Η σημερινή ημέρα, Σεβαστοί Πατέρες και αγαπητοί αδελφοί φέρνει στην σκέψη μας συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα που συσχετίζονται με την ζωή της Εκκλησίας μας και κυρίως στρέφει την προσοχή μας προς τον τέταρτο αιώνα όταν, έναν χρόνο μετά την Αγία Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο, σε μεγάλη ηλικία, η μητέρα του πρώτου Χριστιανού αυτοκράτορα Αγία Ελένη, επισκέπτεται την Παλαιστίνη, τα ιερά προσκυνήματα και χρηματοδοτεί τις ανασκαφές και την έρευνα προκειμένου να βρεθεί ο Σταυρός του Ιησού.
Και έναν χρόνο αργότερα, καθώς οι προσπάθειές της θα έχουν επιτυχία, θα ξεκινήσει το έργο ανεγέρσεως του Ναού της Αναστάσεως που βρίσκεται ακόμη και σήμερα στον συγκεκριμένο τόπο της Αγίας Πόλης.
Το 335 σαν χθες και σήμερα, 13 και 14 Σεπτεμβρίου, δηλαδή μία δεκαετία μετά την πρώτη Οικουμενική Σύνοδο θα γίνουν τα εγκαίνια αυτού του Ναού και για πρώτη φορά ο Πατριάρχης της Αγίας Πόλεως μέσα σε αναρίθμητο πολυεθνικό εκκλησίασμα, Χριστιανούς δηλαδή διαφορετικής καταγωγής, γλώσσας και εθνότητας που δεν έχουν όλοι την δυνατότητα να προσκυνήσουν τον Τίμιο Σταυρό, θα υψώσει αυτό το Ιερό Σύμβολο της Πίστεως μας και κατά χιλιάδες ο λαός θα επαναλαμβάνει την ικεσία, «Κύριε ἐλέησον». Αυτού του γεγονότος ανάμνηση θα επιτελούμε πάντοτε τους κατοπινούς αιώνες μέχρι και σήμερα που έχουμε φτάσει στον 21° αιώνα.
To 626, πάλι μια τέτοια μέρα -τυχαίο; Μάλλον δεν είναι τυχαίο, ο Αυτοκράτωρ Ηράκλειος αφού τα Ιεροσόλυμα και η γη της Παλαιστίνης έχουν περάσει ακόμα μία περιπέτεια με την επιδρομή των Περσών, οι οποίοι θα μπουν στην Αγία Πόλη και, γνωρίζοντας ότι για τους Χριστιανούς το ιερό αυτό σύμβολο είναι πολυτιμότατος θησαυρός, θα λεηλατήσουν την πόλη, θα πάρουν ως λάφυρο τον Τίμιο Σταυρό, όχι για τον ίδιο λόγο που εμείς τον τιμούμε, αλλά γιατί αφελώς είχαν αποδώσει σε Αυτόν μαγικές ιδιότητες, αφού και οι ίδιοι είχαν διαπιστώσει “περίεργα πράγματα” για αυτούς να συμβαίνουν με την χρήση αυτού του Ιερού για εμάς κειμηλίου, και 13 χρόνια μετά, αφού πια είχαν εκστρατεύσει κατά των Περσών, θα επαναποκτήσει το πολύτιμο σκεύασμα, θα ελευθερώσει από τη αιχμαλωσία τον Πατριάρχη Ζαχαρία, θα φέρει στην πρωτεύουσα της Χριστιανικής Αυτοκρατορίας, στην Κωνσταντινούπολη, τον Τίμιο Σταυρό και μετά θα Τον οδηγήσει στο φυσικό του χώρο, στην πόλη δηλαδή των Ιεροσολύμων. Και πάλι μια τέτοια μέρα ένας άλλος πια Πατριάρχης, ο Ζαχαρίας, που θα βρίσκεται στον θρόνο της Εκκλησίας, πάλι με τον ίδιο τρόπο εν μέσω πολυεθνικού εκκλησιάσματος, θα υψώσει τον Τίμιο Σταυρό, και ο λαός του Θεού κατά χιλιάδες θα επαναλαμβάνει την ικετήρια προσευχή προς τον Χριστό, «Κύριε ἐλέησον».
Αυτά είναι τα ιστορικά γεγονότα που φέρνει στη σκέψη μας η 13η και 14η του μηνός Σεπτεμβρίου. Και είναι καλό, όπως και άλλοτε έχουμε πει, να γνωρίζουμε ιδιαίτερα οι Χριστιανοί την ιστορία μας, και να μην μπούμε στην διαδικασία την οποία θέλει να επιβάλλει η Νέα Τάξη σε μια άμορφη και απρόσωπη κοινωνία, να μας επιβάλλει ένα είδος θα λέγαμε, “Πνευματικό Αλτσχάιμερ”, γιατί βολεύει να μην γνωρίζω τι έγινε στο παρελθόν, ώστε να μην ξέρουμε τι έχουμε κληρονομήσει και τι ακολουθούμε και τι ακριβώς πιστεύουμε. Άρα είναι πολύ σημαντικό το έργο της Εκκλησίας και σε αυτό τον τομέα, το ότι δηλαδή διασώζει την ιστορική μνήμη των παιδιών της.
Δεν αρκεί όμως αδερφοί μου αυτό. Γιατί, βεβαίως είναι χρήσιμο να θυμηθούμε τα γεγονότα, η Εκκλησία όμως προβάλλει τον Τίμιο Σταυρό γιατί θέλει στα παιδιά της να μάθει το πολύ δύσκολο μάθημα του πολιτεύματος της ζωής της Εκκλησίας, της ζωής του καθενός πιστού. Λέμε από εχθές το βράδυ μετά στο τέλος του Εσπερινού όταν ψάλλαμε το απολυτίκιο, «Σῶσον Κύριε τὸν λαόν σου … διὰ τοῦ Σταυροῦ σου πολίτευμα», και η Εκκλησία δίνει μεγάλη σημασία στο να εμβαθύνουν τα παιδιά της στο Μυστήριο του Σταυρού, γιατί δεν έχουμε μόνο το σχήμα, αλλά έχουμε κυρίως αυτό που δηλώνει και εξωτερικεύει το σχήμα.
Και, θα προσέξατε ήδη από την περασμένη Κυριακή ότι ενώ μετά την Κυριακή των Αγίων Πάντων, όλο το καλοκαίρι, στις λατρευτικές συνάξεις ακούγαμε αποσπάσματα από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου, ξαφνικά την περασμένη Κυριακή προ της μεγάλης εορτής του Σταυρού, ξεφύγαμε από αυτήν την σειρά των Αγιογραφικών Αναγνωσμάτων. Και το ίδιο θα γίνει και αύριο Κυριακή μετά την μεγάλη γιορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, γιατί ακριβώς τα Αγιογραφικά Αναγνώσματα και οι ύμνοι που αναπτύσσουν τη Θεολογία της Εκκλησίας που στηρίζεται πάνω στη διδασκαλία της Αγίας Γραφής, θέλει να βοηθήσει όλους εμάς να μπούμε βαθύτερα στο Μυστήριο του Σταυρού.
Και, για εμάς ιδίως, στη σύγχρονη εποχή, στο 2024 μετά τη Γέννηση του Θεανθρώπου είναι ακόμη πιο δύσκολη, διότι η ίδια η ζωή, όπως είναι δομημένη, η αγωγή την οποία παίρνουμε από τα πρώτα ακόμη μαθητικά θρανία στη παιδεία μας, ο εμπαθής εαυτός μας, που πάντοτε κουβαλάμε και από τον οποίο δεν μπορούμε με ευκολία να απαλλαγούμε, μας μαθαίνουν το ακριβώς αντίθετο από αυτό που σημαίνει το Μυστήριο του Σταυρού, το συνεχώς να διεκδικούμε και να προσπαθούμε με την λογική να επιβάλλουμε την αλήθεια, και κυρίως να επιβάλλουμε με τη δύναμη αυτό που θεωρούμε δίκαιο, με την κοσμική έννοια του όρου.
Αλλά ευτυχώς, που στην Εκκλησία και μάλιστα στην Ορθόδοξη Εκκλησία ο Θεός δεν είναι δίκαιος με την έννοια που καταλαβαίνει ο κόσμος. Γιατί ακριβώς οι πατέρες μας είπαν ότι μπροστά στο Μυστήριο του Σταυρού πρέπει να ζήσουμε δύο καταστάσεις. Για τον κόσμο είναι αντίθετες και είναι παράλογο, δεν μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο. Αντικρίζοντας, λέει, τον Σταυρό και βιώνοντας το Μυστήριο του Σταυρού, θα πρέπει πρώτα να θρηνήσουμε, να δακρύσουμε, να λυπηθούμε και να μετανοήσουμε. Για ποιο λόγο; Αναμετρώντας την ύπαρξή μας, το χάλι μας, αν θέλετε αυτό που λέμε πολύ απλά, τις αστοχίες μας, τα λάθη μας, τις αμαρτίες μας βλέποντας για ποιούς ο Θεός έχυσε το Αίμα Του στο Ξύλο του Σταυρού.
Ταυτόχρονα όμως και αρκετά χαρούμενοι, να πάλι η χαρμολύπη της Ορθοδοξίας, χαρά και λύπη ταυτόχρονα, δεν μπορεί να την καταλάβει ο κόσμος που ζει έξω και μακριά από την εκκλησία. Χαρά γιατί, ναι μεν από την μια ξέρουμε ποιοι είμαστε εμείς και ποιο είναι το προσωπικό κατάντημά μας, αλλά ταυτόχρονα ξέρουμε σε ποιό Θεό πιστεύομε και τι είναι Εκείνος στον οποίο θεμελιώνουμε την ζωή μας. Και οι πατέρες μας, μας είπαν ότι ο Θεός αυτός είναι Εκείνος ο οποίος έχει αμέτρητον το έλεος και ότι αν μπορούμε να ελπίζουμε σε κάτι, είναι ακριβώς όχι στις δικές μας πράξεις και ενέργειες, όχι στις δικές μας τυχόν αρετές ή κατορθώματα, αλλά στο άπειρο έλεος του Θεού και την ατέλειωτη φιλανθρωπία, στην αγάπη του Θεού για την κάθε ανθρώπινη ύπαρξη την οποία μπορεί να κατανοεί και για την οποία έχυσε το Τίμιο Αίμα Του πάνω στο ξύλο του Σταυρού.
Τι είναι ο Σταυρός μέχρι τη Σταυρική θυσία του Χριστού; Είναι ένα εγκληματικό όργανο που χρησιμοποιείται προκειμένου να τελειώνουν τη ζωή τους μόνο οι δούλοι, οι καταδικασμένοι, οι εγκληματίες, όλο το περιθώριο. Θυμηθείτε ότι ακόμη κατά την διήγηση των Ιερών Ευαγγελίων και την ημέρα της Σταυρώσεως του Χριστού στον Γολγοθά δεν είναι ένας, αλλά είναι τρεις σταυροί, και των δύο ληστών, «εἷς ἐκ δεξιῶν καὶ εἷς ἐξ εὐωνύμων αὐτοῦ ». Δεν τιμούμε όλους τους Σταυρούς, η προσοχή μας και η προσοχή της Εκκλησίας δεν είναι στο σταυρό αυτόν από μόνο του, αλλά στο Σταυρό του Χριστού. Σε εκείνον δηλαδή, ο οποίος αποτελεί την πηγή της ελπίδας και τη ζωής καθενός ανθρώπου.
Έτσι καταλαβαίνουμε ότι η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού δεν είναι μόνο ιστορικό γεγονός, είναι μια διαρκής προσωπική υπόθεση που συμβαίνει στο εσωτερικό του καθενός από μας, του καθενός ανθρώπου, οποτεδήποτε και αν έζησε στο παρελθόν, ή θα ζήσει μετά από εμάς, στο μέλλον. Γιατί ακριβώς η εορτή αυτή πια γίνεται μυστική εσωτερική εορτή που διαρκώς επαναλαμβάνεται καρδιακά στον έσω άνθρωπο κάθε φορά, που θεληματικά, εθελούσια, αποφασίζει να σηκώσει τον προσωπικό του Σταυρό και να δείξει τι σημαίνει πραγματικά αγάπη, όχι αυτό που καταλαβαίνει ο κόσμος, μια συναισθηματική κατάσταση ευνοϊκή απέναντι σε πρόσωπα που μας είναι συμπαθή και αγαπητά, αλλά ως έννοια θυσίας, αδειάσματος και ενώσεως απέναντι στον άνθρωπο.
Σκέφτομαι πολλές φορές, πόσα ζευγάρια από αυτά τα οποία μπαίνουν μέσα στην Εκκλησία, ιδίως όταν καταφεύγουν στον ναό για να τελέσουν το Μυστήριο του γάμου τους, ή και τα άλλα, τώρα που πηγαίνουν στα δημαρχεία της πατρίδος, ξέρουν, αισθάνονται, είναι αποφασισμένοι να ξεκινήσουν αυτή τη μεγάλη υπόθεση, που οι πατέρες μας είπαν είναι η τέχνη της ζωής, ο γάμος, που δεν διδάσκεται σε πανεπιστήμια, δεν είναι αποτέλεσμα διδακτορικών σπουδών και πανεπιστημιακών σπουδών, αλλά υπόθεση της καθημερινότητας, πόσοι ξεκινούν αυτήν την ιερή υπόθεση με αυτή την διάθεση της θυσίας απέναντι στον άλλο, τον σύζυγο ή την σύζυγο και από τις δύο πλευρές μάλιστα. Πόσοι γονείς στέκονται απέναντι στα παιδιά ακριβώς με αυτή την αίσθηση θεληματικής άρσεως του Σταυρού απέναντι σε όλα αυτά, ιδιαίτερα σήμερα, τα τρελά και παλαβά, που ακούν. Μου έλεγε προχθές στην εξομολόγηση μια μητέρα, δεν αντέχω άλλο, έχω τέσσερις κόρες, η μία διαδέχεται την άλλη στην εφηβεία και κοντεύω να τρελαθώ. Λέω ότι το λάθος είναι παίρνεις τοις μετρητοίς ό,τι κάθε πρωί αυτές ξυπνάνε και λένε πως θα πραγματοποιήσουν.
Πόσοι λοιπόν αισθανόμαστε, ή, πολύ περισσότερο εμείς οι κληρικοί, πως με την θέλησή μας σηκώνουμε τον Σταυρό της ποιμαντικής διακονίας ή της Ιερωσύνης με την διάθεση της θυσίας υπέρ του λαού του Θεού; Καταλαβαίνετε, λοιπόν, για να μην μακρηγορήσω περισσότερο, χρησιμοποιώντας και άλλα παραδείγματα, το πόσο, ίσως, εμείς απέχουμε από την βαθύτερη έννοια του Μυστηρίου του Σταυρού που πρέπει όμως να υλοποιηθεί, να λάβει σάρκα μέσα στην κάθε ύπαρξη την δική μας. Διότι όπως και άλλοτε νομίζω έχουμε πει, εμείς μέσα στην Εκκλησία δεν ζούμε ιδέες, δεν ζούμε αφηρημένες καταστάσεις. Η πίστη μας είναι πίστη υπόθεση σαρκωμένων μεγεθών. Ό,τι δεν σαρκώνεται, δεν γίνεται δηλαδή πραγματικότητα στην ζωή, αυτό και δεν έχει καμία απολύτως αξία.
Ολοκληρώνοντας αδελφοί μου την Θεία Λειτουργία την μεγάλη αυτή ημέρα και μεταφέροντας τις θερμές πρωθιεραρχικές ευχές, του Μακαριωτάτου Πατρός και Αρχιεπισκόπου και Ποιμενάρχου της Ιεράς Αρχιεπισκοπής, Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου Β’, τόσο προς τους σεβαστούς Πατέρες, όσο και προς τους συνεργάτες και προς το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο, αλλά και προς όλους εσάς, επιτρέψτε μου να προσθέσω αυτή την καρδιακή ευχή και προσευχή μου την μεγάλη αυτή ημέρα. Να μας αξιώσει ο Θεός όλους, μηδέ τον ομιλούντα εξαιρούμενον, να κατορθώσουμε, όσα χρόνια μας απομείνουν, λίγα ή πολλά σε αυτή τη ζωή, να βιώσουμε εσωτερικά αυτό το βάθος του Μυστηρίου του Σταυρού.
Ξέρετε όλοι μέσα από το προσωπικό σας και οικογενειακό περιβάλλον, ότι οι πατέρες μας, οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας δεν είχαν ιδιαίτερη γνώση και παιδεία. Αλλά μετείχαν σε αυτό του Σταυρού το Πολίτευμα γιατί βίωναν εσωτερικά αυτή τη μεγάλη αλήθεια. Και κάτι χαρακτηριστικό, το οποίο μας διαφοροποιεί από όλους τους Χριστιανούς στη Δύση, τα δύο άλλα μεγάλα κομμάτια της ετεροδοξίας, Ρωμαιοκαθολικισμός και Προτεσταντισμός, είναι ακριβώς αυτό, ότι στη Δύση οι άνθρωποι έχουν ως μεγαλύτερη Χριστιανική γιορτή, όσοι ακόμη πιστεύουν, τα Χριστούγεννα, την ενανθρώπιση δηλαδή του Υιού και Λόγου του Θεού. Στην Ανατολή απαξάπαντες, ανεξαρτήτως του αν ανήκουμε στην Ελληνόφωνη Ορθοδοξία, στην Αραβόφωνη Ορθοδοξία, στην Σλαβόφωνη Ορθοδοξία, όλοι έχουμε επικεντρωμένη την προσοχή μας στο Σταυρό και εν τέλει στην Ανάσταση, γιατί όλοι οι Ορθόδοξοι λαοί και όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες στην Ανατολή βίωσαν ως προσωπική πραγματικότητα το Μυστήριο του Σταυρού και έμειναν αταλάντευτοι πάνω σε αυτό το Μυστήριο, γνωρίζοντας ότι ισχύει απολύτως ο αψευδέστατος λόγος της Αγίας Γραφής, ότι «ὁ ὑπομείνας εἰς τέλος, οὗτος σωθήσεται», και εύχομαι αυτό να γίνει πραγματικότητα στη ζωή όλων.
Ο Σταυρός να σας δίνει τη δύναμη και το κουράγιο να σηκώνεται τον οποιοδήποτε προσωπικό Σταυρό έρχεται στην προσωπική σας πορεία και ζωή και να είστε βέβαιοι ότι το αποτέλεσμα, που είναι η Ανάσταση, θα είναι η προσωπική σας υπόθεση, αφού θα μπορείτε να στέκεστε στην αιωνιότητα μαζί με Εκείνον, που αποτελεί την ελπίδα μας και την πηγή της ζωής στην αιωνιότητα, τον Σωτήρα Χριστό, ο Οποίος, για κάθε άνθρωπο Σταυρώθηκε και Ανέστη.