Ἡ Δύση δέν καταλαβαίνει οὔτε τούς ζῶντες οὔτε τούς κεκοιµηµένους
Ἡ µικρή πλατεία τοῦ χωριοῦ στό νησάκι τοῦ Σαρωνικοῦ, πού φιλοξενεῖ τόν ἐπιβλητικό ναό τῆς Παναγίας, ἀτενίζει τήν καταπράσινη πλαγιά καί τή θάλασσα. Χωρίς ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον γιά τό ὄµορφο τοπίο ἀνεβαίνουµε βιαστικά τά σκαλιά τοῦ ναοῦ αὐτοῦ πού θά µᾶς φιλοξενήσει γιά λίγο, ὅσο χρειάζεται γιά νά ἀπευθύνουµε τήν κοινή µας προσευχή στόν Θεό γιά τήν ἀνάπαυση τῆς ψυχῆς ἀγαπηµένου µας προσώπου. Μόλις πρίν λίγες µέρες εἶχε προλάβει νά καλωσορίσει τήν καινούργια χρονιά καί εἶχε ἀποχαιρετήσει τόν παλιό τόν χρόνο καί τώρα βρισκόµαστε ἐδῶ γιά τόν δικό της ἀποχαιρετισµό. Ἡ ἀτµόσφαιρα ἰδιαίτερα κατανυκτική. Σηµαντική σέ αὐτό ἡ συµβολή τοῦ νέου Ἱερέα, ὁ ὁποῖος µέ ἡσυχία καί εὐλάβεια ψάλλει τήν Ἐξόδιο Ἀκολουθία. Τά λόγια του ‒τά λόγια τῶν κειµένων τῆς Ἐκκλησίας‒ καθαρά, κατανοητά ζεσταίνουν τίς καρδιές µας. Κατά τή σύντοµη πορεία µας πρός τό κοντινό Κοιµητήριο τό τσουχτερό κρύο δέν θά καταφέρει νά µᾶς κλέψει αὐτή τήν ἐσωτερική ζεστασιά. Λίγο ἀργότερα στό ἀρχονταρίκι τοῦ ναοῦ ὁ ἀχνιστός καφές, τό δυνατό κονιάκ καί ἡ κεντρική θέρµανση θά φροντίσουν ἐπαρκῶς γιά τά παγωµένα µέλη µας... Ἐκεῖ, στή θαλπωρή αὐτοῦ τοῦ χώρου, θά γίνει ἡ διαπίστωση ἀπό πολλούς, ὅτι αὐτές οἱ προσευχές τῆς Ἐκκλησίας κατά τή δύσκολη ὥρα τοῦ ἀποχωρισµοῦ εἰρηνεύουν πραγµατικά τίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων...
Ὁ νέος χρόνος ἀριθµεῖ µόνο λίγες µέρες καί ἔχουν ἀρχίσει νά καταγράφονται ἤδη οἱ πρῶτες ἀπώλειες. Στίς ὧρες πού ἀκολουθοῦν µετά τήν ταφή, ὧρες σιωπῆς καί περισυλλογῆς, ὁ νοῦς µας τρέχει στίς ἀπώλειες τῆς προηγούµενης χρονιᾶς. Στέκεται ὅµως ἰδιαίτερα σέ µιά καλή µας φίλη Γερµανίδα σέ ἕνα µικρό χωριουδάκι τῆς χώρας αὐτῆς. Ἦταν γειτόνισσα τῆς οἰκογένειας πού µᾶς φιλοξενεῖ κάθε χρόνο καί ἀποτελοῦσε πάντα πηγή χαρᾶς γιά ὅλους µας. Βρισκόταν ἤδη σέ ἀρκετά προχωρηµένη ἡλικία καί γι’ αὐτό τά τελευταῖα χρόνια τήν ὥρα τοῦ ἀποχαιρετισµοῦ πλανιόταν πάντα ἕνα βουβό ἐρώτηµα: µήπως αὐτός ὁ ἀποχαιρετισµός εἶναι ὁ τελευταῖος; Τό καλοκαίρι πού µᾶς πέρασε διαπιστώσαµε, ὅτι τό φωτεινό χαµόγελο πού µᾶς χάρισε πρίν ἕνα χρόνο, τήν ἡµέρα τῆς ἀναχώρησής µας, ἦταν γιά µᾶς πράγµατι τό τελευταῖο. Μετά ἀπό σύντοµη ἀσθένεια ἔφυγε ἥσυχα ἀπό αὐτό τόν κόσµο χωρίς νά προλάβουµε νά τή δοῦµε. Ἀντιστάθµισµα στή λύπη µας ὑπῆρξε τό γεγονός, ὅτι πραγµατοποιήθηκε ἡ ἐπιθυµία µας νά εἴµαστε παρόντες στήν ταφή της, σέ µία ταφή, ὅµως, πού δέν ἔχει καµµιά σχέση µέ τήν χαρµολύπη τῆς κηδείας πού περιγράφουµε παραπάνω.
Οἱ µέρες πού ἀκολούθησαν µέχρι ἀλλά καί κατά τήν Ἐξόδιο Ἀκολουθία συνοδεύτηκαν ἀπό µιά σειρά δυσάρεστων ἐκπλήξεων. Ὅλα ἄρχισαν ὅταν ἀναζητήσαµε στό διαδίκτυο τά κείµενα τῆς παπικῆς νεκρώσιµης ἀκολουθίας ὡς µιᾶς προετοιµασίας γιά τήν κάλυψη τῶν κενῶν µας στή Γερµανική γλώσσα. Διαπιστώσαµε, λοιπόν, ὅτι στήν οὐσία δέν ὑπάρχουν σταθερά κείµενα. Οἱ συγγενεῖς µάλιστα ἔχουν τή δυνατότητα νά ἐπιλέξουν ἐκεῖνοι τά µουσικά κοµµάτια καί τά κείµενα τῶν µουσικῶν κοµµατιῶν πού θά ἀκουσθοῦν. Αὐτή ἦταν ἡ πρώτη µας ἔκπληξη. Γνωρίζαµε ὅτι αὐτή ἡ τακτική ἀκολουθεῖται ἐδῶ καί πολλά χρόνια στίς διάφορες Προτεσταντικές ὁµολογίες, δέν γνωρίζαµε ὅµως ὅτι καί οἱ παπικοί τείνουν νά ἐναρµονιστοῦν σέ αὐτό. Ἡ ἔγκριση γίνεται βέβαια (ἀκόµη) ἀπό τόν ἱερέα τοῦ ναοῦ. Ἔφ ὅσον, ὅµως, προηγεῖται ἡ θέληση τοῦ λαοῦ καί ἡ τάση τοῦ “ἐκσυγχρονισµοῦ” εἶναι ἐµφανής, στήν οὐσία τά κριτήρια γίνονται ὅλο καί πιό χαλαρά. Αὐτή ἡ µουσική πού σήµερα θεωρεῖται ἀκραία, αὔριο‒µεθαύριο θά ἔχει τήν ἀπόλυτη ἀποδοχή. Ἄς µήν ξεχνᾶµε καί τίς περιπτώσεις διάσηµων προσώπων, ὅπου κατά τήν «πένθιµη τελετή» ἀναλαµβάνει κάποιος ‒ἐπίσης διάσηµος‒ φίλος ἤ θαυµαστής τους νά συνθέσει εἰδικό κοµµάτι γιά τήν περίσταση. Δέν ἀποτελεῖ σπάνιο φαινόµενο ὁ διάσηµος συνθέτης νά εἶναι ἄθεος, ὅµως αὐτό δέν θεωρεῖται κώλυµα. Ἡ σύνθεσή του “ἐγκρίνεται ἐν λευκῷ”... Ὅταν οἱ µαθητές (πιστοί) καί οἱ... ἐξωσχολικοί (ἄθεοι) παίρνουν τή θέση τῶν δασκάλων (ἱερέων‒θεολόγων) καί οἱ δάσκαλοι ἁπλᾶ παρίστανται, µποροῦµε νά µιλᾶµε στά σοβαρά γιά σοβαρότητα;
Οἱ δυσάρεστες ἐκπλήξεις διαδέχτηκαν ἡ µία τήν ἄλλη ὅταν προχωρήσαµε στά ἐπί µέρους τῆς «πένθιµης τελετῆς», ἡ ὁποία ἔχει µιά συγκεκριµένη δοµή. Κατ’ ἀρχάς ὑπάρχουν τά µουσικά κοµµάτια ἤ ὕµνοι στήν ἀρχή, στή µέση καί στό τέλος. Εἶναι τό πιό “δυνατό” στοιχεῖο τῆς ὅλης τελετῆς. Σέ µιά ἱστοσελίδα πού προσφέρει προτάσεις γιά τήν κάλυψη τοῦ µουσικοῦ µέρους διαβάζουµε: «Ἡ µουσική µᾶς βοηθάει νά ἐκφράσουµε τό πένθος µας καί νά ξεπεράσουµε τήν ἀπώλεια ἑνός ἀγαπηµένου προσώπου. Γιά νά σᾶς γίνει εὐκολότερη ἡ ἐπιλογή τῶν µουσικῶν κοµµατιῶν, σᾶς παρουσιάζουµε τά ὡραιότερα πού θά σᾶς βοηθήσουν νά κλάψετε καί νά παρηγορηθεῖτε». Ὅταν σέ αὐτές τίς δύσκολες ὧρες ἡ πνευµατική καθοδήγηση ἀπουσιάζει, ἡ παρηγοριά ἀναζητεῖται στήν µουσική...
Ἡ δυνατότητα ἐπιλογῆς τοῦ µουσικοῦ µέρους εἶναι πραγµατικά τεράστια. Κοµµάτια τοῦ Bach, τοῦ Mozart, τοῦ Handel καί ἄλλων κλασσικῶν συνθετῶν ἤ παραδοσιακοί ὕµνοι λιγότερο γνωστῶν συνθετῶν τῶν προηγούµενων αἰώνων. Τίς τελευταῖες δεκαετίες κερδίζουν ἔδαφος ὅλο καί πιό σύγχρονες µελωδίες π.χ. τό «Candle in the wind» τοῦ Elton John πού ἔπαιξε καί τραγούδησε ὁ ἴδιος στήν κηδεία τῆς πριγκίπισσας Νταϊάνας, ἤ τό «Morning has broken», κελτική µελωδία πού ἔγινε γνωστή στή δεκαετία τοῦ ’70 ἀπό τόν Cat Stevens, ‒ὁ ὁποῖος ἐδῶ καί χρόνια ἔχει ἀσπασθεῖ τό ἰσλάµ καί ὀνοµάζεται Γιουσούφ Ἰσλάµ‒, ἤ ἀκόµη καί ἡ γνωστή σέ ὅλους µας παλαιότερη ἐπιτυχία «Una Paloma blanca»...
Σηµαντική θέση στήν πένθιµη τελετή κατέχει τό ἀνάγνωσµα ἀπό τήν Παλαιά ἤ τήν Καινή Διαθήκη. Ὁ ἱερέας τῆς κάθε ἐνορίας προτείνει τά κείµενα, τά ὁποῖα κατά κανόνα ἀνανεώνονται, καί οἱ συγγενεῖς ἐπιλέγουν µέ βάση τίς προτιµήσεις τους ἤ καί τή ζωή τοῦ θανόντος. Δέν ἀποκλείονται καί oἱ προτάσεις ἀπό τούς ἴδιους τούς συγγενεῖς. Ἡ καταστροφική δηλ. νοοτροπία τοῦ «ἐγώ θέλω», «ἐγώ νοµίζω», «ἐγώ ἀποφασίζω» πού ἐπικροτεῖται κατά τή διάρκεια τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων ἀπό τήν ἴδια τους τήν “Ἐκκλησία” ἐπικροτεῖται καί στήν ἱερή ὥρα τοῦ θανάτου τους. Παραθέτουµε ἕνα χαρακτηριστικό παράδειγµα ἀναγνώσµατος πού προτείνεται ἀπό πολλά ἱστολόγια παπικῶν Γερµανικῶν ναῶν. Γιά ἕναν ἄνθρωπο πού ἔχει πεθάνει σέ νεαρά ἡλικία θεωρεῖται κατάλληλο νά διαβασθεῖ τό ἀπόσπασµα ἀπό τήν Σοφία Σολοµῶντος 4, 7-9. 13-15 : «... τελειωθείς ἐν ὀλίγῳ ἐπλήρωσε χρόνους µακρούς, ἀρεστή ἦν ἐν Κυρίῳ ἡ ψυχή αὐτοῦ· διά τοῦτο ἔσπευσεν ἐκ µέσου πονηρίας...». Γιά νά ἐννοήσουµε τήν ἄβυσσο µεταξύ ἐκείνων καί ἡµῶν, ἀναφέρουµε ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τό ἀπόσπασµα αὐτό τό διαβάζει κατά τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ στή µνήµη συγκεκριµένων Ἁγίων!...
Ἡ πένθιµη τελετή συµπληρώνεται µέ κάποια σύντοµα αἰτήµατα γιά τήν ψυχή τοῦ θανόντος καί µέ τήν ὁµιλία τοῦ ἱερέα. Μοιάζει νά ἔχει δηµιουργηθεῖ περισσότερο γιά τήν παρηγοριά τῶν ζώντων παρά γιά τόν θανόντα. Δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι ὀνοµάζεται «πένθιµη τελετή», ἤ «πένθιµη Ἀκολουθία». Οἱ δικοί µας ὅροι «νεκρώσιµη ἤ Ἐξόδιος Ἀκολουθία» θεωροῦνται µᾶλλον βάρβαροι γιά τόν ἄνθρωπο τῆς Δύσης. Δέν εἶναι τυχαῖο ἀκόµη ὅτι ὁ ἀποθανών συνήθως “ἀπουσιάζει” ἀπό τόν ναό. Τά προτεινόµενα κείµενα ἔχουν ἐπιλεγεῖ ἐπιµελῶς ὥστε νά τονίζουν τήν ἀγάπη τῶν ἀνθρώπων γιά τόν Χριστό, τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ ἀντίστοιχα γιά τόν ἄνθρωπο καί τίς ὑποσχέσεις Του γιά αἰώνια ζωή κοντά Του. Ἀπουσιάζει ἡ ἔννοια τῆς ἁµαρτίας, ὄχι ὡς παράλειψης ἤ λανθασµένων ἐπιλογῶν, ἀλλά ὡς αἰτίας ἀποµάκρυνσης καί χωρισµοῦ ἀπό τόν ἀναµάρτητο Θεό. Ἀπουσιάζει ἡ ἔντονη προσευχή τῆς κοινότητας γιά τήν πορεία τῆς ψυχῆς τοῦ θανόντος. Ἀπουσιάζει ἡ πραγµατικότητα τῆς Κολάσεως. Ἀπουσιάζει ὁ Χριστός ὡς Κριτής. Ἀπουσιάζουν οἱ Ἅγιοι. Ἀκόµη καί ἡ παρουσία τῆς Παναγίας δέν εἶναι πιά αὐτονόητη. Ἐξαρτᾶται ἀπό τίς ἐπιλογές τοῦ ἱερέα καί τῶν πιστῶν...
Συνοδεύοντας τήν καλή µας φίλη στήν τελευταία της κατοικία, µᾶς συνόδευε µιά αἴσθηση πίκρας. Εἶχε ἀγαπήσει τόν Χριστό µέ τήν ἁπλότητα µικροῦ παιδιοῦ. Εἶχε ἀγωνισθεῖ σκληρά στή ζωή της γιά τήν πολυµελῆ οἰκογένειά της. Καί νιώθαµε ὅτι εἶχε µείνει ἀβοήθητη ἀπό τήν “Ἐκκλησία” της καί στή ζωή της, χωρίς πνευµατική στήριξη, καί στήν ὥρα τοῦ θανάτου της...
Ποιά ἦταν ὅµως τά λόγια πού ἀκούσαµε στόν ναό τῆς Παναγίας στό νησάκι τοῦ Σαρωνικοῦ καί χάρισαν εἰρήνη στίς καρδιές ὅλων µας; Ἦταν ἡ προσευχή πού ἀπευθύνει ἡ Ἐκκλησία στόν Θεό γιά τήν ψυχή κάθε παιδιοῦ της ἐδῶ καί αἰῶνες. Μέ αὐτά τά κείµενα, γραµµένα ἀπό Ἁγίους, κηδεύτηκαν Αὐτοκράτορες, Βασιλεῖς, Ἀρχιερεῖς ἀλλά καί ὁ ἁπλός λαός. Πλούσιοι καί φτωχοί, ἄσηµοι καί διάσηµοι. Μέ τά ἴδια κείµενα προσευχήθηκε ἡ Ἐκκλησία γιά τίς ψυχές ἁγίων ἀνθρώπων, πάρ’ ὅτι εἶχε τή βεβαιότητα τῆς ἁγιότητός τους. Μέ τά ἴδια κείµενα προσευχήθηκε στίς µέρες µας γιά τόν ἅγιο Πορφύριο, τόν ἅγιο Παΐσιο, τόν π. Φιλόθεο Ζερβάκο, τόν π. Ἀµφιλόχιο Μακρῆ, τόν π. Σίµωνα Ἀρβανίτη καί τόσους ἄλλους ἅγιους γέροντες. Ἡ ἰσότητα στήν πράξη, ἀλλά καί ἡ ἐπίγνωση τῆς Ἐκκλησίας γιά τήν ἁµαρτωλότητα τοῦ ἀνθρώπου µπροστά στόν Χριστό, τόν µόνο ἀναµάρτητο.
Στό νησάκι τοῦ Σαρωνικοῦ ἀκούσαµε τήν Ἐξόδιο Ἀκολουθία πού θά ἀκούγαµε σέ κάθε Ὀρθόδοξο ναό ἁπανταχοῦ τῆς γῆς. Προσευχηθήκαµε ὅλοι µαζί καί ζητήσαµε ἀπό τόν Χριστό νά ἀναπαύσει τήν κεκοιµηµένη ἀδελφή µας, παρέχοντας συγχώρηση γιά κάθε ἑκούσιο ἤ ἀκούσιο πληµµέληµά της. Μέ τή συναίσθηση ὅτι ἐπλανήθη «ὡς πρόβατον ἀπολωλός», Τοῦ ζητήσαµε νά τήν ἀναζητήσει καί νά τήν ντύσει µέ «τό ἀρχαῖον κάλλος», αὐτό πού εἶχε ὁ ἄνθρωπος ὅταν βγῆκε ἀπό τά χέρια τοῦ Δηµιουργοῦ του. Μέ τή βεβαιότητα ὅτι κατά τήν «φοβερά ἡµέρα τῆς Κρίσεως» «οἱ τά ἀγαθά ποιήσαντες ἐκπορεύσονται εἰς ἀνάστασιν ζωῆς, οἱ δέ τά φαῦλα πράξαντες εἰς ἀνάστασιν κρίσεως», ζητήσαµε ἀπό τόν Χριστό νά τήν κατατάξει «ἐν χώρᾳ ζώντων» καί νά τήν καταστήσει πολίτην τοῦ Παραδείσου κοντά στήν Παναγία καί τούς Ἁγίους!
Στή συνέχεια ἀκούσαµε λόγια σκληρά. Τά πιό σκληρά λόγια της ἡ Ἐκκλησία τά ἀπευθύνει στούς ζῶντας ἀνθρώπους, πού συµπροσεύχονται κατ’ αὐτήν τήν δύσκολη ὥρα τῆς Ἐξοδίου Ἀκολουθίας τοῦ συνανθρώπου τους: «Ποία τοῦ βίου τρυφή διαµένει λύπης ἀµέτοχος; Ποία δόξα ἔστηκεν ἐπί γῆς ἀµετάθετος; Πάντα σκιᾶς ἀσθενέστερα, πάντα ὀνείρων ἀπατηλότερα...», «Ὡς ἄνθος µαραίνεται, καί ὡς ὄναρ παρέρχεται, καί διαλύεται πᾶς ἄνθρωπος...», «Ἐξέλθωµεν καί ἴδωµεν ἐν τοῖς τάφοις, ὅτι γυµνά ὀστέα ὁ ἄνθρωπος, σκωλήκων βρῶµα καί δυσωδία...» κλπ. Μοιάζουν σάν νά µαστιγώνουν ἀνελέητα τούς ἀνθρώπους. Ἡ σκληρή πραγµατικότητα ἀπό τή µία πλευρά. Ἀπό τήν πλευρά τῆς Ἐκκλησίας ὅµως ὑπάρχει ἕνα ἐλπιδοφόρο “ἀλλά”: «Ἀλλ’ ἐν τῷ φωτί, Χριστέ, τοῦ προσώπου σου, καί τῷ γλυκασµῷ τῆς σῆς ὡραιότητος...».
Τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἐκεῖνο πού µετατρέπει τό µηδέν σέ Ζωή, τό σκοτάδι σέ Φῶς! Στήν «Ἐνοριακή Εὐλογία» τοῦ Ἰανουαρίου 2017 διαβάσαµε ἕνα κείµενο τοῦ ἁγίου Ἰουστίνου Πόποβιτς ὑπό τήν ἐπιµέλεια τῆς φιλολόγου Στυλιανῆς Σπυροπούλου. Γράφει σέ ἕνα σηµεῖο ὁ ἅγιος Ἰουστῖνος: «Ἡ µεγαλύτερη θλίψη εἶναι ὁ θάνατος... Ἐκεῖνος πού ἐντελῶς καί ὁλοκληρωτικῶς θά δώσει λύση, αὐτός εἶναι ὁ ἀληθινός Θεός...». Ὁ Χριστός ἔδωσε τή λύση µέ τήν Ἀνάστασή Του. Καί ἡ Ἐκκλησία µέ βεβαιότητα στήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ παρουσιάζει τήν τραγικότητα τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης χωρίς περιστροφές, ὑποδεικνύοντας τή λύση τοῦ προβλήµατος τοῦ θανάτου σέ ἐκείνους, πού κατά τήν ὥρα τῆς νεκρώσιµης Ἀκολουθίας βρίσκονται ἀπέναντί του: ἡ λύση εἶναι ἕνα πρόσωπο, ὁ Χριστός· καί ἡ πραγµατική σχέση µαζί Του µετατρέπει τήν ἀπελπισία σέ ἐλπίδα, τήν ἀπόγνωση σέ γνώση καί χαρά, τόν θάνατο σέ Ζωή...
Εἶναι, ἄραγε, δυνατόν, νά ἔχει παρακολουθήσει κάποιος µιά «νεκρώσιµη Ἀκολουθία» καί µιά «πένθιµη τελετή» καί νά πιστεύει ὅτι εἶναι τό ἴδιο; Τό ἐρώτηµα εἶναι µᾶλλον ρητορικό, δέν χρειάζεται ἀπάντηση.
Καί ὅµως! Ὑπάρχουν ἄνθρωποι, µεταξύ των ὁποίων καί ἀρκετοί Ἱεράρχες, οἱ ὁποῖοι προσπαθοῦν νά µᾶς πείσουν ὅτι οἱ διαφορές ἀνάµεσα σέ µᾶς καί στήν “Δύση” εἶναι ἀνύπαρκτες! Ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ εἶναι ἄπειρη, ἄπειρο καί τό ἔλεός Του γιά ὅλους µας. Καί γι’ αὐτούς πού δέν γνώρισαν τήν ἀλήθειά Του ἤ τήν γνώρισαν ἀνεπαρκῶς. Ἐκεῖνος ἔχει ὁπωσδήποτε τόν τελευταῖο λόγο. Ἐµᾶς ὅµως µᾶς ἐπιτρέπεται νά “παίζουµε” µέ τή ζωή καί τή σωτηρία µας καί µέ τήν σωτηρία τῶν ἀνθρώπων;
Εὐανθία Κωλέττη
Θεολόγος
«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 174
Φεβρουάριος 2017