«ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ – ΦΕΡΑΙΟΣ»
Ἔργο τοῦ Τάκη Χρυσούλη
Πολλοί ἦσαν ἐκεῖνοι πού ἀγωνίστηκαν στή μεγάλη νύχτα τῆς Τουρκοκρατίας γιά νά φέρουν στό Γένος τό ξημέρωμα τοῦ 1821. Ἀφανεῖς καί διάσημοι, ἀγράμματοι καί λόγιοι, κληρικοί καί λαϊκοί, μέσα καί ἔξω ἀπό τόν χῶρο τῆς σημερινῆς Ἑλλάδος. Ἕνας ἀπό τούς διακεκριμένους σποριάδες τῆς ἐλευθερίας ἦταν ὁ Ρήγας Φεραῖος (1757-1798). Ἀναγκάστηκε νά ἐγκαταλείψει τήν γενέτειρά του, τό Βελεστῖνο τῆς Θεσσαλίας, καί νά ζήσει στήν ξενιτειά, Κωνσταντινούπολη, Βουκουρέστι, Βιέννη, Τεργέστη, ὅπου σπούδασε, ἐργάσθηκε καί ἀνέπτυξε τήν ἐθνική δράση του.
Ὅπως στήν τουρκοκρατούμενη Ἑλλάδα ἡ στυγνή τυραννία τοῦ βάρβαρου κατακτητῆ δέν μπορεῖ νά σβήσει τό κερί τοῦ κρυφοῦ σχολείου, νά ὑποτάξει ἀρματωλούς καί κλέφτες, νά περιορίσει τούς ριψοκίνδυνους ναυτικούς, ἔτσι καί στόν δεσποτισμό τῆς Αὐστροουγγαρίας τοῦ Φραγκίσκου οἱ φυγάδες Ἕλληνες δροῦν. Δροῦν μέ μύριες προφυλάξεις, γιατί ἡ ἀστυνομία ἀγρυπνεῖ. Ἀγωνίζονται νά ἐπιβιώσουν καί μερικοί ἐπιτυγχάνουν νά διακριθοῦν σέ διάφορους τομεῖς.
Στίς πρῶτες σκηνές τοῦ ἔργου βλέπουμε τίς συνθῆκες τῆς ζωῆς τῶν Ἑλλήνων πού εἶναι ἐγκατεστημένοι στή Βιέννη. Τό ἀπολυταρχικό καθεστώς τοῦ Φραγκίσκου τούς παρακολουθεῖ. Γιατί δέν ἔχουν ξεχάσει τήν πατρίδα τους. Τήν νοσταλγοῦν, ὁραματίζονται τήν ἐλευθερία καί τήν πρόοδό της. Ἀλλά ἄν τό ἀπολυταρχικό καθεστώς καί ἡ συγγένειά του μέ τήν Ὀθωμανική τυραννία καθιστοῦν τήν σύνεση καί τήν λήψη προφυλάξεων ἀναγκαῖες, τό ἠθικό τους εἶναι ἀκμαῖο καί τό χιοῦμορ διαποτίζει τόν λόγο τους.
Διαπιστώνουμε ὅτι ἡ δραστηριότητα τοῦ Ρήγα ἔχει καρποφορήσει. Οἱ Ἕλληνες ἔχουν ἀφυπνιστεῖ. Οἱ ὥριμοι στήν ἡλικία καί ἔμπειροι προσπαθοῦν νά χαλιναγωγοῦν τόν ἐνθουσιασμό τῶν νέων πού ξεχειλίζει ἐπικίνδυνα. Ὅλοι ἀνυπομονοῦν νά ἐπιστρέψουν στήν Ἑλλάδα, νά ἐργαστοῦν γιά τόν γενικό ξεσηκωμό, νά συμμετάσχουν στόν ἀγῶνα.
Τά βιβλία τοῦ Ρήγα ἀνάγνωσμά τους. Ὁ Θούριός του δονεῖ τίς καρδιές τους καί κινεῖ τά χείλη τους. Οἱ στίχοι τοῦ Θούριου ἀποτελοῦν τό στημόνι ὅπου ὑφαίνεται ὅλο τό ἔργο. Ὅραμα τοῦ Ρήγα ἡ μόρφωση, ἡ πνευματική καλλιέργεια πού ἀναβαθμίζει τόν ἄνθρωπο σέ ἐλεύθερο πρόσωπο. Τό ὅραμά του γιά ἐλευθερία δέν περιορίζεται στούς συμπατριῶτες του Ἕλληνες. Ἀγκαλιάζει ὅλους τούς Βαλκανικούς λαούς καί ὅλους τούς ἀνθρώπους, γιατί ἔχει διαπιστώσει ὅτι ἡ τυραννία δέν φέρει μόνον τό ἔμβλημα τῆς Ἡμισελήνου.
Οἱ συνεργάτες του στή Βιέννη τόν ἀγαποῦν, τόν ἐκτιμοῦν, τόν θεωροῦν ἀρχηγό τους. Τόν περιμένουν νά ἐπιστρέψει ἀπό τήν Βενετία. Ἐκεῖ τύπωσε προκηρύξεις, βιβλίο καί τήν Χάρτα του. Ὅταν ἔρχεται μυστικά, τούς ἐμψυχώνει καί τούς πληροφορεῖ ὅτι συνάντησε τόν πρέσβη Μπερναντότ πού τοῦ ὑποσχέθηκε τήν βοήθεια τῆς Γαλλίας. Ἀλλά ὁ Ρήγας πιστεύει ὅτι οἱ ὑπόδουλοι λαοί πρέπει νά ξεσηκωθοῦν μόνοι τους καί νά μήν περιμένουν νά ἐλευθερωθοῦν ἀπό ἄλλες χῶρες.
Φιλοξενεῖται στό ἀρχοντικό τοῦ εὔπορου ἐμπόρου Εὐστράτιου Ἀργέντη, πού ἔχει διαθέσει σχεδόν ὅλη τήν περιουσία του γιά τόν ἀπελευθερωτικό ἀγῶνα. Ἡ κόρη του Μαργαρίτα φιλοδοξεῖ νά μάθει «γράμματα στά λεύτερα Ἑλληνόπουλα». Καί ὁ παραγιός του Παναγῆς διακηρύττει: «Τή ζωή μου γιά τόν ἀγῶνα τήν ἔταξα».
Ἔφθασε ἡ ὥρα γιά κάθοδο στήν Ἑλλάδα. Δυστυχῶς ὅμως, μετά ἀπό προδοσία, ὁ Ρήγας καί μερικοί συνεργάτες του συλλαμβάνονται στήν Τεργέστη ἀπό ὅπου θά ἔπαιρναν πλοῖο γιά τήν Ἑλλάδα. Μεταφέρονται καί φυλακίζονται στή Βιέννη. Παρακολουθοῦμε τήν ἀνάκριση τοῦ Ρήγα καί τοῦ Ἀργέντη ἀπό τόν ἀστυνομικό διοικητή. Παραμένουν θαρραλέοι καί ἀδάμαστοι, προσηλωμένοι στό σκοπό τους. Ὁ Ἀργέντης ἀρνεῖται νά σώσει τή δική του ζωή μέ δωροδοκία τοῦ διοικητῆ.
Μετά τούς βρίσκουμε σέ φυλακή τοῦ Βελιγραδίου. Ὁ Ρήγας, ὁ Ἀργέντης καί ὁ Παναγῆς ἐπικοινωνοῦν μέ τούς ἄλλους συντρόφους τους, φυλακισμένους σέ ἄλλα κελλιά, μέ στίχους τοῦ Θούριου. Μιά συζήτηση ἀνάμεσα στόν Ρήγα καί τόν Πασᾶ ἀποκαλύπτει τό ἀπαίσιο πρόσωπο τῆς τυραννικῆς ἐξουσίας, τήν εὐγένεια, τήν παρρησία, τήν ὀμορφιά τῆς πνευματικῆς ἐλευθερίας πού ἀψηφᾶ τίς χειροπέδες, τά βασανιστήρια, τόν θάνατο.
Ἄν τούς μεταφέρουν στήν Κωνσταντινούπολη, ὑπάρχει ἐλπίδα νά ἐλευθερωθοῦν κατά τήν μεταγωγή τους ἀπό ἄνδρες τοῦ Πασᾶ τοῦ Βιδινίου Πασβάνογλου. Συνεννοοῦνται καί συμφωνοῦν πῶς θά ἐνεργήσουν σέ τέτοιο ἐνδεχόμενο. Οἱ Τοῦρκοι ὅμως τούς ἐξοντώνουν στό Βελιγράδι, γιατί φοβοῦνται μήπως ὁ Ρήγας καί οἱ συνεργάτες του δραπετεύσουν.
Τελευταία σκηνή τοῦ ἔργου στό Ναύπλιο. Ὁ συνεργάτης τοῦ Ρήγα Περραιβός, πού εἶχε διαφύγει τήν σύλληψη, ἔχει συναντήσει μετά εἴκοσι πέντε χρόνια τήν κόρη τοῦ Ἀργέντη Μαργαρίτα, πού ἔχει σωθεῖ ἀπό τήν σφαγή τῆς Χίου. Ἡ Ἐπανάσταση ἔχει φουντώσει. Ὁ σπόρος τῆς λευτεριᾶς πού ἔσπειρε ὁ Ρήγας καί οἱ συνεργάτες του καί πότισαν μέ τό αἷμα τους αὐτοί καί ἄλλοι ἀγωνιστές, ἔχει βλαστήσει καί τό δέντρο μεγαλώνει ἐκτείνοντας ὅλο καί περισσότερο τούς θαλερούς κλώνους του.
Τό ἔργο τελειώνει μέ δύο στίχους ἀπό τόν Θούριο, πίστη τοῦ Ρήγα καί ὑπόμνηση σ’ἐμᾶς γιά τήν ἀξία τῆς ἐλευθερίας: «Καλύτερα μιᾶς ὥρας ἐλεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά καί φυλακή».
Νίκος Τσιρώνης
Οἰκονομολόγος
«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 223
Μάρτιος 2021