται οἱ μάγισσες, οἱ δαίμονες, τὰ κακὰ καὶ οἱ ἀρρώστιες ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους καὶ τὰ ζῶα. Τὸ σπαθόχορτο ἔπαιζε ἐπίσης μεγάλο ρόλο καὶ στὴν κατασκευὴ τῶν ἐλευθέρων σφαιρῶν – μιὰ συνηθισμένη τελετουργία ποὺ ἔχει περιγραφεῖ στὴν ὄπερα «Ἐλεύθερος Σκοπευτής». Ὅταν κάποιος διὰ τῆς μαγείας αὐτῆς ἀφιερώνεται στὸν κακὸ κυνηγό, ὁ ὁποῖος στὸν «Ἐλεύθερο Σκοπευτὴ» λέγεται Σαμουήλ, τότε μὲ τὴν πρώτη σφαίρα πετυχαίνει τὸ στόχο, παρ’ ὅτι κανεὶς αὐτὸ τὸ ἐπιθυμεῖ, τὸ κατόρθωμα αὐτὸ ὅμως ὀφείλεται ἀποκλειστικὰ στὸ κακό. Αὐτὲς τὶς ἐλεύθερες σφαῖρες μποροῦσε κάποιος νὰ κατασκευάσει μόνο τὴ νύχτα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη καὶ γι’ αὐτὸ ἔπρεπε νὰ προσθέσει στὴ φωτιὰ τὸ σπαθόχορτο. Ὑπῆρξε καὶ ἄλλη μαγεία γιὰ τὸ κυνήγι, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία τὸ ἐσωτερικό τοῦ κυνηγετικοῦ ὅπλου, ἔπρεπε νὰ ἀλειφθεῖ μὲ μιὰ ἀλοιφὴ ποὺ παρασκευάζεται ἀπὸ τὸν στυμμένο κόκκινο χυμό.
Μὲ τὴν ἐνίσχυση ἀπὸ τοὺς Καρολίνους, τὰ ἥμερα σπαθόχορτα καὶ τὰ παρασκευάσματά τους ἔγιναν πολὺ καλὴ πηγὴ εἰσοδήματος γιὰ τὰ μοναστήρια μὲ κήπους, τῆς πρώϊμης μεσαιωνικῆς ἐποχῆς, τὰ ὁποῖα ἦταν τότε ἁρμόδια γιὰ τὴν ἰατρικὴ περίθαλψη.
Χρῆστος Ἰστίκογλου
Ψυχίατρος
«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ», Ἀρ. Τεύχους 225
Μάϊος 2021
(ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ)